2019 jyldyng 19 nauryzy Tәuelsiz Qazaqstan tarihyndaghy airyqsha manyzdy kýn boldy. Qazaqstandy Tәuelsizdik jyldary ýzdiksiz basqaryp kelgen Núrsúltan Nazarbaev dәl osy kýni ózining doghasyqa ketetinin jariyalap, Qazaqstan preziydenti qyzmetin sol kezdegi Senat spiykeri Qasym-Jomart Toqaevqa jýktedi. Búl turaly Mezgil.kz portaly jazady. 

Osy bir tarihy sәtke de 5 jyl uaqyt ótken eken. Qazaqstannyng Nazarbaevsyz 5 jyldyghy qalay ótti? Osy uaqyt aralyghynda bolghan manyzdy oqighalargha sholu jasaghandy jón kórdik.

NAZARBAEV KETISI HÁM «QASIRETTI QANTAR»

Álemning sayasy tarihyndaghy 2019 jyldyng 19 nauryzy Nazarbaev Qazaqstan preziydenti qyzmetinen ketuimen este qaldy.

(Suret KazTAG saytynan alyndy)

Nazarbaevtyng ol jolghy ketisin әlemning sayasit sarapshylary «Putiyn-Medvedev» tandemine úqsatty. Qazaqstanda «qos biylik» jýiesi qalyptasady dep boljady. Sebebi, eks-preziydent Nazarabev Qazaqstan preziydenttiginen ketkenimen, Qauipsizdik qyzmetin ózi tizgindegen edi. Rasynda, әueli KSRO biyligining qiytúrqylyqtaryn mengerip, Tәuelsiz Qazqastandy úzaq uaqyt ýzdiksiz basqarghan Nazarbaev biylikten ketkesigenimen tizgindi óz qolynda úzaq ústaugha tyrysqany jasyryn emes. Biylikten ketti degen sóz – Qazaq sayasatyn andyp qarap otyrghan Batys pen AQSh ýshin de, bir basshy, bir komanda basqaruynan sharshay bastaghan qazaq qoghamy ýshin de kerek boldy. Biraq, Qauipsizdik kenesin basqaru – Nazarbaevqa preziydentke preziydent bolugha mýmkindik ashatyn auysu edi. Búl qiytúrqylyqtargha «Qasiretti Qantar» nýkte qoydy.

«JANA QAZAQSTAN» HÁM «ÚLTTYQ QÚRYLTAY»

Jәne әlemdik sayasat búghan deyin «Nazarbaevtyng kólenkesinde qalyp qoydy» degen Toqaev 30 jyl Nazarbaev ornatqan jýiemen qoshtasu qajettigin últtyq kópshilik – qazaqqa da, últtyq azshylyq – orys tildilerge úghyndyra bildi. Nәtiyjesinde – «Jana Qazaqstan» baghdary men «Qúryltay jiyny» ómirge keldi.

Ári eski biylik túsynda jilikting mayly basyn ústaghandar jana biylikting qyryna ilinip, elden jegenderin qayyra qúsa bastady. Búl әlemdik sayasatta jana memleket basshysynyng bedelin arttyrdy.

ESKI BIYLIK MÚRALARY: BIYLIK TRANZIYTI

Sonymen Nazarbaev biyligi Ortalyq Aziyadaghy eng jauynger últty – qazaqty bas kótertpeu ýshin aila-sharghylardyng әrtýrin qoldandy. Eski biylik túsynda últtyq sipattaghy sayasy partiyalar qúryluyna kóp kedergi jasaldy. Avtohon bolyp tabylmaytyn disaporlar ýshin budjet aqshasynan qarjylandyratyn, әlemning eshbir elinde joq dýbәra - QHA qúryldy. Onyng mýsheleri Senatqa deputat bolyp saylandy. Jәne biznesting mayly jiligin ýlken otbasynyng tuystary men olardy tónirektegender jeke menshigine ainaldyryp, qazaq elin 162 mlrd. dollardan artyq syrtqy qaryzgha batyrdy.

Bireu biylikte tym úzaq otyrsa, ony ornynan auystyru turaly mәsele erte me, kesh pe tuyndaydy. Búl jahandyq sayasattyng jazylmaghan hәm jazylghan zandylyghy! Tipti sayasy emes, taza fiziologiyalyq zan!  Sarapshylar, Qazaqstanda biylik tranziyti 2016 jyldan bastap josparlanghanyn jazady. Qazir abaqtygha qamalghan Kәrim Mәsimov sol jyly Ýkimet basshysy qyzmetinen alynyp, QR ÚQQ basshysy bolyp taghayyndalghan edi. Al Ýkimetti Baqytjan Saghyntaev tizgindegen.

Sózsiz, Nazarbaev qyzmetter keterinde, ózi otyrghan qayyqty ózi shayqamaudyng jolyn izdedi. Biylikti Toqaevqa beru arqyly Nazarbaev ózin tynysh әri qauipsiz sezindi. Astana jәne shekara syrtynda týrli kelisimder de bolghany anyq. Ol qanday kelisim desenizder: Birinshi preziydent turaly zan. Búl zang Nazarbaev pen onyng otbasy qauipsizdigine kepildik beretin zang edi.

2019 jyl men «Qandy qantar» aralyghynda osy jasalghan kelisimder birte-birte búzyla bastady. Nәtiyjesin ózderiniz de jaqsy bilesizder. Shyn mәninde «Qaraly qantar» Qazaqstannyng jana tarihyndaghy eng drammalyq oqigha ghana emes, sonymen qatar Nazarbaev dәuirining ayaqtaluyn naqty aiqyndaghan oqigha boldy.

(Suret Aqorda saytynan alyndy)

QANTARDAN KEYIN: REFERENDUM, PREZIYDENTTIK-PARLAMENTTIK SAYLAULAR...

«Qantardan» keyin Qazaqstanda referendum, preziydenttik, parlamenttik saylau ótkizildi. Nazarbaev kezindegi әkim-qaralar elimizding sayasy arenasynan birte-birte birte oryn bosatyp kete bastady.

Tarihy hronikagha kóz jiberer bolsaq:

2019 jyldyng 18 nauryzy. Dýisenbi kýni preziydent Núrsúltan Nazarbaev óz qyzmetinde boldy. Al seysenbi kýni Nazarbaev kýtpegen jerden preziydent qyzmetinen ketti. Sәrsenbi kýni Senat tóraghasy Qasym-Jomart Toqaev Nazarbaevtyng preziydenttik merzimi ayaqtalghangha deyin uaqytsha preziydent retinde ant qabyldady.

Ol 2020 jyldyng sәuirine deyin sozyluy tiyis edi. Nazarbaevtyng ýlken qyzy Darigha spiykerlikke kóterilip, ol (tehnikalyq jaghynan) eldegi ekinshi oryngha kóterildi.

(Suret ratel.kz saytynan alyndy)

ASTANA ATAUYN AUYSTYRU

Toqaevtyng alghashqy úsynysy Astanany atauyn auystyru boldy. Búnday úsynystar songhy jyldary birneshe joly aitylghan. Parlament preziydent Toqaevtyng úsynysyn edel-jedel qarap, Qazaqstan elordasy – «Núrsúltan» dep ataldy. Sonday-aq, Nazarbaevtyng qúrmetine iri qalalardyng ortalyq kóshelerin ataudy úsyndy.

Ýsh jyldan keyin «Qantar oqighasy» kezinde Nazarbaev danghyldary men oghan irgeles kósheler jappay narazylyq alanyna ainaldy. Sol bir qaraly datalarda Nazarbaev eskertkishteri qúlatyldy. Kóshelerdegi Nazarbaev esimi jazylghan taqtayshalar qiratyldy. Resmy mәlimetter boyynsha, «Qandy qantar» kýnderi elimizde 238 adam qaza tapty.

«Qos biylik» arasyndaghy kýres «Qantar oqighasyna» úlasqanyn biz jogharyda az-kem sóz ettik. Nazarbaev qantarda Qauipsizdik kenesining tóraghasy lauazymynan airyldy. Qauipsizdik kenesin Toqaev ózi tizgindedi.

DENAZARBAEVIZASIYa

Onan song Qazaqstan Parlamenti Nazarbaevty keneske tóraghalyq etu qúqyghynan aiyryp, zangha ózgerister engizdi jәne «Syrtqy jәne ishki negizgi baghyttar boyynsha bastamalar birinshi preziydentpen kelisilui tiyis» degen normany alyp tastady.

Darigha Nazarbaeva bastaghan eks-preziydentting tuystary men otbasy mýsheleri joghary lauazymdarynan airyldy, keybireuleri tergeude boldy. Qayrat Satybaldy, Kәrim Mәsimovter sottalyp, abaqtygha qamaldy. Samat Ábishting ýstinen is qozghaldy. Bauyrjan Baybek, Núrlan Nyghmatuliyn, Asqar Mamin degen bet qaratpas dәuler sayasy sahnadan joghala bastady. Keybireuleri bas saughalap, shekara shetine ketti.

JANA QAZAQSTAN HÁM EKINShI RESPUBLIKA

«Qantar oqighasynan» keyin Toqaev «Jana Qazaqstan» tújyrymdamasyn jariyalap, «Ekinshi respublika» qúrylysynyng baghytyn jariyalady. Astana ózining búrynghy atauyn iyelendi.

(Suret azattyq-ruhy.kz saytynan alyndy)

ELBASY KITABY

Biylikte bolghan shaghynda Núrsúltan Nazarbaev «Tәuelsizdik dәuiri», «Euraziya jýreginde», «Stalinoy profili», «Ghasyrlar toghysynda», «Tarih tolqynynda», «Qazaqstan joly», «Álemning epiysentri» jәne «Syndarly on jyl» t.b. kitaptardy jazdy. Nazarbaevtyng eng aqyrghy kitaby – «Mening ómirim. Bodandyqtan - bostandyqqa» dep ataldy.

Abai.kz