جەكسەنبى, 28 ءساۋىر 2024
جاڭالىقتار 3032 0 پىكىر 25 تامىز, 2011 ساعات 06:38

ءماريا ۇلانقىزى. ساڭلاق ساياسات

ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز - ءبىلىمى مەن بىلىگى، قايراتتى، قايسار، جىگەرلى جاستاردىڭ قولىندا. اباي سوزىمەن ايتساق: «تەگىندە ادام بالاسى ادام بالاسىنان اقىل، عىلىم، ار، مىنەز دەگەن نارسەلەرمەن وزادى. ودان باسقا نارسەمەن وزدىم عوي دەمەكتىڭ ءبارى بەكەر». اعا بۋىن وكىلدەرى وزدەرىنەن كەيىن ءوسىپ كەلە ۇرپاقتىڭ ەلدىڭ ەرتەڭى ءۇشىن قانداي قيىندىقتان دا قايمىقپايتىن ورلىگىنە ءتانتتى.

ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز - ءبىلىمى مەن بىلىگى، قايراتتى، قايسار، جىگەرلى جاستاردىڭ قولىندا. اباي سوزىمەن ايتساق: «تەگىندە ادام بالاسى ادام بالاسىنان اقىل، عىلىم، ار، مىنەز دەگەن نارسەلەرمەن وزادى. ودان باسقا نارسەمەن وزدىم عوي دەمەكتىڭ ءبارى بەكەر». اعا بۋىن وكىلدەرى وزدەرىنەن كەيىن ءوسىپ كەلە ۇرپاقتىڭ ەلدىڭ ەرتەڭى ءۇشىن قانداي قيىندىقتان دا قايمىقپايتىن ورلىگىنە ءتانتتى.

وسىنداي تەگەۋرىندى جاستاردىڭ ىشىندە شوقتىعى بيىك، ەل سەنىمىن اقتايتىن، سوزىنە ءىسى ساي ساياسات نۇربەك دەگەن ازاماتتىڭ دا بارلىعىن جاقسى بىلەمىن. شىنىمدى ايتايىن، ءوز باسىم ول جىگىتپەن جەكە دارا جۇزدەسىپ، تىلدەسكەن دە ەمەسپىن. بىراق تىلەكشى نيەتپەن ىستەگەن ىستەرىن سىرتتاي عانا باقىلاپ جۇرەتىنمىن. ءبىز ءومىردىڭ ءبىرشاما بەلەستەرىنەن وتتىك قوي، تالايلارمەن ديدارلاس بولدىق، ءبىر داستارحاننان ءدام تاتتىق. سوندا بايقاعانىم، بىرەۋلەر ەلگە سىڭىرگەن تيتتەي ەڭبەگىن الدىن الا جارنامالاتىپ، ءوز-ءوزىن كورسەتكىسى كەلەدى. ەندى بىرەۋلەردەن العىس، ورايى كەلىپ جاتسا وردەن-مەدال دامەتەدى. سىپايىلاپ «مەنى كورمەيسىڭدەر مە؟» دەپ يىعىن قومدايدى. ال، تاۋ قوپارىپ، تاس ۇگىتەرلىك ەلگە قىزمەت ەتىپ جاتسا دا بارىنشا قاراپايىم، بارىنشا ۇستامدى بولۋعا تىرىسىپ، ورىنسىز ماقتاۋ، كوتەرمە سوزدەردەن دە بويىن اۋلاق ۇستايدى. ىستەگەن شارۋاسىن ازاماتتىق ارىنا جۇكتەيدى. قولىنان كەلگەنىنشە ەلدەن العىسى كەلمەيدى، كەرىسىنشە بەرگىسى كەلەدى. مەنىڭ ومىرلىك تاجىريبەمنەن بايقاعانىم، ساياسات سوڭعى توپتىڭ بەل ورتاسىندا جۇرگەن جىگىت. ول ەشقانداي ورتادا ءوز-ءوزىن كورسەتۋگە، ءوزىن ەلدەن بولەكتەۋگە تىرىسقان ەمەس. ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ ءبىلىپ الىپ، تۋعان ەلىنە ابىرويمەن ورالىپ، قىزمەت  اتقارىپ جاتىر.

ساياسات نۇربەك ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىن "حالىقارالىق قۇقىق" ماماندىعى بويىنشا، مارشاللتاۋن (اقش) كوللەدجىن "ساياساتتانۋ" ماماندىعى، ىنتىماقتاستىق ينستيتۋتىن (يتاليا), La ءSapىenza (ريم، يتاليا) ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ "گەوساياسات جانە حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك" ماماندىعى بويىنشا ماگيستراتۋراسىن تامامداعان.

ءسوزىمنىڭ باسىندا «ساياسات ەلگە ابىرويمەن ورالدى» دەگەنگە ءبىرشاما ەكپىن تۇسىرە، مۇمكىندىگىنشە اۋىز تولتىرا ايتۋعا تىرىستىم. بۇنىڭ دا وزىندىك سىرى بار. ول ءوزىنىڭ قابىلەتىمەن ءبىزدى عانا ەمەس، شەتەلدىكتەردى دە تاڭقالدىرا ءبىلدى. ال «اۋىزدارىمەن قۇس تىستەگەن» شەتەلدىكتەر اناۋ-مىناۋعا ەلەڭ ەتە قويمايتىنى انىق. ولاردىڭ نازارىن اۋدارۋ دەگەنىڭىز - اتان تۇيە تارتا المايتىنداي قوماقتى شارۋانى مويىنعا جۇكتەۋ. وسى ورايدا ءبىردى-ەكىلى مىسال كەلتىرە كەتەيىن.

ساياسات 2000 جىلى اقش كونگرەسىنە سايلاۋ ناۋقانىندا كونگرەسسمەن مارك ءسميتتىڭ جەكە كومەكشىسى بولعان، كانديدات البەرت گوردىڭ سايلاۋالدى ناۋقانىنا قاتىسقان جانە 2001 جىلى ايوۆا شتاتى (اقش) ۇكىمەتىنىڭ اقپاراتتىق تەحنولوگيالار دەپارتامەنتىنىڭ يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار ءبولىمىنىڭ جەتەكشى مامانى قىزمەتىن اتقاردى. مىنە، قاراپايىم قازاق جىگىتى «الىپ امەريكاندىقتاردى» بىلىكتىلىگىمەن، ىسكەرلىلىگىمەن مويىنداتتى. سونداي-اق ول 2005-2006 جىلدارى نەاپول (يتاليا) ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ شاقىرىلعان لەكتورى بولدى. مىنە، ابىروي دەپ وسىنى ايتىڭىز!

ساياسات تۋعان ەلگە ورالعاننان كەيىن دە ءوزىنىڭ بىلىكتىلىگىن "قازىنا" ورنىقتى دامۋ قورىندا", قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىندە، "سامۇرىق-قازىنا" ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى، مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ۇلتتىق مەكتەبىندە لاۋازىمدى قىزمەتتەر اتقارا ءجۇرىپ جان-جاقتى جەتىلدىرە ءبىلدى، ءوزىن-ءوزى شىڭداي ءبىلدى.  ساياسات نۇربەكتى جاقىن بىلەتىندەر، ونىمەن ارالاس-قۇرالاس جۇرەتىندەر، ءبىز سەكىلدى اعا بۋىن وكىلدەرى - ونى ۇلت جاناشىرى، ەلدىڭ ەرتەڭگى بەت-بەينەسى،  جاستار ارمياسىنىڭ باسىندا تۇرعان ۇكىلى ءۇمىتى دەپ تانىدى جانە سولاي باعالايدى. ول  بۇگىندە «بولاشاق» حالىقارالىق ورتالىعىنىڭ باسشىسى. «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن شەتەلدە ءبىلىم الىپ، ماماندىعىن جەتىلدىرىپ،  تۋعان ەلدە جۇمىس ىستەپ جاتقان مىڭداعان جاستاردى ۇنەمى ماقتانىشپەن ايتامىز. ەكى مىڭنان استام تۇلەك «بولاشاقتى» ءبىتىرىپ كەلىپ، مەملەكەتتىك ورگانداردا، ۇلتتىق كومپانيالاردا، حالىقارالىق، كوممەرتسيالىق ۇيىمداردا قىزمەت ىستەپ ءجۇر. بۇگىنگى تاڭدا جاس مامانداردى ءتيىستى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ ءۇشىن «بولاشاق» حالىقارالىق ورتالىعى  ءتۇرلى ۇلتتىق كومپانيالار، كوميتەتتەر،  اگەنتتىكتەر، بانكتەر، جانە جەكەلەگەن ۇيىمدارمەن 69 مەموراندۋمعا قول قويدى. شەتەلدەردە اتقارىلعان ءىس-شارالار قانشاما. شىندىققا جۇگىنەيىك، حالىقارالىق قۇقىق، ينجينەرينگ، سوت ءىسىن جۇرگىزۋ، تەڭىز تەحنيكاسى، اتوم ونەركاسىبى، ينفورماتيكا، نانو جانە بيوتەحنولوگيالار دەگەن 20-عا جۋىق باسىم ماماندىقتاردى ءبىز تەك «بولاشاق» ارقىلى عانا بىلدىك قوي. ارينە، بۇل ايتۋعا عانا وڭاي، وسىناۋ قىم-قۋىت شارۋانىڭ ەل پايداسىنا اساتىن جاعىمدى تۇستارىن تاڭداپ، شەت ەلدىك وقۋ ورىندارىمەن ىقتيمال جاعدايدا كەلىسىمشارتقا وتىرىپ، مەملەكەتتىڭ قارجىسىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، ونىڭ ورنىمەن  جۇمسالۋىنا بويىنداعى بارلىق كۇش-جىگەرىن ارناپ جۇرگەن ساياسات سەكىلدى ازاماتتاردىڭ ورتامىزدا جۇرگەندىگىنە نەگە ماقتانباسقا؟! بۇل ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە قوياتىن شارۋا ەمەس، وسى جۇمىستاردى اتقارۋ ءۇشىن قانشاما جۇيكەنىڭ جۇقاراتىندىعىن بىلسەڭىز. ال بىلگىسى كەلمەيتىندەر  - تىرناق استىنان كىر ىزدەيدى، «جاس جىگىت وسىنشا از ۋاقىت ارالىعىندا وسىنداي جاۋاپتى جۇمىستى قالاي اتقارىپ ءجۇر ەكەن» دەپ سەنىمسىزدىك بىلدىرەدى، كورەالماۋشىلىقتىڭ  ارباسىنا مىڭگەسەدى.

جاس كەلسە ىسكە دەمەكشى، ول وسى ورتالىققا كەلگەننەن كەيىن دە ونداعان جاڭا باستامالاردى كوتەرۋگە ۇيتقى بولدى. تىڭ جوبالاردىڭ باستالۋىنا نەگىز بولدى. ماسەلەن، ساياساتتىڭ باستاماسىمەن شەتەلگە تەك ماگيسترانتتار مەن PhD دوكتور دايارلاۋعا عانا جىبەرۋ كەرەكتىگى ايتىلدى جانە ول سولاي بولىپ شەشىلدى. بۇل قاي جاعىنان الساق تا وتە دۇرىس شەشىم ەدى. ويتكەنى ەندى عانا وڭ-سولىن تاني باستاعان، مەكتەپتى ەندى عانا بىتىرگەن ادام  باسقا ەلگە بارىپ، وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتەردى باسقاشا قابىلداپ، ءتۇرلى جولدارعا ءتۇسىپ كەتۋى ابدەن ىقتيمال-مىس. ال ءبىزدىڭ ەلگە جان-جاقتى ءبىلىم العان، ماقساتى ايقىن ارنايى دايارلىقتان وتكەن تولىققاندى مامان اۋاداي قاجەت. ساياسات بۇل تۇرعىدان ءوزىنىڭ كوزقاراسىنىڭ دۇرىس ەكەندىگىن دالەلدەي ءبىلدى. جۇرتتى ورنىقتى ارگۋمەنتتەرىمەن يلاندىرا ءبىلدى. ونىڭ ۇستىنە ن. نازارباەۆ  ۋنيۆەرسيتەتى اشىلدى. بۇل وقۋ ورنىنىڭ مارتەبەسى شەت ەلدەگى الدىڭعى قاتارلى وقۋ  ورىندارىنىڭ دارەجەسىمەن بىردەي.

قاسيەتتى اباي توپىراعىنان شىققان ساياسات قىزمەت بارىسىندا وتە ۇلتجاندى، حالقىنىڭ ادەت-عۇرپىن، ءداستۇرىن، ەل باسقارۋدىڭ، ەلدى سوڭىنا ەرىتە ءبىلۋدىڭ  سىر-سىرىن تولىقتاي مەڭگەرگەن. ول 2010 جىلى پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ وكىمىمەن 2008 جىلى اشىلعان مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ۇلتتىق مەكتەبىنە باسشىلىك جاسادى. بۇل جۇمىستا جۇرگەن ۋاقىتتاردا ونىڭ ىسكەرلىگى، ۇلتجاندىلىعى، جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنە ءبىلۋى بارىنشا جان-جاقتى اشىلا ءتۇستى. ساياسات: «ءوز ءتىلىن، تاريحىن بىلمەگەن ادامنىڭ مەملەكەتكە ەشقاشان جانى اشىمايدى»، -دەگەندى ءجيى ايتادى، كوپ ادامنىڭ زەردەسىنە جەتكىزە ايتاتىن.

ول «بولاشاق» ورتالىعىنا باسشىلىق جاساعان جىلداردا بىلىمدەرىن جەتىلدىرىپ جاتقان جاستاردى ۇلىتاۋ مەن بۋرابايعا، قابانباي باتىردىڭ كەسەنەسىنە الىپ بارۋدى ۇيىمداستىردى. وسى ءىسى ارقىلى ءوزىنىڭ زامانداستارىنىڭ بويىنا ۇلتتىق رۋحتى سىڭىرۋگە اتسالىستى.

«جىگىت بولساڭ جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل»،-دەمەكشى ساياسات ءوزىنىڭ ءتىلدى مەڭگەرۋ قابىلەتىمەن دە ماقتاۋعا ابدەن لايىق. ول قازاق، ورىس، اعىلشىن، تۇرىك، يتاليان تىلدەرىن جەتىك مەڭگەرگەن.

قازاقتا ءار ءسوز ورنىمەن ايتىلادى. «جۇيەلى ءسوز جۇيەسىن تابادى، جۇيەسىز ءسوز يەسىن تابادى». قازاق ءۇشىن ءار ماقتاۋدىڭ دا ورنى بار. بىراق دانا حالىق ارتىق ماقتاۋدى ونشا جاقسى كورە قويمايدى...

سوندىقتان دا ءبىز تەك ءادىل جۇرەك پەن تازا اقىلدى ماقتاپ وتىرمىز. ارينە، ماقتاۋىمىز ورىندى دەپ بىلەمىز. وسى پىكىرىمىزگە ءسىزدىڭ دە ورتاق بولۋىڭىزدى تىلەيمىز. ساياسات سەكىلدى جىگىتتەرگە سىرتتاي تىلەكشى بولىپ ءجۇرۋدىڭ ءوزى نەگە تۇرادى دەسەڭىزشى!

0 پىكىر