Beysenbi, 2 Mamyr 2024
Jón-aq 4082 20 pikir 7 Sәuir, 2019 saghat 11:18

Elbasymyz "OTAU TV" arqyly qazaqty Ortalyq Aziyanyng media barysyna ainaldyrdy

Bizde aqparattyq kenistikte tildik tәuelsizdikti qamtamasyz etetin QR Ýkimeti tarapynan qúrylghan «Últtyq Media top» joq. Esesine ózge memleketting tilimen qosamjarlasqan media jobalargha bosqa qarjy shashyluda. Orys tili Resey tarapynan jan-jaqty qoldaugha iye, aghylshyn tilining ýstemdigine tas duan tosqauyl qoyylghan. Bizde ana tilin kýndelikti túrmysta keninen qoldanatyn tituldy últtyng sany artqanyna qaramay kerisinshe qazaq tildi mediabiznesting damuyna qatysty esh shara jasalmay otyr.

Aghylshyn tiline qarsy Baltyq elderinen keyin TMD kenistiginde eng birinshi orystar tildik qauipsizdik sharasyn qolgha aldy. Orystyq aqparat tasqynyn engizbeytin osynday sharany óz elderinde qolgha alghany ýshin Resey revanshisteri Ukrainany, Gýrjistandy jәne Moldovany ata jaularyna ainaldyrdy. Nәtiyjesinde TMD kenistiginde tek Ortalyq Aziya elderin aqparattyq jaulaugha esh kedergisiz alapat mýmkindikke qol jetkizgen Reseyding «Nasionalinaya Media Gruppa» kompaniyasy ómirge keldi. Onyng internet sayttardaghy kontetine aluan tildi Dýniyejýzilik telearnalardan ózge Baltyq elderi, TMD elderining barlyq memleketterining telearnalary enip otyr.

Orys tildi kez kelgen telesayttan qalaghan elinizding arnasyn kóre alasyz. Jәne OA  eng jabyq el dep sanalatyn Týrkimenstan orys kriminaldy telehikayattaryn janyn sala kóredi. Búl OA elderinde, onyng ishinde  memlekettik tili 100 payyz ýstemdikke ie Týrkimenstanda da jýieli jolgha qoyylghan ana tilderindegi balama әlemdik telepaketting últtyq núsqasy joqtyghynan bolyp otyr.

Qazaqta ana tilimizde qúmyq, noghay, qaraqalpaq, qyrghyz, tatar-bashqúrt jәne ózbek-úighyr esh kedergisiz úghyna alatyn әlemdik dengeydegi telearnalardy TMD kenistigine taratugha qarjylyq ta, tehnikalyq ta, kadrlyq ta mýmkindik bar. Tek osy qadamgha barugha orys tildi biylik qana mýddesiz. Elbasymyz "OTAU TV" arqyly qazaqty OA media barysyna ainaldyrdy. OA media barysy qazaq tildi telearnalar arqyly tuysqan halyqtardy óz ruhany bauyryna tartuyna endi ne kedergi? Búrynghy tele kórsetilimdegi qolbaylau 50/50 qostildiligin endi 80/20-men almastyryp, jarnamany tek qazaq tilinde últtyq dilimizge say úsynatyn jәne jýgirtpe joldardyng mәtini ana tilimizde beriluine elimizdegi irili-úsaqty telekompaniyalardy moyyndatatyn әm ózgertu men tolyqtyru engizilgen Zanmen mәjbýrleytin kez keldi.

2008 jyly qúrylghan Resey ýkimeti 51 payyzdyq paketin óz qolynda ústap otyrghan «Nasionalinaya Media Gruppa» kompaniyasy әueli  jalpy últtyq «Izvestiya» gazetine iyelik etip, keyin 2016 jyly amerikalyq Discovery teletaratuyshysynyng Discovery Channel, TLC, Animal Planet jәne Eurosport qosqandaghy 11 telearnasyna (Discovery Channel Rossiya, Animal Planet Rossiya, DTX, Discovery Science, Investigation Discovery, TLC Rossiya, Eurosport 1, Eurosport Gold, Eurosport 2, Eurosport 4K, Travel Channel, Fine Living, Food Network); Viasat World-tyng 12 orystildi núsqadaghy telearnalaryna (TV1000, TV1000 Russkoe kino, TV1000 Action, ViP Premium HD, ViP Megahit HD, ViP Comedy HD, Viasat Explore, Viasat History, Viasat Nature, Viasat Nature HD/Viasat History HD, Viasat Sport,ViP Serial HD), Turner tobynyng 3 telearnasyna (Cartoon Network, Boomerang, CNN International) iyelik ete bastady. Keyin Sony Pictures Television International-dyn  3 (Sony Channel, Sony Sci-Fi, Sony Turbo) jәne Telko Medianyng (5 arnasyn BabyTV, Nat Geo Wild, National Geographic, FOX, FOX Life ) orys tilinde telekórermenderge úsyndy.

Resey әlemge tanymal tele-media kooperasiyalardyng tele ónimderining orystyq telenúsqasyn ómirge әkelu nәtiyjesinde biz jәne qyrghyz ben belorus siyaqty qos tilden aiyrylmay otyrghan elderge óz teleoperatorlary arqyly orys tildi kәbildik jәne jerseriktik telearnalardyng aqparattyq myzghymas biyligi ornatyldy. Qazir qazaqtyng kóretini muzykalyq kanaldar, týrik pen kәris serialdary ghana. Qalghandary týgel derlik orys tilinde. Qazaqstandyq orys tildiler bizdegi  otandyq kanaldardy mýldem kórmeydi dese de bolady. Onyng esesine Qazaqstan Respublikasynda tirkelmegen sheteldik jerserigi operatorlarynyng («RadugaTV», «Trikolor TV», «NTV+», «Orion Ekspress», «Yamal», «Hotbird», «Platforma HD», «Telekarta») qyzmetin tútynady.

Búghan mysaldy alystan izdep keregi joq mening «Abai.kz» aqparattyq portalyna shyqqan maqalamdy Saravan.kz sayty Aru Tentekaly audarmasymen  19 nauryzda «Pochemu Kazahstan doljen otkazatisya ot russkoyazychnogo kontenta» degen ataumen jariyalaghanda jariyalanymgha óz pikirin qaldyrghan Igori Kovalev degen orys azamaty: «My uje davno ne smotrim kazahstanskie kanaly.. U nas tarelka NTV+.. Vsyo ravno na kakom yazyke budut veshati kanaly Kazahstana..» dep óz oiyn býkpesiz ashyq bildirdi. Búdan shyghatyny shama sharqyna qaray tek qana tarihy otanynyng «RadugaTV», «Trikolor TV», «NTV+», «Orion Ekspress», «Yamal», «Hotbird», «Platforma HD», «Telekarta» teleoperatorlarynyng ghana qyzmetin tútynatyn orys tildi slavyandargha bizding telekanaldardyng qay tilde habar taratqany esh kerek emes. Osyny jogharghy biylikting týsingisi kelmeytini qanyndy qaraytady.

Qazaq tildi telearna tek qana óz elimizdegi qazaqqa ghana emes, bauyrlas Reseyding ruhany ezgisindegi últtargha da kerek. Qazaq eshqashan ne aghylshyn, ne orys tilimen úshpaqqa shygha almaydy. Alash balasyn qúmyq, noghay, qaraqalpaq, qyrghyz, tatar-bashqúrt jәne ózbek-úighyr aldynda zor etetin de, nәn etetinde olar ózderinde joq bolghandyqtan amalsyz tútynatyn jana teletúrpattaghy ana tilimiz. Atamyz «Kýlsheli bala sýimekke jaqsy»  deydi, bizding kýlshemiz – OTAU TV. Osy kýlsheli telearnamyz últtyq tilimizde habar taratpasa, әlemdik tele ónimderdi ana tilimizde óz últymyzben ony úghynatyn bauyrlas elderge úsyna almasa, onda aqsha ýnemdep, tek tegin úsynylghan orys telearnalaryn ghana tútynayyq. Bile bilsek, Egemendik alghan qazaq elining tili RF, OA jәne QHR últtary men úlystary úghynatyn jәne kerek kezinde tútynatyn halyqaralyq til. Elbasy osy jolda "OTAU TV" arqyly qazaqty RF men OA týrkileri arasyndaghy media barysqa ainaluyna alghyshart jasap, telekórermendik qaq jarylymnan qútylu ýshin osy baghytta qalaysha qam jasauymyzdyng sara jolyn kórsetip berdi.

Osy telekórermendik qaq jarylymdy eskergen Qazaq Ýkimeti erteden kesh jaqsy dep, 2017 jyly 2012 jyldyng 18 qantarynda qabyldanghan «Telehabar tartu turaly» Zangha jeke túrghyndardyng  teleradio habar taratushy jәne qúrylghylargha ie biraq QR habar taratu ýshin liysenziyasy joq operatordyng qyzmetin tútynugha tyiym salugha qatysty ózgeris engizgen bolatyn.  Endi aqparattyq qauipsizdigimizge orasan zor qauip tóndiretin zaualgha baylanysty qazirgi qoldanystaghy osy Zandy odan ary qataytudy qolgha alyp otyrghany quantady.

«Qazaqstan Respublikasynyng aqparat mәselesi jónindegi Zannamasyna ózgertuler men tolyqtyrular engizu» mәselesi uaqyt talaby. Biraq osy Zannamamyzda zansyz dep tanylatyn teleradio habar taratushy qúrylghylardy ornatushylar әzirshe ózge últ ókilderi bolyp sanalady. Eger atalghan zang qazaq mýddesin qorghasyn desek, onda "OTAU TV" negizinde QR Ýkimeti tarapynan qúrylghan «Últtyq Media top» ana tilimizdegi sheteldik qytay-japon, Úlybritaniya-AQSh, nemis-farnsuz, arab-týrik, italiy-kәris tanymal telepaketterining otandyq núsqasyn úsynugha tiyis. Sonymen birge últtyq mýddemizge say Qazaqstandy EurAziyanyng medialyq barysyna ainaldyru ýshin "OTAU TV" tarapynan RF bashqúrt pen tatar, QHR úighyr men qazaq, OA qyrghyz, ózbek, týrkimen jәne tәjik telearnalaryn kórsetuine memleketaralyq kelisimmen qoljetkizuimiz kerek.

El Ýkimeti 2020 "OTAU TV" elimizding 95% túrghyny qamtamasyz etiledi dep jobalap otyr. 2011 jyly sheteldik tirkelmegen jerserigi operatorlarynyng (ShTJO) ýlestik salmaghy 30%-dy qúrasa, ótken jyly búl kórsetkish 15%-gha deyin kemigeni anyqtaldy.

Býgingi tanda OTAU TV men ShTJO arasalmaghy keybir oblystarda atap aitsaq,  BQO – OTAU TV – 30%, ShTJO – 40%; Qostanay oblysynda – OTAU TV – 17%, ShTJO – 19%; Pavlodar oblysynda – OTAU TV – 18%, ShTJO – 26%; SQO – OTAU TV – 16%, ShTJO – 27%; Aqmola oblysynda – OTAU TV – 34%, ShTJO – 27%;  Aqtóbe oblysynyng – 40%,  ShTJO – 30% qúrasa, tek Atyrau oblysynyn  – OTAU TV – 72%, ShTJO – 16% qúrap otyr. Búl sifrlar kózi qaraqty jangha qay aimaqta otandyq ónimnen sheteldik ónim basym nemese sheteldik ónimdi telekórermenderding qay ólkemizde kerek etpeytin media ahualyn tanytyp túr emes pe!?

El Ýkimeti men deputattar korpusy 12 sәuirge deyingi aralyqtaghy Zang jobasy Konsepsiyasyna sheteldik tirkelgen jerserigi operatorlaryna qazaq tildi jarnama jasaudyn, qazaq tildi balalar men jasóspirimder tobyna jәne eresekter qauymyna arnalghan telearnalar tobyn úsynudy engizse, búl talapty saqtamaghandardy  liysenziyasynan aiyrsa kóp nәrseden útar edik.

Bizde jynystyq jәne jas ereksheligine arnalghan qazaq tildi telepaketter joq. Tek orys tildi biylikting bir arnany ghana taza qazaqsha sóiletkenine mәzbiz. Eger últtyq telepaketterdi ómirge әkeletin qazaq tildi biznes ókilderinen túratyn ne «Qazaq ýni», ne «Ayqyn» gazeti seriktes bolyp enetin Ýkimet qarauyndaghy  «Últtyq Media top» qúrylsa, qazaq Discovery Channel, TLC, Animal Planet «Nickelodeon», «Canal J», Travel Channel, Fine Living, Food Network, Viasat World, CNN International, Sony Pictures Television International, National Geographic t.b. tanymal telearnalardyng jahangha mәshhýr toptamalarynyng ana tilimizdegi núsqalaryn kóre alar edi.

Resey otaryndaghy tatar (Shayan TV) men bashqúrt («Tamyr») ta taza ana tilindegi óz balalar arnasyna iyelik etedi. Bir «Balapanmen» keude keru maqtanysh emes.  Bashqúrttar búl baghytta bizden búryn 16 saghat habar taratyn «Tamyr»-dy Luiza Farhshatovanyng jankeshtiligimen әueli «Sengelidek» («Besik») degen ataumen 1992 jyly 2 nauryzda ómirge әkelip, atalghan arna últynyng qoshametine bólene bildi.

Balalardyng bir ghana «Balapan» telearnasy bar. Qalghan arnalar orys tilinde, sondyqtan qazaq tildi otbasynyng balasynyng tili keyde oryssha shyghyp jatady. Búl endi últtyq qasiret. Osyghan jol bermeu ýshin Aziya men Europanyng balalargha arnalghan arnalarynyng qazaqsha núsqasyn kórermenge úsynugha tiyispiz.

Mәselen, fransuzdyn  1985 jyldan beri óz habaryn taratyp kele jatqan «Canal J» («Kanal Jiy») jәne 2005 jyldan efirge shygha  bastaghan «Gulli» («Gulliy») atty balalar arnalary bar, songhysy «Gulli Bil Arabi» degen atpen arab elderine balalar multtoptamalaryn músylmandyq josyqta taratyp otyr. Fransuz otarynda bolghan arab elderi tәjiriybesinen ýirenu bizge kóp sharapatyn tiygizedi.

Endi osy «Balapan» salghan sara joldy keneytuge den qoyghanymyz lәzim.

Nickelodeon, Cartoon Network, Baby TV,  Disney Channel,  JimJam (JimJam Television Limited),  Kids Station (japonsha キッズステーション, kizzu sutēshon), nemisting KiKA (Kinder-Kanal),  arabtyng Spacetoon-ynyng qazaqy núsqalaryn  bóbekterimizge ana tilimizde úsynar bolsaq, qolymyzdy kim qaghady?

Júrtty ýshtúghyrly tilmen sarsansangha salghan QR Bilim minstrligi Busy Beavers, Gogo Loves English, WOW ENGLISH TV, Dream English Kids, British Council | LearnEnglish Kids, Fun Kids English, English Singsing, Kids TV English syndy ózge últ ókilderining (búrynghy Britan otarlarynydaghy elderdin) býldirshinderine arnalghan telearnalary arqyly da qazaq balasyna aghylshyn tilin ýiretuge bolatynyn qaperine aldy ma eken. Osy arnalar qazaq tiline beyimdelse, alash balasy aghylshyn tilin ózgening kómeginsiz mengerer edi.

Sayasi-aqparatyq, sporttyq, aspazdyq, tanymdyq әlemge tanymal arnalar qazaqy núsqada júrtqa úsynylsa, tilimizding kókjiyegi kenir edi. Ári kinofilimder men belgili bir taqyryptaghy teletoptamalardy ana tilimizde kórsetetin arnalar sany artasa bir jasap qalar edik.

Elbasymyzdyng belbalasy OTAU TV endi QR Ýkimeti tarapynan qúrylatyn  «Últtyq Media top» qarauyna ótip, әlemdik tanymal telearnalardyng menshik iyelerimen kelisimshart arqyly ýzdik toptamalarynyng qazaqy núsqalary alash júrtynyng iygiligine ainaluy jana Preziydent nazarynan tys qalmaytyn shyghar.

Áytpese, telearnasy qazaqshalanbaghan alash eli erte me, kesh pe ózgening shaynap bergenine maldanatyn últtyq ruhany kelbetinen aiyrylghan aqparattyq zombiyge ainalady.

Ábil-Serik Áliakpar

Abai.kz

 

20 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 400
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 219
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 237
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 230