Júma, 26 Sәuir 2024
Biylik 3314 9 pikir 1 Nauryz, 2023 saghat 13:57

Sanksiyagha qaray - pispegi, odaqtasyna qaray - iskegi

AQSh Memhatshysy Bliykenning Qazaqstangha saparynan ne týidik

Resmy aqparatqa sýiensek, әlemdik geosayasattyng salqyny Astanagha da jetken synayly. Sonyng ishinde Reseyding Ukrainagha qarsy ashqan soghysynyng zardabyn bizding aumaqtaghy elder de sezinip jatqany aityldy.

Ángime – «paralleli importqa» jol ashqan, yaghny Reseyge salynghan sanksiyalardy ainalyp ótip, tyiym tizimindegi tauarlardy jetkizuge at salysqan elder haqynda. Búl qatarda Qazaqstan erekshelenip túrghanyn keshe jazghanbyz.

Blinken: «Biz sanksiyalardyng basqa elderge qanday әser etip jatqanyn baqylap otyrmyz. Arnayy liysenziyalar berip, «5+1» elderi jana sauda-sattyq әriptestik ornatuy ýshin jaghday jasap, olargha qoldau kórsetudemiz. Biz jana mýmkindikter izdep, jana eksporttyq naryqtar tauyp jatyrmyz. Orta Aziya elderining jana әriptesteri men jana mýmkindikteri payda boluy ýshin bar kýshimizdi saludamyz».

Diplomatiyalyq protokol tilinen qarapayym tilge audarsaq, búl sóz: «Resey – ózin úyatqa qaldyrghan, sanksiyalargha úrynghan el, endi Ortalyq Aziya elderi basqa naryq izdeui tiyis» degenge sayady.

Al oghan bizding aumaqtaghy elder dayyn ba? Jәne de onday naryqtyq betbúrysqa Resey qalay qaramaqshy?

Bizding Syrtqy ministrligimizge salsaq, jaghday onsha emes: «Qazaqstannyng Reseymen de, Ukrainamen de tarihy qarym-qatynastary bar. Bizding ekonomikalar úzaq uaqyt boyyna ózara tyghyz baylanysta bop keledi, sol sebepti búl jaghday bizding ekonomika ýshin óte-móte kýrdeli bolyp túr... Biz sanksiyalardyng teris әserlerine jol bermeuge tyrysudamyz. Qazaqstan Euraziyalyq odaq mýshesi, bizde Qazaqstan, Resey jәne odaqqa mýshe basqa elder arasynda keden shekarasy joq. Sondyqtan da bizding shekara arasyndaghy erkin sauda, tauarlar men qyzmetter prosesterin retteu óte qiyn».

Diplomatiyalyq protokoldan qarapayym tilge audarsaq búl - «Resey jaqqa kez kelgen, sonyng ishinde, sanksiyalyq tizimdegi tauarlardyng ótu ne ótpeuine biz eshqanday әser ete almaymyz! Biz mýldem sharasyzbyz!» degen sóz.

Elimizding syrtqy ister basshylyghynyng búl sózderi AQSh jәne Euroodaq elderine únay qoymasy anyq. Óitkeni, osy «súr» import újymdyq Batystyng Reseyge jariyalaghan sanksiyalaryn tiyimsiz etip otyr.

Sol sebepti alda bizdi shynymen de asa qiyn kezeng kýtip túr: ne «paralleli importqa» tosqauyl qoyamyz, ne qosymsha sanksiyagha dushar bolamyz.

Osy orayda Reseyge letalidy (yaghni, adam óltiruge arnalghan) qaru-jaraq jetkizbek bop jatqan Qytaygha qatty-qatty shýiligui de «qyzym saghan aitamyn, kelinim, sen tynda» degenge sayatyn siyaqty.

Blinken: «Bizding qaghidattar әlemde, sonyng ishinde, sizderding aumaqta beybitshilik pen túraqtylyqty qoldaugha baghyttalghan. Sol sebepti barsha el birigip, reseylik basqynshylyqqa qarsylyq tanytuy manyzdy. Búl tek qana Ukrianany qoldau emes, búl – sol qaghidattardy qoldau. Eger búl qaghidattar tәrk etilse, onda Resey basqa elderding de jerin basyp aluy mýmkin. Olay bolsa, basqa elder de Reseyden ýlgi aluy yqtimal. Biz osynyng bәrine jol bermeuge tiyispiz, sol sebepti barlyq el birigip «Joq!», - dep aituy tiyis».

Búl endi diplomatiyalyq protokol emes, búl ashyqtan-ashyq belgili bir qimyl-әreketke ýndeu.

Reseymen bar jaghynan – ekonomikalyq, sayasi, әskery jәne taghy basqa – tonnyng ishki bauynday jaqyn aralasyp ketken bizding el dәl osylay minez tanytyp, ashyqtan-ashyq demarsh jasasa ne bolmaq? Onsyz da «sovet respublikalaryny jeri – Mәskeuding syilyghy» dep otyrghan preziydent basqaryp otyrghan elding ashuyn tughyzyp, syrtqy jәne ishki qauipter otyn óz qolymyzben tútatyp jibermeymiz be?!

Men de Reseyding basqynshylyq sayasatyna bir adamday qarsymyn. Biraq memleketaralyq qarym-qatynas – mitingide atoylap sóileu ne әleumettik jelide óz batyrlyghyn tanytu emes bolar. Syrtqy sayasat ekining biri úghyna bermeytin asa tereng әri tylsym qúbylys. Artyq qylamyz dep, tyrtyq qylyp almayyq.

Bәlkim, dәl osy kýnderi qalyptasqan qiyndyqtardyng jiyntyghy bizding EAEO, ÚQShÚ sekildi birjaqta úiymdargha degen kózqarasymyzdy qayta qaraugha bir sebep bolar. Ol jaghyn da syny túrghydan jeti ólshep, bir kesu kerek siyaqty. Osy orayda Ortalyq Aziyadaghy tuysqan-kórshilerimizben birigip, sheshim qabyldaghan abzal bolar.

Blinken (taghy da diplomatiyalyq protokol tiline kóship): «AQSh preziydent Qasym-Jomart Toqaevtyng ótken jyldyng nauryz aiynda jariyalaghan reformalar baghdarlamasyn tabandy týrde qoldaydy», - dey kele, óz elining osy baghdarlamany oryndau barysynda mynaday naqty qadamdardyng qolgha alynuyn kýtetinin de aityp qaldy. Olar – «qoghamnyng basqaru isine keninen tartyluy, ýkimetting esep berushiligin arttyru, jemqorlyqpen kýres, preziydent merzimine shekteu engizu jәne adam qúqyn qorghau».

Jaylap, japsarlap bolsa da, qosymsha kriyteriyler atalyp qaldy. Ymdy týsinbegen dymdy týsinbeydi deydi osyndayda atam qazaq.

Partiyalyq túghyrnamasynda demokratiya men adam qúqyn basty basymdyqtar retinde qarastyratyn demokrat Blinken «Amanat» partiyasynan keshe ghana shyqqan әri oppozisiyalyq partiyalardy tirkemey qoynan Toqaevqa kózbe-kóz ne aitqanyn bir Qúdaydyng ózi biledi. Ókinishke oray, onday nәrseler resmy relizderde jazylmaydy.

Aytpaqshy, Qazaqstandy maqtay-maqtay kele, Blinken «Qazaqstannyng Ortalyq Aziyadaghy kóshbasshylyghy» turaly da aityp qaldy.

Óz basym keshegi «5+1» kezdesuine qatysugha kelgen basqa tórt elding basshylaryna dәl osy bagha únady dep aita almaymyn.

Ámirjan Qosan

Abai.kz

9 pikir