Jeksenbi, 28 Sәuir 2024
Janalyqtar 3752 0 pikir 19 Jeltoqsan, 2012 saghat 10:54

Saghat Jýsip. KEK

Búl әngimeni Syr boyynyng tanymal aqyny Sәnimkýl Jelderbaeva apaydan jazyp alghan edim.

-  Men 1932 jylynyng aqpan aiynda asharshylyqtyn  qysynda dýniyege kelippin.  Shyn atym Sәnimkýl emes, Sәnikýl. Asharshylyq tezirek bitsin, eldin, zamannyng sәni kirsin dep Sәnikýl qoyypty. Qújattargha Sәnimkýl bolyp qate jazylyp ketken ghoy  - deydi apay.

-  Bizding Syrdyng boyynda kolhozdyng jana úiymdastyrylyp jatqan kezi bolsa kerek, әkem baylardan jinap alynghan jylqylardy baghypty. Naghashym Alpysbaydyng auyly bizden bólek Saryqúm degen jerde túrady  eken. Ol kisi anshy, mergen, seri  adam edi. Sol anshylyghynyng arqasynda asharshylyq kezinde kóp aghayyn-tughandy ang aulap, teri ótkizip ashtyqtan saqtap qalypty. 1973 jyly qaytys boldy.

Sol Alpysbay aghamyzgha baylanysty asharshylyq kezinde bolghan bir oqigha jayly anamnan estigenimdi aitayyn. Kenes zamanynda asharshylyq jayly әngimelerdi aitugha kelgende ata-analarymyz ben ýlkender onsha syr shashpaytyn sarang edi ghoy. Bar aitatyndary: «Qaraqtarym, ol kýnderdi senderding bastaryna bermesin» dep qysqa qayyratyn. Ejiktep súray da bermeytinbiz. Biraq anamnyng auzynan sóz arasynda estigenim boyynsha, Alpysbay aghamnyng anasy men alty jasar qyzynyng kegin qalay alghany jayly, adam jegish auyldasyn atyp tastaghany jayly estigende ghana eleng etip, qúlaq týrip «ol qanday oqigha, aitshy» dep súraghanda bilgenim mynaday.

Búl әngimeni Syr boyynyng tanymal aqyny Sәnimkýl Jelderbaeva apaydan jazyp alghan edim.

-  Men 1932 jylynyng aqpan aiynda asharshylyqtyn  qysynda dýniyege kelippin.  Shyn atym Sәnimkýl emes, Sәnikýl. Asharshylyq tezirek bitsin, eldin, zamannyng sәni kirsin dep Sәnikýl qoyypty. Qújattargha Sәnimkýl bolyp qate jazylyp ketken ghoy  - deydi apay.

-  Bizding Syrdyng boyynda kolhozdyng jana úiymdastyrylyp jatqan kezi bolsa kerek, әkem baylardan jinap alynghan jylqylardy baghypty. Naghashym Alpysbaydyng auyly bizden bólek Saryqúm degen jerde túrady  eken. Ol kisi anshy, mergen, seri  adam edi. Sol anshylyghynyng arqasynda asharshylyq kezinde kóp aghayyn-tughandy ang aulap, teri ótkizip ashtyqtan saqtap qalypty. 1973 jyly qaytys boldy.

Sol Alpysbay aghamyzgha baylanysty asharshylyq kezinde bolghan bir oqigha jayly anamnan estigenimdi aitayyn. Kenes zamanynda asharshylyq jayly әngimelerdi aitugha kelgende ata-analarymyz ben ýlkender onsha syr shashpaytyn sarang edi ghoy. Bar aitatyndary: «Qaraqtarym, ol kýnderdi senderding bastaryna bermesin» dep qysqa qayyratyn. Ejiktep súray da bermeytinbiz. Biraq anamnyng auzynan sóz arasynda estigenim boyynsha, Alpysbay aghamnyng anasy men alty jasar qyzynyng kegin qalay alghany jayly, adam jegish auyldasyn atyp tastaghany jayly estigende ghana eleng etip, qúlaq týrip «ol qanday oqigha, aitshy» dep súraghanda bilgenim mynaday.

- Sol asharshylyq jyly Alpysbay naghashym ang aulaugha jәne teri dayyndaugha adamdardy jinap qyrgha attanady. Qasyna balasy men әielin ghana alady da, jýre almaytyn qart anasy men alty jasar qyzyn qaryndasyna, yaghny bizding ýige qaldyrady. Qaqpandary men qúral-sayman, qarularyn esekke artyp kóp kýndik jolgha shyghady.  Qaytyp keletin  kýnin de aitady. Sonymen naghashymnyn  annan keletin kýni de tuady. Anasy taghat tappay, balasynyng ózin alyp ketuin kýtpey ýiine qaytpaq bolypty. « Balang kelip alyp ketedi dep aitqanymdy tyndamady,  alty jastaghy nemeresin ertip  tanerten  jayau jolgha shyqty, qoynyna bir kýlshe nan saldym» deydi anam sol kýnderdi eske alyp. Baratyn jeri shamamen jeti-segiz shaqyrymday, jolda bir qúm bolatyn, sony ainalyp ótu kerek, adamdar jýrip jatqan jýrgin jol. Sol kýni keshke qaray naghashym bizding ýige kelipti. Súraydy: «Qyzym men anam qayda?» Tanerteng ketip qalghanyn aittym deydi sheshem. Alpysbay agham aitqan uaqytynda anshylyqtan oralsa kerek,  sheshesi men qyzynyng jolda kele jatqanyn, jýrgin joldyng shetinde oqshau túrghan bir kiyiz ýiding manynda kele jatqanyn kórgenin bireulerden estip  ol kisi de shydamay aldynan shyqqan eken. Biraq kempir men qyz úshty-kýili joq, taba almaydy. Agham sharq úryp izdeydi,  iz kesip kempir men qyzdyng izining sol jalghyz ýiding manyna deyin jetkenin, sodan keyin joghalghanyn da angharady. Anshynyng iz kesushilik qasiyetining ózgelerden artyq bolatyny belgili ghoy. Sonymen ne kerek, eki tughanynan birden airylghan  naghashym ishi qayghy men sherge toly, anasy men qyzyn izdeudi toqtatpasa kerek. Óte qiyn zaman edi ghoy, ashtan qyrylyp jatqan halyq, jýrgin jolda túrghan oqshau jalghyz ýiding iyesi jayly el arasynda neshe týrli sybys әngimeler jayly, neken-sayaq jolaushylar men qayyrshylardyng osy manda joghalyp ketetinderi jayly júrt aityp jýrgen әngimeler naghashymnyng sherin, basyna týsken auyrtpalyqty   qanshalyqty ýdetkenin býginderi  kóz aldymyzgha elestetuge bolady. Naghashymnyng sol bir ýiding júmbaghyn ashu jolynda, anasy men qyzyna qatysty aighaq pen dәleldi qalay izdegenin, taba almay qalay ishqúsa bolghanyn bir ghana Qúday biledi. Sirә, osy qúpiyanyng syryn  ashudy agham bir sәtte de esten shygharmaghan bolsa kerek. Jaryqtyq óte sabyrly, az sóileytin,  ústamdy, aqyldy kisi edi. Júmbaq ýiding qúpiyasyn naghashymnyng qalay ashqanyn ol kisi sol kýiinshe bizge aitpay ketti, biraq, búltartpaytyn dәlel tappasa adam óltiruge barmaytyn mәrt  kisi edi, jaryqtyq.

Sonymen eki jyl ótedi. Sol jyly auyldyng adamdary az-azdap esin jiyp, toqshylyqtyng sheti  kórine bastaydy. Kóktem janbyrly bolyp, kók mol shyghyp,  biday bitik bolypty. Janaghy jalghyz ýiding egesi sol bidaygha qarauyl bolady. Úzyn sózding qysqasy, naghashym júmbaq ýige baylanysty mәseleni  tәmamdaytyn uaqyt jetti degen bolsa  kerek, bir aily týni egistikke  barady da janaghy adamjegishti atyp tastaghan ghoy. Qazir oilaymyn, nege naghashym ol qanisherdi jazalaudy sonsha úzaq kýtip jýrgen dep. Álde, jauyzdy  otbasy mýshelerinin  kózinshe qanyn tógudi jón emes dep osynday onasha sәtti kýtip jýrdi me eken.  Búl iske qalay bel baylaghanyn, ekeuining arasynda aily týnde qanday әngime bolghanyn,  adamjegishtin  ómirining songhy sәtterinde ózin qalay ústaghanyn   bilmeymiz. Ony naghashym aitpady, qúpiyany ózimen birge alyp ketti. Bizding «nege attyn?», «ne ýshin attyn?» degen súraghymyzgha:

- Ne qylasyndar, atu kerek boldy, attym - deytin.

- Sonda, adam óltirgeniniz ýshin eshkim sizdi jauapqa tartpady ma? Tuysqandary she?

- Joq. Eshkimnen bir auyz da sóz shyqqan joq.

- Ol kim degen kisi? Tughan-tuysqandary qazir auylda bar ma?

-  Bar, balalary da bar. Biraq aitpaymyn kim ekenin. Balalarynyng kinәsi joq, bilmey-aq qoysyn.

Naghashymnyng júmbaq ýiding egesin atyp tastaghanyn estigen auyldastary «júrtqa istegeni ózining aldynan shyqty» dep ýnsizdikpen maqúldapty. Eshkim ony izdemepti. Keyin júmbaq ýiding júrtynan birneshe úralar tabylyp ol jerlerden adam sýiekteri tabylghanyna auyl adamdary kuә bolypty.

Búl oqighany auyl adamdary sol kezderi  de, keyin de eshkimge tis jaryp aitpaghan, syrtqa shygharmaghan, jabuly qazan kýiinde jabyq qaldyrghan. Sirә, olar ker zamanda bolghan  múnday súmdyq oqighanyn  jay-japsaryn aitudyng ózi, ony eske aludyn  ózi eshkimge de, eshbir qoghamgha da, zamangha da layyq emes, sebebi ony  eshbir sózben aqtap aitu mýmkin emes, oghan eshbir mәjbýrlik te syltau bola almaydy dep týise kerek.

«Abai.kz»

0 pikir