Senbi, 18 Mamyr 2024
Janalyqtar 16280 0 pikir 11 Qantar, 2010 saghat 06:14

Jer memleketting negizi ...

Sheteldik investorler kenesining songhy mәjilisindegi Preziydenttin, «Qytay Halyq Respublikasy mal azyghy ýshin soya men raps ósiruge bizden 1 mln gektar jer berudi jalgha súrady» degen aqparaty el ishinde jәne shettegi, әsirese qytaydaghy qazaqtar arasynda alandaushylyq tughyzuda.

Kórshimiz Qytay men babalarymyz kóne týrkiler arasyndaghy jer mәselesi býgin emes, osydan 22 ghasyr búryn bastalghan bolatyn. Sol kezde Móde qaghan qytay patshasy súratqant90ymy asyl jylqylary men súlu әielin berse de, jerge kelgende (meyli ol qúnarsyz shóldi aimaq bolsa da): "Jerding jaqsy-jamany bolmaydy. Jer memleketting negizi. Ol eshkimge berilmeydi ..." dep, qytaygha soghys jariyalaydy da onyng kóp jerin jaulap alady. Móde qaghannyng kezinde bastalyp eki ghasyrgha sozylghan soghys kezinde kóshpendilerden qorghanu ýshin úzyndyghy alty myng shaqyrymday «Qytaydyng úly qorghany» salyndy. Búryn shegara sol jerden ótken jәne osy qorghanynyng soltýstigi týrki halyqtarynyng tarihy jeri bolghany belgili.

Jer jәne jerasty baylyghy memleketting negizi. Jersiz memleket bolmaydy. Endeshe  jer súraudyng qanday týri bolsa da - ol egemendikke qol salu emes pe? Resmy Qytay nege jeri qúnarly jәne kólemi bizden on ese ýlken Reseyden nemese kólemi bizden әldeqayda kóp Avstraliya siyaqty kórshisinen jer súramaydy? Olardan súraghan joq jәne súramaydy da. Sebebi ol jerlerding iyesi bar.

Sheteldik investorler kenesining songhy mәjilisindegi Preziydenttin, «Qytay Halyq Respublikasy mal azyghy ýshin soya men raps ósiruge bizden 1 mln gektar jer berudi jalgha súrady» degen aqparaty el ishinde jәne shettegi, әsirese qytaydaghy qazaqtar arasynda alandaushylyq tughyzuda.

Kórshimiz Qytay men babalarymyz kóne týrkiler arasyndaghy jer mәselesi býgin emes, osydan 22 ghasyr búryn bastalghan bolatyn. Sol kezde Móde qaghan qytay patshasy súratqant90ymy asyl jylqylary men súlu әielin berse de, jerge kelgende (meyli ol qúnarsyz shóldi aimaq bolsa da): "Jerding jaqsy-jamany bolmaydy. Jer memleketting negizi. Ol eshkimge berilmeydi ..." dep, qytaygha soghys jariyalaydy da onyng kóp jerin jaulap alady. Móde qaghannyng kezinde bastalyp eki ghasyrgha sozylghan soghys kezinde kóshpendilerden qorghanu ýshin úzyndyghy alty myng shaqyrymday «Qytaydyng úly qorghany» salyndy. Búryn shegara sol jerden ótken jәne osy qorghanynyng soltýstigi týrki halyqtarynyng tarihy jeri bolghany belgili.

Jer jәne jerasty baylyghy memleketting negizi. Jersiz memleket bolmaydy. Endeshe  jer súraudyng qanday týri bolsa da - ol egemendikke qol salu emes pe? Resmy Qytay nege jeri qúnarly jәne kólemi bizden on ese ýlken Reseyden nemese kólemi bizden әldeqayda kóp Avstraliya siyaqty kórshisinen jer súramaydy? Olardan súraghan joq jәne súramaydy da. Sebebi ol jerlerding iyesi bar.

Reseyding qiyr shyghysynda qytay sharualarynyng júmys istep jatqany belgili. Osydan birneshe jyl búryn V.Putiyn, «olardy shoqyndyru kerek» degen edi. Qalay bolghanda da әzirge olardan Reseyge tóngen qauip joq. Bolyp jatsa orystar olardy jerinen bir júmanyng ishinde shygharady. Al, ótken ghasyrdyng 40-shy jyldaryndaghy Izrailidyng qaldyghymen qarulanghan bizding әskerde qargha men sauysqandy ýrkituden basqa qanday qauqar bar?

Shyghystaghy kórshimizding bizdegi jer asty baylyghyn alu ýshin bar mýmkindigi men qarjyny ayamay tógip jatqandaryna qaraghanda, olardyng Qazaqstanda tek ekonomikalyq ghana emes, óte úzaqqa sozylatyn sayasy strategiyalyq mýddeleri de bar ekeni kórinip túr.

Ekonomikalyq tәueldilikting artynda sayasy tәueldilik túrady.

Qytaydyng soltýstik aimaghyndaghy halyqtyng negizgi deni oral-altay tilinde sóileytin bizding tuystarymyz. Týrki halyqtary qytay memleketin alty ghasyrdan astam uaqyt biyledi. Olardyng ishinde 1911 jylgha deyin Qytaydy tórt ghasyrday biylegen manjurlar songhy jýz jylda tilinen aiyrylyp qytaylanyp boldy. Qytaylanghan týrki, manjurlardy - qara qytay dep ataydy. Qytay halqynyng negizgi bir bóligi osy qara qytaylar. Sondyqtan, imperiyagha qyzmet etip jýrgen qytaylanghan aghayyndarymyzdyn, key jaghdayda biz ýshin paydasynan góri ziyanynyng kóp bolghanyn da úmytpau kerek. Búl jerde mәsele sol elding biylik basyndaghy toptardyng shyghu tegi men últy nemese nәsilinde emes, imperiyanyng jýrgizip otyrghan sayasatynda. Syrtqy sayasatta barlyq әdis-aylagha baryp, kerek jerinde kórshilerine qarsy әskery kýsh qoldanu arqyly elding jer kólemin úlghaytugha baghyttalghan songhy eki myng jyldan astam uaqytta ózgermegen imperiyanyng sayasaty, aldaghy uaqytta da ózgere qoymas.

Qytay imperiyasy HVIII ghasyrda ýsh millionday jonghar-oyratty jer betinen qúrtyp jiberip jerin ózine qosyp aldy. XIX ghasyrda Shyghys Týrkistandy qosyp alghannan keyin endi olar qazaq pen qyrghyzdyng shekarasyna tikeley shyqty. Qazir olargha tosqauyl bolatyn Kenester Odaghy joq. Kezinde Búhar jyrau "Qaraqytay qaptasa ..." degenin biz eskerip, ol bizge sabaq bolyp jarytpaghan siyaqty. M.Dulatúlynyng "Oyan, qazaq" degen kezinen bergi bir ghasyr uaqytta biz oyanyp, oilanyp qamsyzdyghymyzdan aryla aldyq pa? Búl mәselede uaqyt bizge qarsy qyzmet isteude. Sebebi, endi oilanyp, yrghalyp-jyrghalyp otyrugha uaqyt qalmay barady.  .

Songhy 5-6 jylda Qazaqstanda el ekonomikasy men qauipsizdigine núqsan keltiretin birneshe tiyimsiz kelisimsharttar jasaldy. Kanadanyng "Petro Kazahstan" kompaniyasyn Qytaydyng múnay kompaniyasy satyp alghanda oghan ýkimet pen parlament esh kedergi jasay almady. Oghan deyin qytaylar Aqtóbemúnaygazdy 24 jylgha basqarugha alyp, alty-jeti oblystaghy múnay bazalaryn, kóptegen strategiyalyq ken oryndaryn satyp alghan bolatyn. Endi Manghystaumúnaygazdyng 50%-y solardyng qolyna kóshti. Qúmkól men Manghystaumúnaygazdaghy ýlesi 50 payyzdan bolghanmen, negizgi biylik qytaylardyng qolynda. Sebebi, múnay ónimderin satu, barlyq qarjy jәne kadr mәselelerin solar basqarady. Jaqynda «QazMúnayGaz» AQ últtyq kompaniyasynyng 10%-y Qytaydyng qolyna ótti. Qazirgi Qazaqstanda óndiriletin múnaydyng 40 payyzdayy Qytay kompaniyalarynyng qolynda. Ol qazaqstandyq barlyq kompaniyalar óndiretin múnaydan 2,3-2,5 ese kóp. Songhy bergen 10 mlrd dollar nesiyening esebinen Qytay kompaniyalary Atyrau, Pavlodar jәne Shymkent múnay óndeu zauyttaryn rekonstruksiya jasamaqshy. Búl júmystardyng artynda osy manyzdy nysandardy iyemdenu maqsaty túrghanyn kóru qiyn emes. Songhy kezde ýlken mys ken orynyn qytaylar alyp  jatyr degen aqparatty da negizsiz dey almaymyz.

Býgingi Qytaymen eki ortadaghy jaghday "kýshti qorqytady - tereng batyrady" degenge keldi. Ekonomikany sheteldik kompaniyalargha beruding alghashqy «qyzyqtary» osynday. Ýlken ken oryndary men strategiyalyq kәsiporyndardy bizding últtyq kompaniyalar, bankter men kәsipkerler nege satyp almaydy? Biz nege osy maqsatqa Últtyq qor men zeynetaqy qorlaryndaghy qarjyny paydalanbaymyz? Onday tiyimdi obektilerding bizding otandyq kompaniyalardy "qyzyqtyrmauynyn" bir sebebi - olar búnday obektilerdi alghannyng ózinde ol biznesterinen aiyrylady. Sebebi, osy uaqytqa deyin elde shaghyn jәne ýlken biznesti qorghaytyn zandar qabyldanyp, ol zandardy oryndaytyn instituttar men qoghamda moralidyq normalar qalyptaspaghan. Al, últtyq kompaniyalardyng onday iri jobalargha bel sheship aralasa almauy, Qazaqstanda bizding últtyq mýddemizden de joghary mýddening bar ekenin kórsetpey me?

«Manghystaumúnaygaz» AQ-yn satugha qanday qajettilik boldy? Búl kompaniya bonus, roelty t.b. aitpaghanda qazynagha jylyna 450-500 mln dollarday salyq týsirip túruy kerek. Yaghny osy kompaniya 18 jylda 8,5-9,0 mlrd dollar salyqtan týsim әkelu kerek edi. BAQ-darynda búl kompaniyanyng 50 payyzy 1,0 mlrd dollargha yaghny bar-joghy eki jyldyq  salyq kólemine satyldy. Búl ekonomikalyq túrghydan tiyimsiz, strategiyalyq túrghydan qauipti qadam bolghan joq pa? Al, solay bolsa ol el mýddesine kereghar tirlik emes pe?

Jalpy, múnay salasyndaghy týsimdi retteytin halyqaralyq standartqa say zannyng (ol zang boyynsha qazynagha әr barreliden 90 dollargha deyin týsedi) qabyldanbauynan osy saladan qazynagha týsim 4-6 ese kem, yaghny jylyna qazyna 5,0-6,0 mlrd dollarday týsimnen aiyrylyp otyr. Qysqasy, qosymsha paydany Qazaqstan emes, sheteldik kompaniyalar kórude.  Qajetti zandardy uaqytynda shygharyp osynsha payda kórip otyrsaq biz dәl býgingi kýndegidey ken oryndary men múnay kompaniyalaryn satar ma edik? «Olaqtan salaq jaman» degen teginde osy bolar...

Sheteldik kompaniyalargha berilgen ken oryndaryna baylanysty negizgi mәsele - ol sol ken oryndaryn otandyq kompaniyalar men kәsipkerlerge qaytaru. Ony 12 jyldan keyin jalgha bergen uaqyty bitetin Aqtóbemúnayghazdan bastau kerek. Qazaqstan jaghynan zandy talap qoyyla bastasa TShO da ketemiz dep qorqytatyn bolypty. Elge paydasy joq, ketemiz degenderdi ústaymyz dep olargha jaltaqtaudyng qajeti joq.

Qytaymen aradaghy osy mәselelerge alandaushylyq bildirgen «Komsomoliskaya pravda» t.b. basylymdardaghy maqalalardy synap, qytay kompaniyalarynyng Qazaqstandaghy әreketterin jýieli týrde qoldap jýrgen Preziydent apparaty janyndaghy strategiyalyq zertteu institutynyng (SZI) qyzmetkeri Syroejkinning bergen súhbatyna tang qalmasqa bolmaydy. Ol osydan birneshe jyl búryn, «... qytaylyqtar 757 jyly Talas ózeni boyynda arabtardan oisyrap jenilgen. Endi olar Qazaqstangha bettemeydi» degenin de estigenbiz. Jalpy, SZY songhy jyldary negizinen múnay salasymen ainalysady. Biraq biz búl instituttyng osy salanyng bolashaghy nemese joghardaghy kelisimsharttardyng strategiyalyq túrghydaghy perspektivasy turaly jarytyp eshtene estimedik. Bizding betke ústap, strateg dep jýrgenderimizding synayy osy. Keyde, «osylar da solargha jaldanyp jýrgen joq pa?» degen oy keledi. Ot-basy, oshaq qasynda jýrgenderding biletinin olardyng bilmeuin basqasha qalay týsindiruge bolady?

Al songhy 3,5 mlrd dollar alyp oghan kólemi Europadaghy bir memlekettikindey  1,0 mln gektar jerdi jalgha beru mәselesin tәuelsizdikting bir bóligin beru dep týsinu kerek. Sonymen qatar Qytay suarmaly eng qúnarly jerdi súrap otyr. Mal azyghy rapsty Qazaqstanda ósirip Qytaygha tasymaldau degen jeleu sóz, nemese sol jerlerge mal ósiretin bazalar saludyng amaly.  Osy uaqytqa deyin basqa elderdi, onyng ishinde Qazaqstandy da ózderinde shygharatyn etpen (Qyrghyzstan arqyly), jemis-jiydek t.b. tikeley qamtamasyz etken Qytay, endi Qazaqstandy ózining agrarlyq provinsiyasyna ainaldyrudyng amalyna kiristi.

Songhy 13,5 mlrd dollar nesie - ol el ekonomikasyn kóteruge emes, alayaq oligarhtar men paraqor sheneunikterding qanjyghasynda ketip sybaylas jemqorlyqqa qyzmet etedi de, osy uaqytqa deyin osynday «tegin» nesiyeden búzylghan eldi odan әri búzady. Osy uaqytqa deyingi daghdarystan shyghugha baghyttalghan sharalardyng ishinde naqty júmys istey bastaghany dep 1,0 mlrd dollar bólingen jol kartasyn ghana aitugha bolady.

Bir mln ga suarmaly jerdi óndeu ýshin shetten 5-6 mln adam keledi jәne olar 20-30 jyldan keyin 10 mlngha jetedi, yaghny osy arendagha berilgen aimaqtardaghy otandastarymyzdyng ýlesi 35-40 payyzdan aspaytyn bolady. Sol kezde biylghy Sinszyandaghy úighyrlarmen bolghan jaghdaydyng Qazaqstanda qaytalanbaytynyna kim kepil?

Biz el qamyn oilaytyn irgeli memleket bolghymyz kelse, shette jýrgen 5,0 mlnday qandasymyzdy  elge kóshirip әkelip sol jerlerdi nege ózimiz óndemeymiz? Sony úiymdastyrugha aqyly jetpeytinderding búl memleketke qanday qajeti bar? Al, ýkimet pen parlament ay qarap otyr ma?

Auyl sharuashylyq ministrligi osy «jobany» iske asyru ýshin birikken kәsiporyn qúrugha kirisipti. Eger osy aqparat shyn bolsa, onda sony istep jatqandardyng isi el mýddesin satqynmen birdey bolyp tabylady. Onday iske barghansha ar-namysy bar adam qara jerding astyna kirip ketpeydi me? Eng bolmasa... óz erikterimen otstavkagha ketpeydi me?

Jerdi jalgha beru, satu degendi úmytu kerek. Onyng iyesi býgingi úrpaq, ne býgingi biylik emes. Jerding iyesi halyq, yaghny jer mәselesi býkilhalyqtyq referendummen sheshiledi. Sondyqtan Preziydent   jerdin  jalgha berilmeytinin  jariyalauy kerek. Al, prokuratura men qauipsizdik organdary qaptaghan zansyz migranttar men shet elding tynshylaryn ústap elding qauipsizdigin qamtamasyz etuge tiyis. Qazaqstannyng azamattary búl elding jauy emes, búl elding jauy jer bergishter men jerasty baylyghyn ondy-soldy satushylar.

Qytaygha da, basqagha da beretin Qazaqstannyng eshqanday jeri joq jәne ol bireuge jer beruge mindetti emes. Qytay jaghyna isting búlay bolmaytynyn aityp, әzirge alynbaghan aqshadan bas tartqan dúrys. Ony olar týsinedi jәne odan keyin silaytyn bolady.

Jalpy jer, jerasty baylyghyn shet eldik kompaniyalar men birikken kәsiporyndargha arendagha, basqarugha t.b. qanday týrde bolsa da berudi týgeldey toqtatyp 2030 jylgha deyin moratory jariyalau qajet.

Ekonomikanyng tútqasyn sheteldik kompaniyalardyng basqaruyna beru -  tәuelsizdikting bayansyzdyghynyng sebebi bolyp jýrmesin? Sebebi, tәuelsizdik kezinde eldegi kenoryndarynyng 80 payyzgha juyghy sheteldik kompaniyalargha 24-50 jylgha basqarugha berilgeni belgili. Álemdegi qalyptasqan norma boyynsha sheteldik kompaniyalardyng basqaruyna kenoryndary men kәsiporyndardyng 15-20 payyzdan astamyn beru - el qauipsizdigine núsqan keltiredi eken. El tәuelsizdigi - últ pen onyng ekonomikasynyng tәuelsizdigimen bastalyp, sonymen ayaqtalady. Sayasat ony iske asyrudyng qúraly ghana. A.Baytúrsynovtyn:

"Kelgende bir-birine myqty-aqsyndar,

Qayteyin ózge dese kóngishindi.

Siyaqty synyq bútaq tómendesen,

Kim júlmas tómendegi jemisindi"

degenindey qashanghy tómendey beremiz? Osylay shegine bersek bastauyn Qytaydan alatyn Ile (Balqash suynyng 80 payyzy), Ertis mәseleleri eshqashan sheshilmeydi. Tómendeuding týbi - qúldyqtyn  qúryghy.

Bir jazushy aghamyzdyn, "Qazaqstandy shyghystan batysqa ekige jaryp ótetin Alashankól - Atyrau múnay qúbyry men temir jol toraby tәtti tortty pyshaqpen ekige bólip jatqanday bolady da túrady" degeni Búqar babamyz aitqan gәpting jalghasy siyaqty.

B.Napoleonnyng "Aydahar oyanghanda apat bolady..." degenin eskergen batys europalyqtar jeti qyrdyng arghy jaghynda jatsa da, elu mynnan assa, óz elderine odan artyq bir de bir qytaylyqty kirgizbeytin shekteu qoydy. Múhittyng arghy jaghyndaghy AQSh-tan ailasyn asyrghan Qytay sol elding bir shtatynda óz gubernatoryn saylatugha qol jetkizip, Halyqaralyq Valuta Qoryndaghy ýlesin AQSh-tan asyra bildi. Olardyng aldynda AQSh dәrmensiz bolyp jatqanda, bizding jaghdayymyz qalay bolmaq? "Týieni jel shayqasa, eshkini kókten izde" degen emes pe ata - babalarymyz. Úly jazushy O.de Gassettin, "...bir kýni tanerteng túrghanda Qytaydyng shekarasy Oral tauyna jetip túrsa, oghan tang qalmanyz" degenindegi Oral tauyna baratyn jol qazaq jeri arqyly jýretinin esten shygharugha bolmaydy.

A.Dante zamanynda qazirgi Italiya jerindegi Sisiliya men Rimning ortasynda Florensiya degen shaghyn memleket bolghan. Tәuelsizdigin saqtap qalu ýshin kórshilerining barlyghymen jaqsy qarym - qatynasta bolugha tyrysqan osy memleket manayyndaghy eldermen diplomatiyalyq qatynas ornatyp, shamasy kelgenshe barlyghyna jaghugha úmtyldy. Al, manayyndaghy azuly kórshileri osy shaghyn elding ózderine qatysty istegen barlyq әreketterine әlsiz elding tirligi dep qana qarady. Ol elding syrttan kelgen dúshpandy toqtatyp, ózining tәuelsizdigin qorghaytyn jaghdayy bolghan joq. Soghys ta sayasattyng jalghasy ekenin moyyndaghysy kelmey, barlyq mәsele diplomatiyalyq jolmen sheshiledi dep týsingen osy elding taghdyryn ainalasyndaghy qasqyr kórshileri sheshti. Orta ghasyrdaghy qatang taghdyrdyng tәlkegine shydamaghan sol memleketti, aqyrynda azuly kórshileri kókpargha týsken laqtay qylyp ózara bólip aldy. Búrynghylardan qalghan, "beybit ómir sýrging kelse, soghysqa dayyndal" degen qaghida barlyq uaqytta tәuelsiz memleketting negizgi ústanymy bolyp qalmaq. Europadaghy Lihtenshteyn, Niyderlandy jәne t.b. shaghyn elderding ýlken eldermen terezesi teng bolyp ómir sýrui ýshin qajetti jaghdaygha osy qúrlyqtaghy halyqtar inkvizisiyany, eki birdey dýniyejýzilik soghysty, kommunizm men fashizmdi bastarynan keshirgennen keyin ghana jetti. Al, Aziyadaghy qazirgi geosayasy jaghday tipten basqasha. Osy qúrlyqtaghy kýrdeli geosayasy jaghdaydy Europadaghy Dante túsyndaghy jaghdaymen salystyrugha bolady. Búl qúrlyqtaghy eshbir elding tәuelsizdigin saqtap qaluyna, sol elding ózinen basqa eshkim kepildik bere almaydy. Onyng ishinde shekarasy ashyq, jan - jaghyn múhit qorshap túrghan Japoniya, Koreya siyaqty elder bolmasa, Qazaqstan siyaqty qúrlyqtyng ishinde, onyng ýstine Resey men Qytaydyng ortasynda túrghan nemese solardyng mýddeli jer aumaghyna kiretin eldi qorghaugha strategiyalyq seriktes bolghanmen, tәuelsizdigimizdi saqtaugha eshqaysysy tolyqqandy kepildik bermeydi. Sondyqtan da bolar Pәkistan, Soltýstik Koreya, Iran siyaqty elder atom qaruyna ie bolu ýshin jantalasuda. Al basqa qúrlyqtardaghy eshbir memleket dәl búlarday atom qaruyn iyelenu ýshin arpalysyp jatqan joq. Sebebi Aziya elderi ýshin osy tehnologiyany mengeru - ol aldymen tehnologiyalyq, nemese ekonomikalyq jәne sayasy tәuelsizdikting kepili. MAGATE-ning boljamy boyynsha, aldaghy onjyldyqtarda elu shaqty el atom qaruyna ie bolady eken. Solardyng ishinde Qazaqstan bola ma? Bizding tәuelsizdigimiz ýshin Gamletting súraghy tap osy súraqtan bastalady. Eger Qazaqstan atalghan  elderding qatarynda bolsa, onda damyghan elderding ishine kirgeni. Aldaghy uaqytta damyghan elu elding qataryna qosylamyz dep jatqan Qazaqstangha atom tehnologiyasyn mengeru qoghamdaghy ilgerileushilikti qamtamasyz etip, onyng qorghanys qabiletin kýsheytedi. Búl mәselede eshkimning kóniline qarap, eshqaysysyna jaltaqtamay, elding mýddesi men qazaqstandyqtardyng bolashaghyn qorghaytyn sayasat jýrgizilui kerek. Tәuelsizdikting negizgi kepili - ol aldymen ekonomikany ózi basqaryp, elge qauip tóngen jaghdayda qaru kýshimen ózi qorghana bilu.

Qazaqstannyng últtyq mýddesi men qauipsizdigi aldymen osy elge kerek. Ýlken elder qay uaqytta da óz mýddelerin ózara kelisip sheshedi. Onday jaghday XIX ghasyrdyng qyrqynshy jyldary boldy da. Resey, Qytay jәne Aughanystan arasyndaghy kelisim boyynsha, Shyghys Týrkistandy Qytay, Týrkimen jerin Aughanystan, Orta Aziyadaghy basqa respublikalar men qazaq jerin Resey jaulap alatyn bolyp, ózara kelisip sheshti de degenderine jetti. Olardyng mýddeleri jýrgen jerde Qazaqstan siyaqty shaghyn elding mәseleleri keyinge ysyrylyp qalady.

Búl daghdarystan jalpy jaghdaylary bizden әldeqayda tómen, alayda bargha qanaghat etip otyrghan Orta Aziyadaghy aghayyndarymyz siyaqty   óz kýshimizben shyghugha tәuekel etken abzal.

Qalyptasqan әlemdik naryqta bәsekelesu onay bolmaydy. Biraq ol basqalargha, onyng ishinde Qytay men Reseyge bas shúlghy beru degendi bildirmese kerek. Olar da ózimizdey el. Eger olar bizge strategiyalyq seriktes bolsa nege ózderindegi qazaq mektepterin jauyp jatyr? Biz ony nege súramaymyz? Eger kórshilermen osynday úsaq mәselelerdi sheshe almasaq OBSE-ge, basqagha tóragha bolghanyng kimge kerek? Elding qadirin ketirip, memleketting qúnyn bir tiyn qylatyn onday arzan tirlikten aulaq bolu kerek. Eldi qúrtatyn osynday prinsipsizdik.

Kórshilermen terezesi teng boludy Amerikanyng irgesinde túrghan Kanadadan ýlgi retinde qabyldasaq  artyq bolmas. Damu kórsetkishi әlemdegi alghashqy ýshtikke kirgen Kanadanyng halqy Amerikadan on ese az. AQSh alghashqy jiyrmalyqqa kiredi. Kanadanyng jeri, klimaty, geografiyalyq ornalasuy bizge úqsas, ol da astyq eksporttaushy el. Strategiyasy men taktikasy ýilesimdi elder eshkimge jer bermey-aq alyp kórshisinen oq boyy ozyp keledi. Bizge sondaylardan nege ýirenbeske?

Janúzaq Ákim

Europa ghylym akademiyasynyng mýshesi

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2142
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2547
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2331
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1653