Seysenbi, 7 Mamyr 2024
Aqmyltyq 2106 20 pikir 26 Sәuir, 2024 saghat 18:16

Syrtqy sayasattyng sony sipaty

Sóz joq, syrtqy sayasat turaly jazu, bir jaghynan, onay (diplomatiya degeniniz qalyptasyp qalghan, konservatorlyq sipaty bar túraqty sala, ol jaqta kýnde janalyq bop jatpaydy jәne de negizgi mәseleler memleketaralyq kelisim-sharttardy bayaghyda-aq taygha tanba basqanday bekitilip qoyghan), ekinshi jaghynan, qiyn  (kóptegen taqyryptar men sheshimder jabyq esik jaghdayynda talqylanyp jatady).

Osy aptadaghy qazaqstandyq qos basshy – Parlament Mәjilisining spiykeri Erlan Qoshanov pen premier-ministr Oljas Bektenovting – Qytay men Týrkiyagha resmy saparyn saraptaugha jogharyda aitylghan tezis dóp keledi dep sanaymyn.

Bir nәrse anyq bolyp qaldy: Nazarbaevtan ózgesheligi sol – preziydent Toqaev syrtqy sayasat jýrgizude ishtarlyq, qyzghanysh tanytpay, ózinen basqa da resmy túlghalargha osy salada belsendilik tanytyp, kózge týsuine mýmkindik berip otyr. Búl qatargha Astanagha kelgen Úlybritaniyanyng búrynghy premier-ministri Devid Kemeronmen Bektenovting ornyna onyng birinshi orynbasary Múrat Núrtileuding kezdesuin qosyp qoyynyz. Qúddy bir Toqaev óz qol astyndaghylardy synap әri syrtqy alanda betin ashyp jatqan siyaqty.

Múny men syrtqy sayasattyng sony sipaty der edim.

Ár basshynyng salasy әrtýrli, sodan bolar Qoshanov pen Bektenovting saparlarynyng kýn tәrtibi de әrtýrli bolghan siyaqty.

Mәjilis spiykerining kezdesulerinde negizinen parlamentaralyq baylanys pen parlamentter ratifikasiyalau tiyis qújattar men sheshimder talqylansa, ýkimet basshysynyng sapary barysynda basty kónil ekonomikalyq mәselelerge bólindi.

Solay bola túrsa da, әlemde bop jatqan oqighalar búl protokoldyq tәrtipke óz ózgerisin engizip jatty.

Mәselen, Qoshanovtyng Qytaygha sapary barysynda transshekaralyq ózender men jasandy intellekt sekildi asa manyzdy taqyryptardyng sóz boluy da zandy. Su tapshylyghy әlemdik dengeydegi problema ekeni beseneden belgili, onyng ýstine Qytaydan bastau alatyn ózenderge tәueldi bop otyrghan Qazaqstannyng jaghdayy mәz emes. Al jasandy intellekt sekildi jana salada Qytay pioner әri kóshbasshy ekendigine eshkim de kýmәn keltire almaydy.

Al eki el arasyndaghy vizasyz qarym-qatynas rejiymi turaly sóz – óz aldyna bólek bir әngime. Shyndyghyn aitsaq, auzy kýigen ýrip ishetin bolghandyqtan, 2 milliardtyq Qytay men 20 milliondyq Qazaqstannyng osynday rejimde ara-salmaghy, paydasy men ziyany qanday bolatyny jayynda qogham әli de beyhabar, sol sebepti belgili bir dәrejede týsinbeushilik pen narazylyq bar. Kelissózder barysynda búl mәsele de talqylandy degen ýmit bar.

Bektenovting Týrkiyagha sapary turaly aqparat taratqanda bizding jaq negizinen «bidaydy óndeu, kómir himiyasy, múnay men gaz ónerkәsibi, múnay himiyasy» jayyna basa nazar audarsa, týrik jaghy búl mәselelerge «aymaqtyq jәne jahandyq mәseleler, Izrailiding Gazagha shabuyly men aimaqtaghy songhy jaghday» turaly taqyryptar talqylanghany ashyq aityp jatyr.

Eki jaq eki týrli basymdyqqa sýienip habar taratuynyng ózindik sebepteri de joq emes.

Týrkiya jaghy eshbir taraptyng qabaghyn men bet-jýzine qaramay, ózining әlemdik qaqtyghystargha qatysty pozisiyasyn býkpesiz jetkizip otyrsa, Qazaqstan EAEO pen ÝQShÚ mýshesi retinde ondaygha bara almaydy, sonyng ishinde, ózining kórshisi әri odaqtasy Reseyding ústanymymen sanasugha mәjbýr. Sol sebepti de Reseyding formalidy jәne formalidy emes qatysy bar mәselelerge baylanysty bizding tarap meylinshe beytarap kózqaras tanytyp, resmy habarlamasynda ekiúday problemalardy atamay otyr.

Ne desek te, Qazaqstan diplomatiyasynyng basym baghyttaryn san taraptandyru (diyversifikasiyalau) siyaqty manyzdy sharuanyng elimizding bir nemese eki alpauyt elge tәueldilikten qútyluyna mýmkindik beretinine seneyik. Áytpese, qiyn bolady.

Tek qana Toqaevtyng emes, onyng qol astyndaghy Qoshanov pen Bektenovting syrtqy sayasatqa sony sipat berip, belsene aralasa bastauynyng arty jaqsy bolsyn dep tileuden basqa ne qalady bizde?..

Ámirjan Qosan

Abai.kz

20 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1589
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 1480
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1231
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1209