ۇلت مۇددەسى جولىنداعى ۇلى كۇرەس قاي زاماندا دا ءبىر ساتكە توقتاعان ەمەس. بۇل كۇرەستىڭ مازمۇنى وزگەرمەيدى. تەك فورماسى عانا زامانىنا قاراي اۋىسىپ وتىرادى. ال، كۇرەسكەردى ۇلت تۋدىرادى. قازاق ەلىنىڭ بۇگىنگى تەرريتوريالىق، مەملەكەتتىك، مادەني-تاريحي جانە تىلدىك، حالىقتىڭ ءھام ۇلتتىق بىرتۇتاستىعى التىن باسىن الاشتىڭ باقىتى جولىنا بايگەگە تىككەن باتىر ۇلداردىڭ كۇرەسكەرلىگى مەن ەرلىگىنىڭ ەڭبەگى. سونداي ساردار تۇلعانىڭ ءبىرى جانە بىرەگەيى، ەكى عاسىر توعىسىنداعى ءولىارا شاقتا قازاقتىڭ كوشىن العا سۇيرەگەن، سول جولدا مەرت بولعان - مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى التىنبەك سارسەنبايۇلى.

بۇگىن - التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ تۋعان كۇنى. ۇلت كۇرەسى جولىندا ولگەن ەردە ارمان جوق. ويتكەنى، قارا ورمان قازاقتىڭ جادىندا ءسوزى جاتتاۋلى، بەينەسى ساقتاۋلى.

تانىمال تەلەجۋرناليست قاسىم امانجول جۇرگiزگەن، قالىڭ قاۋىم ءالi كۇنگە تامسانا ايتىپ جۇرگەن “شىننىڭ جۇزiندە” التىنبەك سارسەنبايۇلى دا اشىق اڭگiمەگە قاتىسقان ەدi.

2006 جىلى 11 اقپاندا قاساقانا جاسالعان قاستاندىقتان قازاق تاپقان زامانىمىزدىڭ زاڭعار ساياساتكەرىنىڭ سونداعى ايتقان وي-پىكىرلەرىن وقي وتىرىپ، ونى بۇگىنگى قازاقستاننىڭ جاعدايىمەن سالىستىرا قاراساڭىز، كوپ دۇنيەنىڭ كوبەسىن بايقايسىز...

– التەكە، تاۋەلسiز قازاقستاننىڭ تاريحىندا ەڭ ۇزاق مينيستر بولعان ادام سiز ەكەنسiز. ۇكiمەتتەر اۋىسىپ جاتتى. پرەمەر-مينيسترلەر بiرiنەن سوڭ بiرi كەلiپ-كەتiپ جاتتى. بiراق سiز اۋىسپادىڭىز. وسىنىڭ سىرى نەدە؟

– ونىڭ سىرىن مەملەكەت باسشىسىنان سۇراعان ءجون بولار ەدi. مينيستر­لەردi تاعايىندايتىن دا، ونى ورنىنان بوساتاتىن دا – كونستيتۋتسيا بويىنشا مەملەكەت باسشىسى. ال ءوز ويىمىزدى ايتىپ كورسەك، مەن 1993 جىلدىڭ قاڭتار ايىندا مينيستر بولىپ تاعايىندالدىم. بۇل كەزەڭ ەلi­مiزدە رەفورمالارعا كiرiسۋگە دايىندىقتىڭ باستالىپ جاتقان كەزi ەدi. بiز سول دايىندىق كەزە­ڭiن بiر جىلدان استام ۋاقىت وتكiزدiك. ەلدە 1994 جىلدان رەفورمالار باستالدى.

سول رەفورمالار اياعىنا دەيiن ءوتiپ بولعانشا قوعامدىق پiكiر قالىپتاستىراتىن ۇيىمدارمەن، قوعامدىق-ساياسي پارتيالارمەن جۇمىس iستەيتiن مينيستر­لiكتiڭ باسشىسىن اۋىستىرۋ قاجەت ەمەس دەپ شەشكەن بولۋى مۇمكiن. 2001 جىلدىڭ مامىر ايىنا دەيiن وسى قىزمەتتi اتقاردىم. ەگەر ۋاقىتىمەن الىپ قاراساڭىز، 1993 پەن 2001 جىلدىڭ اراسى ەڭ اۋىر الەۋمەتتiك-ەكونوميكالىق رەفورمالاردىڭ جۇرگەن كەزەڭi. بالكiم، مەنiڭ ۇزاق iستەۋiم وسىعان بايلانىستى بولار.

– جانە بۇل ماسەلەدە وزiڭiزدەن ادامي بiر ەرەكشە قاسيەتتەر كەرەك بولعان شىعار. تۇراقتى، جەمiستi ەڭبەك ەتۋ ءۇشiن...

– ول جاعىنان وزiمە-ءوزiم باعا بەرiپ جاتۋىم قيىن. مەن سiز­دەردiڭ ارالارىڭىزدا جۇمىس iستەدiم عوي: جۋرناليس­تەر­دiڭ اراسىندا، قوعامدىق-ساياسي جە­تەكشiلەردiڭ اراسىندا، سوندىقتان وزiندiك ەرەكشەلiكتەر بولسا، ونى سول كiسiلەردiڭ ايتقانى، سول كiسiلەردiڭ پايىمداعانى دۇرىس دەپ ويلايمىن.

– التەكە، جۇرت اۋزىندا ايتىلعان بiر ءسوز: سiز قالاي وسى اقپارات، مادەنيەت سالاسىن باسقاردىڭىز، سولاي قازاقتiلدi باسىلىمداردىڭ باس رەداكتورلارى سiزدiڭ كۋرستاستارىڭىزدان تاعايىندالا باستادى دەگەن اڭگiمە. وسى كەزدەيسوقتىق پا؟

– بۇل – جاڭساق پiكiر. سەبەبi مەنiمەن قازمۋ-دە العاش رەت 150 ادام وقىدى. سونىڭ iشiنەن ءۇش ادام رەكتور بولسا، ونىڭ ءبارi مەنiڭ كۋرستاسىم دەپ ايتۋ ىڭعايسىز. سوندا جاڭاعى لوگيكامەن الىپ قارايتىن بولساق، مەن قالعان 147 ادامنىڭ كوڭiلiن قالدىرعان بولىپ شىعامىن. ماسكەۋدە وقىعان 250 ادامدى قوسساق جانە سول ادامداردىڭ كەيبiرi­نiڭ قازاقستان جەرiندە جۇمىس iستەي­تiنiن ەسكەرسەك، جاعداي سiز ايت­قانداي ەمەس. جاسىراتىنى جوق، نۇرتورە ءجۇسiپ – مەنiمەن بiرگە وقىعان جاقىن دوسىم. “جاس الاش” گازەتi تۇرالاپ جاتقان كەزدە ءوزiم بارىپ ءوتiنiش جاسادىم. ول كەزدە نۇرتورە “ەگەمەن قازاقستان” گازەتiندە رەداكتوردىڭ ورىنباسارى بولاتىن. “گازەتتiڭ وبالى دەگەن بولادى، قۇلاپ جاتىر، وسىنى الىپ ەلi­مiزگە، رۋحاني ومiرiمiزگە قاجەت باسىلىم جاسايىق، ساعان تولىق جاردەم بەرەمiن” دەپ. نۇرتورە سول گازەتتi جاسادى...

– مۇنى سۇراعانىم، سiزدiڭ قاتارلاستارىڭىز ەرەكشە بiر شوعىر بولدى ما دەگەنiم عوي...

– ارينە، بولدى. جۇسiپبەك قور­عاس­بەكتi الىڭىز، بۇگiنگi “جاس الاشتى” جارقىراتىپ وتىرعان. ول دا “قازاق ادەبيەتiن” قالپىنا كەلتiردi.

– سiزدiڭ كۋرستاسىڭىز؟..

– مەنiڭ كۋرستاسىم، مەنiڭ جولداسىم. ءشامشi پاتتەەۆ – بۇگiنگi “تۇركiس­تان” سياقتى باسىلىمدى ۇستاپ وتىرعان. نەگiزiنەن، اڭگiمە وسى ءۇش جiگiت تۋرالى بولىپ ءجۇر.

– ەندi نەگiزگi گازەتتەر بولعان سوڭ، قازاقتiلدi گازەت­تەردiڭ iشiن­دەگi ەڭ ءوتiمدi گازەتتەر بول­عاندىق­تان ايتىلاتىن شىعار بۇل پiكiر...

– ەگەر ول جiگiتتەر گازەتتiڭ تiزگiنi­نە يە بولىپ، كەيiن سول گازەتتi قۇلاتىپ السا جانە سول گازەتتi سۇيكiمسiز گازەت جاساسا، ەلدiڭ اراسىندا ول گازەتتەردە جاعىمسىز ماقالالار شىعىپ، سۇرانىمىن ازايتىپ السا، وندا جاڭاعىداي سۇراقتى ماعان ايتۋعا بولادى، “التەكە، سiز مينيستر بولىپ تۇرعان كەزدە كۋرس­تاستارىڭىزدى رەداكتور ەتiپ قويىپ، ولار گازەتتەردi قيراتىپ تاستادى عوي” دەپ. كەرiسiنشە، ولار جۇمىس iستەگەن گازەتتەردiڭ بارلىعى دا دۇرiلدەپ، جاڭا زامانعا لايىقتالىپ، ءوز فورماتىن، ءوز وقىرمانىن تاۋىپ، جاڭاشا رەفورماعا تۇسكەن گازەتتەر بولىپ شىقتى. سوندىقتان دا مەنiڭ كۋرستاستارىما العىستان باسقا ايتارىم جوق.

– سiز ءوزiڭiز دە باس رەداكتور بولعان ادامسىز. ءوزiڭiز دە جۋرناليستەرمەن جۇمىس iستەپ، گازەت شىعارىپ، باق جاساۋعا ات سالىسقان ادامداردىڭ بiرiسiز. وسى جاعىنان الىپ قاراعاندا، قازiرگi قاراپايىم جۋرناليس­تەردiڭ ورنى دەگەن ماسەلە... مىسالى، قازiر تاپسىرىستىق ماقالالار كوبەيە باستاعان ءتارiزدi. جۋرناليستi جەكە تۇلعا رەتiندە قالىپتاستىرعاننان گورi تاپسىرىستىق ماقالاعا كوبiرەك سالۋ بايقالاتىن ءتارiزدi. بۇعان قالاي قارايسىز؟ مىسالى، سiز ءوز باسىڭىز شەرحان مۇرتازانىڭ، سەيداحمەت بەردiقۇلوۆتاردىڭ مەكتەبiن، سول كiسiلەردiڭ ادام، تۇلعا تاربيەلەۋدەگi ءداستۇرiن باعالايدى دەپ ويلايمىن...

– دۇرىس ايتاسىڭ.

– بiزدiڭ باس رەداكتورلاردىڭ وسى جاعىنان العان كەزدە قىزمەتiنە كوڭiلiڭiز تولا ما؟

–  سiز وتە ماڭىزدى سۇراق قو­يىپ وتىرسىز. سەبەبi قازاق جۋرناليستەرi­نiڭ قازiرگi كەزەڭگە دەيiنگi مەكتەبiندە سiز ايتقانداي جالدانبالى ماقالالار جاريالانباۋشى ەدi. شەراعاڭ بولسىن، سەيداحمەت اعامىز بولسىن، ورالحان اعامىز بولسىن – بۇل كiسiلەرگە جالدانبالى ماقالا وتكiزۋ جانە جازدىرتۋ مۇمكiن ەمەس بولاتىن. ولار وتە ۇلكەن تۇلعا بولاتىن. تiپتi سول كەزدەگi قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتiنiڭ بiرiنشi حاتشىلارى ساناساتىن رۋحاني تۇلعالار بولاتىن. باس رەداكتورلاردىڭ كوپشiلiگi سونداي بولدى. ال قازiر كوپتەگەن رەداكتورلار، وكiنiشكە قاراي، سiز ايتىپ وتىرعانداي، جالدانبالى ماقالالارعا جيi جول بەرەدi. ول نارىقتىڭ دا اسەرi بولۋى دا مۇمكiن. سەبەبi گازەتتەر كۇن كورۋi كەرەك. قازاق باسىلىمدارىنىڭ دا تابىسى از. ال ەندi بiرتە-بiرتە قازاق باسىلىمدارىنىڭ تولىعۋى دا، جاقسارۋى دا قازاق وقىرماندارىنىڭ، قازاق تۇرعىندارىنىڭ الەۋمەتتiك جاعدايىنىڭ جاقسارۋىمەن تi­كەلەي بايلانىستى. ولار باسىلىمدارعا ءوزi جازىلا الاتىن جاعدايعا جەتكەندە، گازەتتi ءوز باعاسىمەن ساتاتىن كۇنگە جەتكەن كەزدە، سiز بەن بiز ايتىپ وتىرعان جاڭاعى تاقىرىپ، مەنiڭشە، بولمايدى دەپ ويلايمىن. نەگi­زiنەن، بۇل اۋرۋ رەسەيدەن كەلدi. ەسiڭiزدە بولسا، ەلتسيننiڭ تۇسىندا رەسەيدiڭ ۇلكەن فەدەرالدى گازەتتەرiنiڭ بارلىعى دا وليگارحتاردىڭ قولدارىنا ءوتتi دە، بۇل گازەتتەر وليگارحتاردىڭ بiر-بiرiمەن ەكونوميكالىق تابىستارى ءۇشiن كۇرەستiڭ قۇرالىنا اينالىپ كەتتi. سول اۋرۋ بiرتiندەپ-بiرتiندەپ بiزگە كەلگەن سىڭايى بار. ول بiزدە – قازاق باسىلىمدارىنان گورi قازاقستاندا شىعاتىن ورىس باسىلىمدارىنا ءتان قۇبىلىس.

– سiز ءوزiڭiز تاعايىنداعان باس رەداكتورلار بۇل جاعىنان قانشالىقتى ازات؟

– مەن ولاردى بۇنداي ءنار­سە­گە باردى جانە بارادى دەپ ايتا المايمىن.

– قازiر قازاقستاندا رە­سەي­لiك باسىلىمدار، ولاردىڭ قازاقستاندىق قوسىمشىلارى جاۋىننان كەيiنگi ساڭىراۋقۇلاقتاي قاپتاپ كوبەيدi. ولار سiز مينيستر بولىپ تۇرعان كەزدە شىعا باستاپ ەدi. قازiر ولاردى جالپى، بiزدiڭ اقپاراتتىق ايدىنىمىزدا الاتىن ورنى دا ۇلكەيiپ بارا جاتقان ءتارiزدi. بiزدiڭ شەنەۋنiكتەر دە وسى شەتەلدiك باسىلىمداردىڭ قوسىمشالارىنا ەرەكشە iلتيپات تانىتاتىن ءتارiزدi...

– بۇنىڭ تاريحىنا ءسال نازار اۋدارىپ كورسەك، ەسiڭiزدە بولسا، كەڭەس وداعى قۇلار تۇستا “يزۆەستيا”، “كومسومولسكايا پراۆدا” دەگەن گازەتتەر قازاقستاندا 300-400 مىڭ تارالىممەن تارايتىن. كەيiن بiز تاۋەلسiزدiك العاننان كەيiن بiرتiندەپ وقىرمانداردىڭ ويى ەلiمiزدە بولىپ جاتقان جاڭالىقتارعا اۋىسا باستادى دا، بۇل گازەتتەر­دiڭ تيراجى     14-16 مىڭعا دەيiن ءتۇستi. سوندىقتان دا ولار قازاقستانداعى بولىپ جاتقان جاعدايلاردى جازباسا، ەشكiمگە كەرەك بولمايتىنىن ءتۇسiنiپ، iشiنە قوسىمشا ەنگiزە باس­تادى. سول كەزدە ۇلتتىق قاۋiپسiزدiك تۋرالى زاڭىمىزعا مەنiڭ ۇسىنىسىممەن جاڭا باپ ەنگiزiلدi: “ەگەر قازاقستاندا شەتەلدiك­تەر گازەت اشاتىن بولسا، ولار اكتسياسىنىڭ تەك جيىرما پايىزىنا عانا يە بولا الادى، قالعان سەكسەن پايىزىن قا­زاقستاندىقتاردىڭ قولىنا بەرۋ كەرەك” دەگەن.

ەگەر ولار بۇعان كونبەي، باسقالاي جاساپ جۇرسە، دەمەك زاڭ بۇزىپ ءجۇر. ونى اقپارات مي­نيسترi, باس پروكۋراتۋرا قاراپ، رەتكە كەلتiرiپ وتىرۋى كەرەك.

– التەكە، ال شەكارادان وتەتiن باسپا ونiمدەرi, باسىلىمدار شە؟ قازاقستاندىق باسىلىمدار قانداي جەڭiلدiك السا، رەسەيلiك باسىلىمدار دا ءدال سونداي جەڭiلدiككە يە بو­لىپ وتىر. بۇعان سiز مينيستر بولىپ تۇرعان كەزدە جول بەرiلدi...

– ودان بالەنداي قاۋiپ جوق. ەگەر بiزدiڭ تاۋەلسiزدiگiمiزگە، ەگەمەندiگi­مiز­گە، تiلiمiزگە نۇقسان كەلتiرەتiن يدەيالارمەن شۇعىلدانبايتىن گازەت بولسا، كەلە بەرسiن، بiز وقىعاننان زيان كور­مەيمiز. ەرتەڭ اعىلشىن تiلiندە گازەتتەر كەلەدi, ولاردان دا باس تارتپاۋىمىز كەرەك. بiزدiڭ قازاق وقىرمانى رۋحاني، تانىمدىق جاعىنان تولىعا تۇسەدi. ولار بiزدiڭ اقپاراتتىق نارىعىمىزعا كiر­گەننەن كەيiن بۇلارمەن تەڭ دارەجەدە جۇمىس iستەۋ ءۇشiن ءوزiمiزدiڭ جۋرناليستيكانى كۇشەيتۋiمiز كەرەك. نارىقتا باسەكەلەستiك كۇشەيگەن سايىن بiزدiڭ جۋرنا­ليس­تيكا شىڭدالادى. ەسiڭiزدە بولسا، وسىدان 4-5 جىل بۇرىن قازاق جۋرناليستيكاسىنا كوپ­تەگەن شەنەۋنiكتەر نەمەسە قو­عامدىق-ساياسي كۇشتەر ونشا جۇگiنبەيتiن ەدi. بۇگiن جاعداي وزگەرiپ وتىر. قازاق تiلiندەگi حابارلارعا سۇرانادى. بiرiن­شiدەن، قازاقتiلدi وقىرمانداردىڭ ىقپالى كۇشەيiپ كەلە جاتىر. ەكiنشi­دەن، قازاقتiلدi وقىرمانداردىڭ سانى كوبەيiپ كەلە جاتىر. بiز وسى كەزدە ۇسىنىس پەن سۇرانىس اراسىن دۇرىس رەتتەسەك، دەمەك الەمدiك دارەجەدەگi قازاق جۋرناليستيكاسىن قالىپتاستىرساق، قازاق وقىرمانى كەز كەلگەن ماسەلەنi ءوز گازەتiنەن وقىپ، ءتۇ­سiنەتiن جاعدايعا جەتسە، نيكاراگۋادا، بوسنيادا، الەمدiك قور بيرجاسىندا بولىپ جاتقان وقي­عالاردى ءوز گازەتiمiزدەن وقيتىن بولسا، وندا جاڭاعى سiز ايتىپ وتىرعان گازەتتەرگە سۇرانىم بولماي قالۋى مۇمكiن. بiز قازاق جۋرناليستيكاسىن وسىعان جەتە­لەۋiمiز كەرەك.

– سiزدiڭ گازەتتەرگە بە­رiپ جۇرگەن سۇحباتتارىڭىزدى وقىپ، بايقاپ، قاراپ ءجۇرمiز. سۇحباتتارىڭىز سونداي جۇيەلi, ابدەن قارالعان، ارنايى ساياسي مالiمدەمە ءتارiزدi شىعىپ جاتادى... “جاس الاش” گازەتiنە بەرگەن سۇحباتىڭىزدا سiز ەل باسىنان وتكەن كەلەلi-كەلەلi iستەردiڭ باسىندا، اراسىندا جۇرگەنiڭiزدi ايتاسىز. مىسالى، شەشەندەرمەن قاقتىعىس كەزiندە، كازاكتارمەن كيكiلجiڭ كەزiندە نەمەسە ولارعا قارسى شىققان قازاق باۋىرلارعا باسۋ ايتىپ، ولاردى قاي­تار­عان ماسەلەدە... وسىنىڭ ءبارiن ءوزiڭiز ايتاسىز، باسقا جۇرت ايتپايدى...

– سەبەبi ول كەزەڭدە بۇل وقي­­عا­لار­دىڭ بارلىعى سول كۇيiن­دە جابىق قالعان ەدi, شەشەندەرمەن، كازاكتارمەن بولعان وقيعا... مەن “جاس الاشتا” ايتپاعان تالاي وقيعالار بار. قۇداي قالاسا، ولاردى كەيiن كiتاپ قىلىپ شىعارارمىن. ۇلتارالىق قارىم-قاتىناس – وتە نازiك دۇنيە. سوندىقتان دا مەن مەملەكەتتiك قىزمەتكەر رەتiن­دە سول ماسەلەنiڭ شەشi­لۋiنە كوپ ءمان بەردiم دە، ال ودان وزiمە بەلگiلi بiر ۇپاي جيناۋدى قاجەت ەمەس دەپ ەسەپ­تەدiم.

– ال قازiر قاجەت دەپ ەسەپ­تەۋiڭiزدiڭ سەبەبi نەدە؟

– قازiر دە بالەندەي قاجەتi جوق. قا­جەت دەپ ەسەپتەيتiن بولساق، وندا مەن مەملەكەتتiك قىزمەتتە جۇرگەندەگi قۇجاتتارىمدى جاريالاپ، بiراز ۇپاي جيناۋعا بولار ەدi. جۋرناليستەر سۇ­راق قويعاننان كەيiن، تۋرا سۇراقتارىنا، ارينە، ناقتى جاۋاپ بەرۋگە تىرىسىپ ءجۇرمiن. ال ءوز ەركiممەن سiز ويلاپ وتىرعانداي جاعدايلاردى جاريا ەتكەن ەمەس­پiن. ال جاريا ەتەتiن دۇنيەلەر جەتكiلiكتi...

– “جاقسىلىققا جاقسىلىق – ءار ادامنىڭ iسi, جاماندىققا جاقسىلىق – ەر ادامنىڭ iسi” دەيدi عوي قازاق. ومiرiڭiزدە وزiڭiزگە قيانات قىلعان ادامعا جاقسىلىقپەن جاۋاپ قايتارىپ كوردiڭiز بە؟

– كوپ رەت... سەبەبi اكەم دە، شەشەم دە “تاسپەن ۇرعاندى اسپەن ۇر” دەپ تاربيەلەدi.

– سiز مىناۋ سوڭعى كەزدە، اشىق ساياساتقا كەلگەننەن بەرi اياعىڭىزدان شالعان ادامداردى سونشالىق اششى مىسقىلمەن تۇيرەپ ءجۇرسiز...

– جوق، ول مەنi اياعىمنان شالعاندىقتان ەمەس. بۇگiنگi كۇنi ولاردىڭ قو­عام ءۇشiن تەرiس قىزمەت اتقارىپ ءجۇر­گەن­دiگiنەن. ەگەر ول ساياساتتان كەتiپ قالعان ادامدار بولسا، مەن ولاردى اتاماۋىم دا مۇمكiن ەدi. ونداي ادامدار كوپ. كەزiندە جۇمىس بارىسىندا ءار ءتۇرلi جۇرiستەر جاساپ، مەملەكەت باسشىسىن نەمەسە مەنi ورعا جىقپاق ادامدار بولعان. بiراق ولاردىڭ كوبi قازiر ساياساتتا جوق. سوندىقتان ولاردى اتاپ جا­تۋ قاجەت ەمەس دەپ ەسەپ­تەيمiن. مەن اتاپ جۇرگەن ادامدار ءدال بۇگiنگi كۇنi مەملەكەتi­مiزدە حالقىمىز­عا وتە زياندى قىزمەتتەر اتقارىپ وتىر. سوندىقتان دا ولاردىڭ بەت پەر­دەسiن اشىپ تاستاۋ قاجەت دەپ ويلايمىن.

– سiز كەكشiلسiز بە؟

– جوق.

– ال ءوز باسىڭىزدا، ءومiرiڭiز­دە وتكەن قيىن كەزەڭدi ايتا الاسىز با جانە سول كەزەڭدە ءوزiڭiزدi قالاي ۇستادىڭىز؟

– مەن ومiرiمدە بالەندەي قيىن وقيعالاردان ءوتتiم دەپ ەسەپتەمەيمiن. قاتتى قينالعان كەزiم بولعان – ول مىناۋ جەلتوقسان وقيعاسىنان كەيiن، سول كەز­دەگi اتموسفەرادان قاتتى قينالىپ ءجۇردiم. سەبەبi مەملە­كەتتiڭ بارلىق iس-قيمىلى قازاقتى جاسىتۋعا، قازاقتىڭ تiزەسiن بۇگiپ، بەلiن سىندىرۋعا باعىتتالىپ جاتتى. ول كەزدە ۋنيۆەرسيتەت بiتiرiپ كەلگەنiمە ەكi جىل بولعان، جالىنداپ تۇرعان كەزiمiز، سونىڭ ءبارiن جۇرەكپەن قابىلدادىق. سول ەكi جارىم جىل مەن ءۇشiن، جەكە باسىم ءۇشiن وتە اۋىر جىلدار بولدى. تiپتi قارسىلاسۋعا ول كەزدە دارمەن جوق، مۇمكiنشiلiك جوق. دەگەنمەن سول جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىستى ماقالالار جازىپ، از دا بولسا جۇمىس iستە­گەن ەدiم. جەكە باسىم ءۇشiن وسى ۋاقىتقا دەيiنگi ەڭ قيىن كەزەڭ – جەلتوقساننان كەيiنگi وقيعالار بولدى...

– ءوزiڭiزدiڭ سونداي بiر قيىن­شىلىقتاردان قۇتقاراتىن مi­نە­زiڭiز، قانداي دا بiر سۇيە­نەتiن قابiلەتiڭiز بار ما؟ بiرەۋ اقىلىنا، بiرەۋ جۇرەگiنە سالادى...

– مەن كەز كەلگەن ماسەلەنi اقىلمەن شەشكەندi ءجون دەپ ويلايمىن.

– سiز سىر ساقتاي الاسىز با؟

– ساقتاي الامىن.

– مىناۋ مەملەكەتتiك اپپاراتتىڭ، بيلiكتەگi ادامداردىڭ كوپ­تە­گەن سىرلارىن بi­لە­سiز عوي، ءيا...

– بiلەمiن...

– سول سىرلاردى جاريالايمىن دەپ سەس كورسەتiپ قورقىتاتىن سياقتىسىز...

– جوق. ونداي جوق.

– سول سىرلاردىڭ جاريالاناتىن كۇندەرi بولا ما؟ سiز بiلەتiن سىرلاردىڭ؟..

– ەگەر ول وتكەن وقيعا بولىپ جانە بۇگiنiمiزگە، بولاشاعىمىزعا قاتىسى جوق بولسا، ونىڭ كەرەگi جوق. سول كەز­دەگi جاسالعان ارەكەتتەر بۇگiنگi كۇنi دە، ەرتەڭ دە جالعاسىن تاۋىپ جاتسا، وندا ءبال­كiم، كەيبiر، ماسەلەلەردi اشىپ ايتۋ كەرەك. ۋاقىتىندا ايت­پاعان شىندىقتىڭ قادiرi جوق. سوندىقتان دا وتكەندi قازبالاپ، بiرنارسەسiن تiرنەك­تەپ جاتۋ، مەنiڭشە، ول سانالى ازاماتتىڭ اتقاراتىن قىزمەتi ەمەس. ايتاتىن شىندىعىڭ بولسا كەزiن­دە ايت، بەتiنە ايت، جاريا ەت. ايت­پادىڭ با، ۇندەمەي-اق قوي.

– سiز وسى ماسەلەدە كەشiگiپ قالعان جوقسىز با؟

– قاي جەردە؟

– سiز كەشiگiپ بارىپ جارىلعان جوقسىز با؟ مىسالى، سiزدiڭ اشىق ساياساتقا كەتۋiڭiزدi سۇراپ وتىرمىن.

– مەنiڭ اشىق ساياساتقا كەتۋiم – سiز ايتىپ وتىرعانداي بەلگiلi بiر ازاماتتاردىڭ ۇساق-تۇيەك iسiنەن ەمەس، بۇل سانالى ءتۇر­دە قابىلدانعان ساياسي شە­شiم.

– سiز مادەنيەت مينيسترi بو­لىپ تۇرعان كەزدە سپەكتاكل­دەر­دiڭ پرەمەرالارىنا، ۇلكەن كونتسەرتتەرگە وتە سيرەك باراتىنسىز، تiپتi بارعان جوقسىز دەپ تە ايتۋعا بولادى...

– بiرiنشiدەن، سiز قاتەلەسەسiز. ءبال­كiم، مەن باسقا مينيسترلەر سياقتى بۇكiل شابارماندارىن، نوكەرلەرiن ەرتiپ، بiرiنشi قاتاردا وتىرماعان شىعارمىن. مەن تەاتردى جاقسى كورەتiن اداممىن. مۇمكiندiگiنشە تەاترعا بي­لەتتi ءوزiم ساتىپ الىپ كiرەتiنمiن. ب.اتاباەۆتىڭ بiر سپەكتاكلiندە ول مەنiڭ زالدا وتىرعانىمدى كورiپ، تەاتردىڭ باس رەجيسسەرi تۇڭعىشباي اعامىزعا ۇيiندە جات­قان جەرiندە زۆونداپتى، “مينيستر وتىر” دەپ. ول كiسi ەكiنشi بولiمدە شاۋىپ كەلiپ: “سiز نەگە ايتپادىڭىز كەلەم دەپ” دەيدi. مەن: “سiزدi مازالاۋعا ەمەس، مەن سپەكتاكلدi جاي ازامات رەتiندە كورۋگە كەلدiم” دەدiم. “مەن مىنا زالدا ءوزiمدi مينيستر رەتiندە سەزiنگiم كەلمەيدi. ەگەر رۋحاني ءلاززات العىم كەلسە، مەن ءوز ايا­عىممەن كەلiپ، ءوز اياعىممەن كەتە الاتىن اداممىن” دەپ جا­ۋاپ بەردiم. سوندىقتان دا تەاتر­عا كەلۋگە بولادى – بiر رەت، ەلدiڭ ءبارiن دۇرلiكتiرiپ، 30 كۇن ايتىپ جۇرەتiندەي نەمەسە 10 رەت كەلۋگە بولادى، بۇدان ەشقانداي قوعامدىق-ساياسي جاڭالىق جاساماي...

– سiزدiڭ ءاۋ باستاعى ماماندىعىڭىز جۋرناليست قوي. ادەبي-كوركەم شىعارمالاردى كوپ وقىعان ادامسىز عوي. جاس كەزiڭiزدە ادەبي كەيiپكەرلەرگە ەلiكتەگەن كەزiڭiز بولدى ما؟

– بiزدiڭ كەزiمiزدە ەلiكتەۋ “مەنiڭ اتىم قوجادان” باستالاتىن. ودان كەيiن سپورتپەن شۇعىلداندىق.

– ماسەلەن، دوستوەۆس­كيدiڭ، تولستويدىڭ كەيiپكەرلەرiنە نەمەسە اۋەزوۆتiڭ كەيiپكەرiنە – قۇنانبايعا، ابايعا دەگەن سياقتى...

– جوق، ونداي ويلاۋ دارەجە­سiنە دەيiن جەتە قويعان جوقپىز. ادام الدىمەن ومiردەن ءوزiن iزدەۋ كەرەك.

– سiز وتە سيرەك كۇلەسiز...

– سiز بەن بiز جاقىن ارالاسقان جوق­پىز عوي، سوندىقتان دا بالكiم... مەملەكەتتiك قىزمەتتە بiز iس اتقارعان اۋىر جىلدارى ىرجالاقتاپ كۇلiپ ءجۇر­سەك، جۇرت تۇسiنبەيتiن ەدi. انەكدوت، ءازiل-قالجىڭدى بiر ادامداي جاقسى كورەمiن جانە 18 جاسىمدا “قازاق ادە­بيەتi” گازەتiندە ساتيرالىق اڭگi­مەم جاريالانعان...

– سونى سۇراعىم كەلiپ وتىر. مەملەكەتتiك iسپەن اينالىسپاعاندا سiزدەن قانداي ساتيريك شىققان بولار ەدi?

– كiم بiلەدi, ءالi دە شىعۋى مۇمكiن.

– ءالi دە جازاسىز با؟

– ارينە...

– التەكە، اياق استى “جەر استىنان جiك شىقتى، ەكi قۇلاعى تiك شىقتى” دەپ، سونداي تالانتتى ساراپتاماشى شىعىپ، قازiر سiزدiڭ بۇكiل ادامي، ساياسي پور­ترەتiڭiزدi جاساۋعا كiرiسسە... سول كەزدە ىڭعايسىزدانىپ، “وسى بiلiپ قويماسا ەكەن” دەي­تiن، تiپتi وزiڭiزدەن جاسىرعىڭىز كەلەتiن وقيعالار ومiرiڭiزدە بار ما؟

– ادامنىڭ ۇياتى ءوزi وڭاشا قالعان كەزدە، بەتپە-بەت كەلگەن كەزدە كەيبiر iستەرiنە، قيمىلدارىنا ۇيالاتىن كەزi بولادى. ادامدى باسقا بiرەۋ ۇيالتقاندا ادام ۇيالمايدى، ول تەك وزiمەن-ءوزi قالعاندا، سول وقيعانى وي سارابىنان وتكiزگەندە ۇيالاتىن بولادى. ونداي كەزەڭدەر بولعان جانە ول ەندi ءومiر بولعاننان كەيiن زاڭدى عوي دەپ ويلايمىن. ال سونداي ساتتەردە وزiڭنەن-ءوزiڭ ۇيالمايتىن دارەجەگە جەتسەڭ، دەمەك باسقا ادام بولىپ قالىپتاسقانىڭ...

اڭگiمەلەسكەن قاسىم امانجولۇلى (2004 جىل)

Abai.kz