Jeksenbi, 28 Sәuir 2024
Altyn Orda 2162 49 pikir 20 Nauryz, 2024 saghat 13:31

Qazaq ózin-ózi qaytse tanidy?

Suret avtordyng jeke múraghatynan alyndy

Tarih ghylymy kez-kelgen halyqtyng tәuelsiz tarihy tanymyn qalyptastyrugha mindetti. Tәuelsiz tarihy tanymy qalyptaspaghan halyq eshqashan ózin tany almaydy. Halqynyng ótkeninen jetkilikti dengeyde habardar bolmaydy. Jalghan tarihy tanym negizderine sýienip, ózgelerding jazyp bergen tarihynyng jeteginde ketedi.

Ókinishke oray, dәl qazirgi kýni qazaq halqy sonday qasiretti basynan ótkerude. Sebebi, qazirgi Qazaq tarihy dep jýrgen tarihtyng qazaq halqyna qatysy shamaly ekendigin qazaqtyng kópshiligi týsinbeydi de, sezinbeydi de. Olay bolatyny ol tarih shetjerlik derek kózderi negizinde jazyldy. Ol tarihta qazaqtyng ata-babasy turaly qytay ne dedi, parsy ne dedi, arab ne dedi, italiandyq ne dedi, vizantiyalyq ne dedi? Bizding qazirgi qazaq tarihy dep jýrgenimiz osy derekter negizinde qúrastyrylyp, jazylghan tarihy derekter toptamasy ghana. Búl tarihta qazaqtyng ruhy joq, óli tarih dese bolady. Sondyqtan búl tarihty qazaqtyng tarihy dep aitudyng ózi qiyn. Olay deytin sebebimiz, kez-kelgen halyqtyng tarihy, sol tarihy jazylyp otyrghan halyqtyng tarihy jady negizinde jazyluy tiyis. Mysaly, qazaq halqynyng tarihy jady negizinde jazylmaghan tarih qazaq tarihy bolyp tabylmaydy. Demek, búl tyghyryqtan shyghar jol bireu ghana – ol qazaqtyng tarihy jadyn negizge ala otyryp, qazaqtyng tәuelsiz tarihyn qayta jazyp shyghu. Sonda ghana qazaqtyng tól tarihy jazylyp, qazaqtyng ruhany tәuelsizdigin qalyptastyra aluymyz mýmkin. Bolmasa, osy adasqan kýii kete bermekpiz. Bizding búl adasuymyz qazaqtyng basyna qanshalyqty qasiretti әkelgeninen kópshiligimiz habarsyzbyz. Mysaly, bir ghana uahhabiylik-salafiylik iydeologiyanyng ózi qazaqqa qanshama qasiret әkeldi. Egerde qazaqtyng tәuelsiz tarihy sanamyzda bolghanda, biz onday iydeologiyany elimizge kirgizer me edik. Joq. Altyn Ordanyng kýireuinen bastap, Qazaq handyghynyng ydyrauyna deyingi aralyqtaghy qazaqtyng basyna týsken bar qasiret osy diniy-ruhany qayshylyqtargha baylanysty oryn alghanynan qarapayym qazaq ta, ózi ziyaly sanaytyn  top ókilderi de habardar bolghan joq. Kerisinshe, keybir ziyaly top ókilderi uahhabiylerdi jәdidshilder joly retinde baghalap, uahhabiyler dirmenine su qúighan kezderi de boldy. Nәtiyjesinde qazaqty ruhany tanymyn-týsinigine qaray qanashama topqa jiktep jibergenimizdi ózimiz de sezbey qaldyq. Egerde qazaqtyng tәuelsiz tarihy tanymy oyau bolghanda, sonday qatelikke boy aldyrar ma edik? Eng bastysy qazaq halqynyng memlekettiginen aiyrlyp, ózgening otaryna ainaluy, syrtqy kýshterding tek qazaqqa qarsy jýrgizgen sayasatyna ghana baylanysty emes, aldymen qazaqtyng ishki ruhany tútastyghynyng ydyrap, ruhany túrghydan azghyndauyna baylanysty bolghanynan kóbimizding habarymyz joq. Ózara qyrqysyp, memleketting tútastyghyn emes, ózderining qara bastarynyng qamyn oilaghan toptardyng jýrgizgen sayasatynyng sony memleketting tolyghymen kýireuine әkelgen negizgi faktor bolghanyn kópshiligimiz bilmeymiz de. Mysaly, Abylay hannyng memleketti saqtap qalu jolyndaghy әreketining sәtsiz ayaqtaluy Bekbolat biyding Abylay hangha qarsy jýrgizigen sayasatymen tikeley       baylanysty boldy. Ol oqigha «Abylay aspas Sary bel» atty tarihy anyzdarda bayandalghan. Bizding qazaq ýshin aldymen qajettisi tәuelsiz tarihy men  sol tarih negizinde qalyptasqan tarihy tanymy dep otyrghanymyz osy. Alayda, búl tarihty jazyp shyghu onay emes. Ol ýshin alymen tarihty zertteu metodolgiyasyn ózgertuimiz qajet. Qazirgi bizding tarihshylardyng metodologiyalyq ústanymy evrosentrizm men marksting tarihty materialistik túrghydan týsinu metodologiyasy. Búl tәsilmen jýrgizilgen zertteulerding eshbiri qazaqtyng shynayy tarihyn jazugha mýmkindik bermeydi. Óitkeni, qazaq halqy ýshin  materialdyq dýnie basty qúndylyq emes. Qazaq ýshin aldymen ózining ruhany bolmysy qymbat. Sol sebepten de qazaq «Malym janymnyng sadaghasy, Janym arymnyng sadaghasy» dep ózining ruhany bolmysyn, malynan da, janynan da artyq baghalaghan. Qazaqtyng tarihyn zertteude osy ruhany ýderister negizge alynbasa, onda ol tarihtyng qazaq ýshin eshqanday qúny joq.

Jalpy kóne dәuirden kele jatqan qazaq tarihy turaly qazaqtyng tanym-týsinigi materialistik tanym negizinde qalyptasqandyghyna songhy kezde tolyq kóz jetkizdim desem bolady. Ótken kýzde Halyqaralyq Týrik akademiyasyna «Týrkistannyng kiyelilik sipatynyng qalyptasuy» atty joba úsyndym. Jobanyng negizgi maqsaty Týrkistan qalasynyng kóne dәuirlerden-aq týrki júrtynyng ruhany tal besigi bolghandyghy, týrki halyqtarynyng әlemge taraluy da osy Syr boyy men Qarataudan bastau alatyndyghyn dәleldep shyghu bolatyn. Qazirgi tarihta jazylyp jýrgen týrkilerding Ata júrty Monghol dalasy men Sibir ormandary emes, Syrdariya men Qarataudyng arasy ekendigi turaly naqty derektermen dәleldep shyghugha mýmkindik bar edi. Tәnirlik dinning de Týrkistan jerinde dýniyege kelgendigi turaly da naqty tarihy derekter bar. Olar turaly jobada naqty mysaldarmen kórsetilgen bolatyn. Ókinishke oray, sol keltirilgen derekterding barlyghy qazaqstandyq sarapshy tarapynan belinen bir-aq syzylyp, noli degen bagha qoyylypty. Onday baghany qyrghyzstandyq, ózbekstandyq sarapshylar da qoyypty. Al, týrkiyalyq sarapshy segiz, al azerbayjandyq sarapshy on bes degen bal qoyypty. Osy jobagha qoyylghan baghalargha qarap otyryp, bizdegi tarih ghylymyndaghy qazaqtyng ruhany bolmysyna degen kózqarastyng qay dengeyde ekendigin kóruimizge bolady. Bizdegi tarihshylardyng tanym-týsinigi boyynsha týrkiler sol Monghol dalasy men Sibir ormandarynan shyqqan. Tәnirlik dinning de taraghan jeri sol jaqta. Qazaq qazirgi Qazaqstan territoriyasyna keyinnnen kelgen. Búl jerdegi indoevropalyqtardy búl jerlerden yghystyryp, ózderi ornalasyp alghan. Marqúm professor N.Masanov kezinde «qazaqtar ózderining ata júrtynda otyrghan joq. Ózgelerden tartyp alghan jerde otyr» dep jazghan bolatyn. Ókinishtisi, búl kózqaras bir N.Masanov emes, mening jobamdy baghalaghan ghalym ghana emes, ózderin sol kóne dәuir tarihynyng mamany sanaytyn kóptegen zertteushilerge ortaq kózqaras desem artyq aitqandyq emes. Tarihtarymyz da osy baghytta jazylyp keledi. Al, múnday tarihpen tarihy tanymy men sanasy  qalyptasqan jastarymyz myna el men jerge ertengi kýni ie bolyp qala alady ma? Ózderi búl jerlerdi Ata júrtymyz dep tanymaytyn halyqty otyrghan ornynan quyp shyghu qiyn emes. Sonda búl el men jerding qazaqtyng mandayyna búiyrmay qaluy mýmkin ekendigimen eshkimning júmysy joq. Ondaydy joqqa shygharugha bolmaydy. Mysaly, evrey halqynyng palestinalyqtardyng jerin tartyp alyp, әlimjettilik jasap otyrghanyna әlem kuә. Sonday taghdyrdyng qazaqtyng basyna týspesine kim kepildik beredi? Mysaly, «jabayy týrkilerding Sibir ormandarynan shyghyp, Orta Aziyadaghy barlyq indoevropalyqtardy quyp jerin tartyp aldy»-dep dәleldep jýrgen fransuz ghalymy bolatyn. Mine, sondyqtan tarih ghylymynda anau anaday dep aitypty, mynau mynaday dep aitypty dep, janalyq ashyp, qazaq tarihyna qosu qazaqqa jaqsylyq әkelmeydi. Ókinishke oray, bizdegi kóne dәuir tarihynyng barlyghy derlik evrosentristik dýniyetanym men markstik metodolgiya negizinde jazylghandyghy dәleldeudi qajet etpeytin dýniyeler.  Ol tarihta myna el de, jer de qazaqtyki emes, indoevropalyqtardyki. Ókinishtisi ol kezeng turaly qazaqtyng dәstýrli tarihy jadynda: onyng qúramdas bólikteri bolyp tabylatyn anyz әngimelerinde, ertegilerinde, jer-su ataularynda, etnonimderde jetkilikti derekter bar. Biraq olardyng eshbiri kóne dәuir tarihyn jazuda qoldanylmaghan. Esesine kóne grek tarihshylarynyng jazghan derekteri búl jerlerding kóne tarihyn jazuda negizge alynghan. Sonda biz ózimizding tarihymyzgha kimning kózimen qarap otyrmyz. Sonda biz búl tarihty bizding ata-babalarymyzdyng tarihy dep aita alamyz ba? Mәsele sonda.

Endigi kezekte islam dinining Týrkistan jerine, týrkiler arasyna taralu tarihyna toqtalayyq. Búl tarihta da tek shetjerlik jazba derekter negizinde jazylghanyna kuә bolamyz. Qazaqtyn, jalpy týrkining tarihy jadynan múnda eshnәrse qoldanylmaghanyn kóruge bolady. Búl kezenning tarihyna qatysty «Nasab-nama» atty týrkilik jazba derekter toptamasyn biz 2000 jyldyng basynda ghylymy ainalymgha engizgen bolatynbyz. 2000-2002 jyldar aralyghynda búl qoljazbalar toptamysyna shetelding ghalymdary nazar audaryp, Shveysariya memleketi arnayy joba jasap, memlekettik grant bólgen bolatyn. Ol jobagha AQSh, Shveysariya, Niyderland, Ózbekstan, Qazaqstan ghalymdary qatysyp, eki tomdyq kitap shyghardy. Kitap «Islamizasiya y sakralinye rodoslovnye v Sentralinoy Azii» atalady. Búl qoljazbalar toptamasynda islam dinining Týrkistan jerine taralu tarihy jazylghan. Alghashqy týrki-islam memleketterining tarih sahnasyna shyghu tarihy men olardyng búl jerdegi halyqtardyng ruhaniy-mәdeny ómirine yqpaly kórsetilgen. Qazirgi tarihta islam dinining Týrkistan jerine taralu tarihy 951 jyly Qarahandyq biyleushi Satuk Búghra han Abd al-Karimning islam dinin qabyldauynan bastalady. Al, «Nasab-nama» qoljazbalarynda islam dini Týrkistan jerine kelui 766/767 jyly kelgendigi, sol kezende alghashqy týrki-islam memleketteri tarih sanasyna shyqqandyghy bayandalady. Egerde osy «Nasab-nama» derekterine terenirek boylap, sol kezenning tarihyna taldau jasaytyn bolsa, Týrkistan jeri sol kezendegi islam әlemining ghylymy ortalyghyna ainalghanyna kóz jetkizgen bolar edi. Abu Nasr al-Faraby siyaqty ghalymdardyng dýniyege kelui jaydan-jay emes, sol kezendegi diniy-ruhany ýderisterding jemisi ekendigin týsingen bolar edi. Abu Nasr al-Faraby arab jerine bilimin jetildiru ýshin emes, sol jaqqa ilimin jay ýshin barghanyn qazirgi kýni kóbimiz týsinbeymiz. 951 jyly Satuk Búghra han Abd al-Karimning islam dinining Ahl al-hadis baghytyn qabyldauy Týrkistan jerindegi ghylym men bilimning tamyryna balta shapqan qadam boldy. Býkil islam әlemi toqyraugha úshyrady. Islam әlemining odan ary toqyrap joyylyp ketu yqtimaldyghynan tek Qoja Ahmet Yasauy syndy Úly túlghanyng islam dinin sharighat dengeyinen tariqat dengeyine kóterui ghana saqtap qalghanyn týsine bermeymiz. Týsinuimiz kerek-aq.

Qazirgi kýni elimizde, jalpy Evraziya kenistiginde Joshy úlysyna, Altyn Ordagha qatysty mәseleler ózekti taqyrypqa ainalyp túr. Ol týsinikti de. Aynaladaghy kórshi halyqtardyng barlyghy ózderining Altyn Ordagha qanshalyqty qatysy barlyghyn dәleldemek bolyp, jantalasyp jatyr. Tek, qazaq halqy ghana әlipting artyn baghyp, búghyp otyrghan siyaqty. Mәsele qazaqtyng Joshy úlysyna, Altyn Ordagha qatysynyng joqtyghynda emes, ózining ol memleketting qalyptasuyna qanshalyqty yqpaly bolghandyghyn ózine de, basqalargha týsindirip bere almauynda jatyr degenimiz dúrys shyghar. Áytpese, qazaq halyqy sol memleketting qalyptasyp, irgesining bekuine negizgi yqpal etken sayasy da, ruhany da kýsh bolghandyghy tariyhqa ayan. Áriyne, ol turaly shetjerlik jazba derekterde eshnәrse jazylmaghan dese bolady. Esesine qazaqtyng tarihy jadynda derekter túnyp túr dep aitugha bolady. Mysaly, bir shejirening ózi oqyp, talday bilgen mamangha óte kóp maghlúmat bere alady. Óitkeni, qazaq shejiresi qazaq tarihy jadynyng ózegi. Ókinishke oray, shejireni taldap, sol shejire derekteri negizinde tarihy ýderisterdi taldau tәsili bizde qalyptaspaghan. Mysaly, qazirgi bizge deyin jetip kelgen qazaq shejiresining tórt núsqasy bar. Bir shejire Ózbek hannan bastau alady. Ekinshi shejire Alasha hannan bastau alady. Ýshinshi shejire – Ábilhayyr hannan bastau alady. Tórtinshi shejire Annas sahabadan nemese toqsan eki bauly sarttan bastau alady. Osy shejirelerding bir-birinen ereksheligi nede? Bir-birinen qanday aiyrmashylyqtary bar? Mәsele, osy shejirelerding bir-birinen ereksheligi sonda, shejire qay hannan bastalsa, sol han kezenindegi memleketting qúrylymdyq jýiesi bolyp tabylady. Memleketting qúramyna qanday ru, taypalar kirdi, olardyng basynda kimder túrdy? Sol derekterding barlyghy osy shejirelerde bar. Egerde osy shejirelerge Ózbek hannan bastalatyn shejireden bastap taldau jasap shyghatyn bolsa, onda Altyn Orda kezeninen bastap, Qazaq handyghy ydyraghangha deyingi qazaq tarihyn qayta jazyp shyghugha mýmkindik alady. Jýzderding tarih sahnasyna shyghuy, rulyq, taypalyq jýielerding tarihtaghy roli jәne olardyng memleketting basqaru jýiesindegi orny siyaqty mәselelerding barlyghy ózderinin  qúpiyasyn ashady. Osynyng barlyghy qazaq shejirelerinde túr. Mәsele – ol shejirelerdi sóilete bilu kerek. Óitkeni, shejirelerde attary atalghan túlghalardyng barlyghy derlik tarihta ómir sýrgen kisiler. Ásirese, jýzding basyndaghy túlghalardyng tarihta bolghandyghyna dau joq. Olar sol kezendegi memlekettting irgetasyn qalaghan túlghalar dep aitugha bolady. Sondyqtan shejire derekterine selqos qaraugha bolmaydy. Eng bastysy osy shejire derekterin talday otyryp, biz qazirgi qazaq halyqy qúramyndaghy ru, taypalardyn, jýzderding qashan payda bolghanyn jәne olardyng Joshy úlysynyng biylik jýiesinde qanday roli atqarghanyn biluimizge bolady. Búl jerde eskerte ketetin taghy bir mәsele – Ózbek han shejiresinen keyin Alasha hannan bastalatyn shejirening boluy. Bizding qazirgi qabyldanghan resmy tarihta Alash memleketi turaly derek joq, biraq Alashtan bastau alatyn shejire bar. Sonda qalay bolghany degen búl jerde zandy súraq tuady. Shejire derekteri Alasha hannyng da, Alash memleketining de tarihta bolghandyghy turaly bayandaydy. Qaysysy dúrys degen súraqqa biz Alash memleketi de, Alasha han da tarihta bolghan dep naqty jauap bere alamyz. Ol memleketting irgesin qalaghan, negizgi úiystyrushysy bolghan tarihy túlgha – Asan Qayghy. Búl memleketting territoriyasy qazirgi Úlytau oblysynyng aumaghynda. Ol jerding Úlytau atalmaghy da, osy jerde Joshy hannyn, Alasha hannyng kesenelerining boluy osy Alash memleketining sol territoriyada ómir sýruimen tikeley baylanysty. Ol turaly qazaqtyng dәstýrli tarihy jadynda Alash turaly, Alasha han turaly jetkilikti derek bar. Ókinishke oray, biz ony qiyaldan shyqqan anyz retinde qabyldaymyz da, ol memleketting tarihtaghy ornyn syzyp tastay salamyz. Sebebi, ol turaly shetjerlik jazba derekterde jazylmaghan. Demek, búl tariyhqa senuge bolmaydy. Alash memleketinen basqa sol Joshy úlysynyng tarihy turaly qanshama jazba derekter bar. Mysaly, Ótemis hajynyng «Daftary Chingiyz-name», Qadyrghaly Jalairiyding «Jamiat tauariyh» atty enbegi , Úlyqbekting «Tórt úlys tarihy» atty shygharmasy bar. Búl jazba derekterdegi tarihy derekter qazaqtyng auyzsha tarihymen sabaqtasyp jatady. Osyghan baylanysty bolsa kerek, búl shygharmalargha da senim az. Osy jazba derekterde Joshy úlysy tarihyna qatysty jetkilikti dengeyde mәlimetter bar.  Ókinishke oray, búl derekkózderining de  qazaq tarihyn jazuda onshalyqty belsendi paydalanylyp jatqandyghy bayqalmaydy.

Odan keyingi kezeng Ózbek úlysynyng qúryluy men ydyrauy, bir memleketting ýshke bólinip, qazaq, ózbek, noghay bolyp airylghany Iliyas Esenberlinning «Almas qylysh» atty kitabynda bayandalady. Osy oqighanyng sony Qazaq handyghynyng jeke memleket retinde dýniyege keluimen ayaqtalady. Odan keyingi kezende Qazaq handyghy quatty memleketke ainalyp kete almady. Múnyng sony 1781 jyly Abylay hannyng dýniyeden ótuimen soltýstigi Reseydin, ontýstigi Qoqan, Búhar handyqtarynyn, batysy Ýrgenish handyghynyng qolastyna týskeni kópshilike ayan. Múnyng bәrin tiptishtep, qaytalaudyng qajeti joq. Búl bizding qasiretti tarihymyz. Bizding múnsha qúldyrap, osynday dengeyge týsuimizge yqpal etken qanday kýsh, qanday qúdiret? Endi sol mәselege azdap kezek berelik.

ⅩⅡ ghasyrdan bastap qazaq dalasyndaghy býkil tarihy oqighalardyng basty sebepshisi de, negizgi qozghaushy kýshi de Qoja Ahmet Yasauy dýniyege әkelgen sopylyq ilim boldy. Alghashqy kezende búl ilimning dýniyege kelui týrkining qaytadan bas kóteruine mýmkindik bergenin, Qarahandyq biyleushilerding qaytadan týrki mәdeniyetine qaray bet búrghanyn kórgen Horezmshah Múhammed búl ilimdi besiginde túnshyqtyrmaq bolyp, Qarahan memleketterin týgelimen joydy. Alayda, búnyng sony Shynghys han shapqynshylyghyna úlasty da, búl sopylyq ilimning ary qaray ómir sýruine mýmkindik tudy. Yasauiyding ózinen tәlim alghan Múhammed Danyshmand Zarnuqy siyaqty túlghalar Shynghys hannyng kenesshisi qyzmetin atqardy. Osy kezden bastap, Yasauy ilimi qazaq dalasynyng bar aimaghyna erkin tarady dese bolady. 1320 jyldan bastap, Yasauy ilimi Joshy úlysynyng diny iydeologiyasyna ainaldy. Yasauy jolynyng ókilderi-әuliyeler memleketting basqaru jýiesinde tolyghymen reforma jýrgizip, sol kezendegi eng әdiletti qoghamdy ornatty. Memleketting basqaru jýiesi tolyghymen ózgerip, biylik ruhany túlghalardyng qolyna berildi. Biyler instituty osylay qalyptasty. Rulyq, taypalyq jýieler men jýzdik qúrylymdar tarih sahnasyna shyqty. Ár ru men taypanyng basynda Yasauy jolynyng ókilderi-biyler túrdy. Ru, taypalar memleketting keregesin qúrady, biyler uyqtyng qyzmetin atqardy. Al, shanyraq handyq biylik simvoly boldy. Egerde osy jýieni taldap qaraytyn bolsaq, onda búl jýiede absoluttik biylik qarada da, biyde de, handa da bolmaghanyn kóruge bolady. Birine-biri tәueldi, birinin-birinsiz kýni joq, óte myqty jýie bolghanyn kóremiz. Absoluttik biylik tek zanda, sharighatta boldy. Basqasha aitqanda, Qúdaydyng sharighaty arqyly basqaryldy dese bolady. Múnday әdildik saltanat qúrghan memlekette damu óte joghary dengeyde boldy desek artyq aitqandyq emes. Joshy úlysynyng Altyn Orda atanuy osy diniy-ruhany reformamen tikeley baylanysty edi. Alayda, búl әdiletti qoghamnyn, jýiening dúshpandary da joq emes edi. Keshegi biylik jýiesinen shettetilgen Joshy úrpaqtary, olardyng ishinde Ózbek hannyng ortanshy úly Jәnibek súltan bar bolatyn. Olar ontayly sәtti kýtti. 1342 jyly Ózbek hannyng kenetten qaytys boluy Jәnibek hangha sheshesi Taydula hanymnyng kómegimen memlekettik tónkeris jasaugha mýmkindik berdi. Memlekette sayasy biylik pen ruhany biylik arasyndaghy bitispes kýres bastaldy. Ruhany biylikting artyqshylyghyn kórgen halyq Yasauy joly ókilderi-biylerding jaghynda boldy. Absoluttik biylikke úmtylghan Joshy úrpaqtary ruhany biylik ókilderine qarsy bitispes maydan ashty. Búl tike-tiresting sony Altyn Ordanyng kýirep, Ózbek úlysynyng ýshke bólinuimen, Qazaq handyghynyng ydyrauymen ayaqtaldy. Ruhany biylik pen sayasy arasyndaghy kýreste jeniske jetip, songhy nýktesin qoyghan Tәuke han boldy. Ol ózining «Jeti jarghysyn» qabylday otyryp, Yasauy joly ókilderin biylik jýiesinen shettetip, yasauiya tariqatyn memlekettik iydeologiya retindegi qyzmetin toqtatty. Oghan qarsy shyqqan Yasauy joly ókilderin Ferghanagha deyin quyp, baryp óltirtti. Yasauy jolynyng ornyna naqshbandiya tariqatyn qabyl etti. Múnyng sony 1781 jyly Abylay hannyng dýniyeden ótuimen Qazaq memlekettigi de tarih sahnasynan ketti. Ókinishke oray, qazaqtyn, jalpy evraziya kenistigin mekendegen týrkilerding memlekettiginen aiyrlyp, etnikalyq jiktelulerge týsui osy Yasauy jolynan sheginumen baylanysty boldy. Jaratushy Qúdiretting ózi sonday joghary ruhany dengeyge kóterilip túryp, qaytadan qarabayyr kýibeng tirshilikke bet búrghan biyleushilerdi de, halyqty da keshire almady. Týrkilerding ózge halyqqa kiriptar bolyp, qolastyna týsuining astarynda shyqqan biyiginde túra almay Allanyng bergen iygiliginen bas tartqany bizdi Jaratqan Qúdiretting bizge degen meyir-shapaghatynan tys qaldyruy jatty. Ókinishtisi, biz sol qasiretti tarihtan әli sabaq alghan joqpyz.

Zikiriya Jandarbek

Abai.kz

49 pikir