Qoghamdaghy eng ózekti mәselening biri - ana men balany qorghau. Býginde nәzik jandylardyng túrmystyq zorlyq-zombylyqqa úshyruy, jasóspirim balalardyng pedofilderden zәbir kóru faktileri jiyilep ketti. Búl dertpen memlekettik dengeyde kýres jýrgizilgenimen,  múnday oqighalar azaymay otyr. Qazirgi tanda búl mәsele Ýkimet dengeyinde kóterilip, qúqyqtyq jaghynan rettelude. Ana men balany qorghau, túrmystyq zorlyq-zombylyqtyng aldyn alu, jas úrpaghymyzdyng qauipsizdigin qalay arashalaymyz? Osy súraqtyng jauabyn alu maqsatynda saualnama jýrgizgen edik.

Ana men bala memleketimizding baylyghy  

Suret spiykerding jeke múraghatynan alyndy

Aminat Jappueva: «Analar ýiini» qoghamdyq qorynyng koordinatory:

- Birneshe jyldan beri Almatydaghy «Analar ýiinde» koordinator bolyp júmys isteymin. Ózderiniz bilesizder, bizding ortalyqtyng ústanymy- elimizde ata-anasy bar jetimderding bolmauyna ýles qosu, ana men balany bir-birinen jyraqtatpau. Ortalyq ómirding týrli qiyndyghy men taghdyr tauqymetin kórgen qyz-kelinshekterge jan-jaqty qoldau kórsetedi. Ana men balany qorghau, olardy qoghamgha beyimdeu bizding basty mindetimiz. Ortalyq ana men balany qorghau ýshin barynsha júmys jýrgizip jatyr dep sanaymyn. Sonymen qatar ana men balanyng qauipsiz ómir sýruine septigimiz tiyip jatqanyna quanamyn. Bizge keletin jas analardyng jasy 17 jastan bastalady. Ary taptalghan jas qyz tyghyryqtan shyghudyng jolyn izdep balasynan bas tartugha bel buady. Mine osynday jaghdaygha tap bolghan jas analargha psihologiyalyq qoldau kórsetiledi. Jas ana 6 aigha deyin bizding ortalyqta túryp, bolashaghyna jospar qúryp, ómirge beyimdeledi. Qor bala men anany biri -birinen ajyratpau  ýshin qúrylghan. Sonymen qatar «Analar ýiin» túrmystyq zorlyq-zombylyq qúrbandary da kelip panalaydy. Búlar negizinen jynystyq nemese psihologiyalyq zorlyqqa úshyraghan, qiyn jaghdaygha tap bolghan analar, keybiri әli kәmelet  jasyna tolmaghan qyzdar. Eger  bizge kelgen qyz kәmeletke tolmaghan bolsa,  qor mindetti týrde qylmystyq is qozghaydy. Aryz jazyp,  is әri qaray sotqa joldanady. Zәbir kórsetken kinәli adam mindetti týrde qylmystyq jauapkershilikke tartylady. Bizge ekonomikalyq zorlyq-zombylyqqa úshyraghan analar da keledi. Mysal keltiretin bolsam,  keybir kelinshekterge otaghasy nesie aldyryp, keyin sol nesiyesin der kezindi ótemey qarajatty qaryz qylyp moyynyna jýktep ketetinder bar. Kóbinese әielder ózderining basynan ótken qiyn oqighalaryn aitpay, jasyryp jatady. Tiyisti organdargha habarlasyp, nemese  senim nómirlerine qonyrau shalyp kómek aludy bilmeydi. Eng bastysy bala men ananyng jaghdayynyng jaqsaruyna jan-jaqty qoldau kórsetiledi. Ana men bala memleketimizding basty baylyghy. Ár bala baqytty ómir sýruge qúqyly. Sondyqtan ana men balanyng qauipsizdigi bәrinen manyzdy degim keledi. Qazir elimizde ana men balagha jan-jaqty qoldau kórsetilude. Elimiz boyynsha 25 ortalyq bar. Ana men balanyng qorghaluyna tittey de bolsa óz ýlesimizdi qosyp jatyrmyz dep sanaymyn. Degenmen biz siyaqty úiymdargha kelip, kómek aludy bilmeytin qyz -kelinshekter bar. Qazir biz elimizding Densaulyq sakqtau ministrligimen birlesip júmys isteudemiz. Eki jaqty arnayy memorandumgha qol qoyylghan. Elimizding barlyq perzenthanalary biz turaly biledi. Aytayyn degenim, túrmystyq janjal kezinde analardan bólek balalary da zardap shegedi. Ásirese kóp balaly analargha qiyn. Bizding ortalyqty panalap, túraqty júmyspen qamtylyp ayaqqa túryp ketken analar bar. Maman retinde pikirim túrmystyq zorlyq-zombylyqtyng órshuine jol bermeu ýshin búl mәselege basa nazar audaryluy qajet. Áriyne tiyisti zandar qabyldanyp, jaza qatandatylyp jatyr. Búl da qylmysty azaytugha septigin tiygizer. Degenmen ana men balany qorghauda jýieli júmystar әli de atqaryluy kerek dep oilaymyn. Búl jay ghana qabyldaytyn mәsele emes,  jan-jaqty әreket etudi kózdeytin mәsele.

Jýieli júmystar әli de kerek

Suret spiykerding jeke múraghatynan alyndy

Aygýl Bayghojaeva, zanger:

- Jaqynda Mәjilis deputaty Júldyz Sýleymenova zorlyq-zombylyqqa, adam densaulyghyna qasa qana ziyan tiygizuge, balalargha qatysty jasalatyn qylmys pen ar-namysqa tiyetin әreketterge qatysty birqatar normalardyng engizilgenin mәlimdegen bolatyn. Sonday-aq pedofilderge qatysty ómir boyyna  bas bostandyghynan aiyru syndy ýkim kýshine endi. Osylardyng barlyghy qoghamymyz ýshin manyzdy qadam. Túrmystyq zorlyq- zombylyq jasaghandar da tiyisti jazalanady. Mysal keltireyin, damyghan elderde  zәbir kórsetushi bir ret әieline qol kóteretin bolsa, sot arqyly psihologiyalyq әri psihoterapiyalyq onaltudan ótedi. Ol tiyisti mamandar arqyly qajet kenespen qamtylady. Biz de osy salany qolgha aluymyz kerek. Óitkeni bir ret zәbir kórsetken adam ol әreketin birneshe ret qaytalauy mýmkin. Tipti qalypty jaghdaygha ainaldyryp alatyndar bar. Ókinishke qaray, elimizde túrmystyq-zorlyq zombylyq deregi azayar emes. Ana men balany qorghau degendi jan-jaqty saralay alamyz.  Eng aldymen ana men balany qorghau degenimiz elimizding bolashaghyn qorghau. Demografiyalyq jaghdayymyzdy ilgeriletu. Ana men balany qorghau degendi túrmystyq-zorlyq zombylyqpen baylanystyramyz. Biraq búl tek qana bir bóligi. Yaghny kriminaldyq jaghynan qaraghanda ana men balanyng qauipsizdigin qorghau. Biraq biz ana men balany qorghaudyng en  manyzdy ekenin úmytpauymyz kerek. Memleketimiz ana men balagha psihologiyalyq kómek kórsetu men onaltu ortalyqtaryn keneytui kerek dep sanaymyn. Óitkeni biz balalarymyzdy qoghamgha beyimdep, sauyqtyru arqyly zayyrly memleket bola alamyz. Áyel men balany zorlyq-zombylyqtan, zәbirden ólgenin kýtip otyrudyng qajeti joq. Tiyisti sharalar der kezinde qabyldanyp, naqty әreketke kóshetin kez keldi. Zang óz aldyna, biz múnday oqighalardy boldyrmaudyng jolyn izdeuimiz kerek. Áriyne zorlyq-zombylyqtyng san týrli sebepteri aitylady. Biraq búl jaghday olardy aqtap alugha kelmeydi. Ana men balanyng saulyghy, elimizdegi әrbir adamnyng amandyghy memleket ýshin basty nazargha ilinui kerek.  Elimizdegi azamattar qauipsiz ómir sýrui ýshin әli de memlekettik dengeydi tiyisti normalar qabyldanuy kerek dep oilaymyn. Zәbir kórsetushini temir torgha toghytumen mәsele sheshilmeytini anyq. Elimiz aldyn alu júmystaryn jan-jaqty jýrgizui kerek. Biz qogham bolyp osy mәselesemen kýresuimiz kerek. Ana men balany qorghau degende mәselege tereninen ýniluimiz kerek. Búl jerde ana men balanyng densaulyghy, әl -auqaty, materialdyq jaghdayy, bilim aluy, qauipsizdigi, memleket tarapynan beriletin mýmkindikterdi paydalanuy barlyghy jatady. Tiyisinshe әr sala boyynsha barlyq jýieli júmystar jýrgizilip keledi. Memleketimizde analardyng qúqyqtaryn qorghau nazardan tys qalghan emes. Degenmen әli de jýeli júmystar istelui kerek. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev elimiz ana men balany qorghau jýiesin jetildiruge, otbasy qúndylyqtarynyng basa nazargha alynatynyn atap ótken bolatyn. Aldaghy uaqytta memleketimiz ana men balany qorghauda jýieli әri naqty  isterge kóshetinine seimdimin.

Sebeppen emes saldarmen qýresu manyzdy

Suret avtordyng jeke múraghatynan alyndy

Zulifiya Baysaqova, Almatydaghy «Daghdarys ortalyqtary odaghynyn» tórayymy:

- Ana men balany qorghauda qanday mәselege basa nazar audaruymyz kerek? Áriyne qazir elimizde bolyp jatqan túrmystyq zorlyq-zombylyq oqighalary basty sebep. Osy mәseleni saralaytyn bolsaq,  túrmystyq zorlyq-zombylyqtyng tuyndauynyng birneshe sebepteri bar. Mәselen,  әleumettik әri materialdyq jaghdaydyng tómendigi, yaghny túraqty júmys pen tabystyng bolmauy. Túraqty  baspananyng joqityghy. Odan bólek, ishimdik pen nashaqorlyqqa salynu. Sebebi maskýnem nemese nashaqor óz әreketine jauap bermeydi. Túrmystyq zorlyq-zombylyqtyng taghy bir sebepterining biri - qúmar oiyn men ludomaniya. Odan bólek te týrli sebepter bar. Qazir bir shanyraqtyng astynda túratyn jaqyn adamdardyng bir-birine zorlyq-zombylyq kórsetui, sonday-aq tanys-bilis, jaqyn tuystar arasynda, birge kәsip ashyp biznes jýrgizetin dostar arasynda da zorlyq-zombylyq kóbeyip jatyr.Túrmystyq-zorlyq zombylyqtan japa shekken kelinshekter men balalargha kómektesuding birneshe joly bar. Memleket tarapynan da barynsha  qoldau kórsetiledi. Qiyndyqqa úshyraghan әrbir  kelinshek әleumettik onaltu ortalyghynan tiyisti kómekting barlyghyn tegin ala alady. Yaghny tegin túrady, bes uaqyt  tegin tamaqpen qamtylady. Odan bólek psihologiyalyq qoldau, zangerler tarapynan qúqyqtyq kómek qújat jaghynan bolsyn jan-jaqty kómek qarastyrylghan.  Býginde bizding daghdarys ortalyghymyzda 47 adam bar. Onyng 19 kelinshek qalghandary balalary. Qoghamda túrmystyq sәbir kórgen әielderding oqighasy jiyilep ketti. Tipti songhy jaghany ústatqan oqigha ananyng eki balasyn týnshyqtyryp óltirui. Sonday-aq pedofilderding balagha  tiyisetin oqighasy beleng alyp ketti. Múnday oqighalardyng jiyilep ketui qatty alandatady. Búghan deyin qogham belsendeliri bolyp túrmystyq zorlyq-zombylyq әreketterdi kriminaldandyru mәselesin kótergen bolatynbyz. Jaqynda jana zang jobalary bekitildi. Tiyisti jazalar taghayyndaluda. Áriyne qazir búl mәselege basty nazar audaratyn kez keldi dep oilaymyn. Memleket tarapynan nazar audarylghany kónil quantady. Biz endigi kezde sebeppen emes osynyng saldarymen kýresuimiz kerek.

Abai.kz