Jeksenbi, 12 Mamyr 2024
Qauip etkennen aitamyn 6375 11 pikir 11 Shilde, 2018 saghat 12:58

Qazaq dalasyna tehnogendik alapat apattar jaqyndap keledi?!

Qazaqstan Respublikasy

Parlamenti Mәjilisining deputattaryna!

Qazaqstan Respublikasynyng  

Premier – ministri B.Saghyntaevtyn,

QR ÚQK  bastyghy K.Mәsimovtyn,

OQO әkimi J.Týimebaevtyng nazaryna!

 

Gýldengen Marsty óli planetagha ainaldyryp

qúrtqandar, ashkóz qanaghatsyz alpauyttar!

(Ugo Chaves)

 

Asa meyirimdi Úly Jaratushy Jasaghan IYemiz Alla Taghalamyz býkil 18 myng ghalamdy, onyng ishinde 200 milliardtan astam galaktikadan túratyn kenistik pen sheksiz gharysh әlemin eshbir kemshiliksiz jaratypty. Barlyghy da jaratylys zany boyynsha, galaktikalar men Jer planetasynan milliardtaghan ese ýlken alyp planetalar da, bizding kýn jýiemizden basqa myndaghan kýn jýieleri de óz ornynda bir sәtke de tolastamay óz ositerimen ainaluda. Bizding ghúmyr keship jatqan Jer Anamyzdyng ýlkendigi osy sheksiz ghalammen salystyrghanda týkke de túrmaytyn mikro tozannan da asa úsaq ekeni songhy jyldary dәleldendi. Al endi osy adamzat ýshin jaratylghan 6 myng miyneralidardan, myndaghan flora men faunadan túratyn Jer Anamyzdyng qal – ahual jaghdayy qanday? Adam Ata men Haua Anadan beri qaray búl dýniyege 90 milliard adam kelip, 90 milliardy da jaratylys zany negizinde sol kelgen bir izben ózderining shyn ómirine qayta ketipti. Qazirgi júmyr Jer jahandaghy 200 memlekette 7,5 milliardtan astam adam balasy ghúmyr keshude. Kiyeli kitaptarda jazylghanday bizden de búryn Jer Anamyzgha qanshama órkeniyetter men damu dengeyleri óte joghary bolghan adamzat qauymdary kelip, ketipti. Osy ghúmyr keshken adamzat qauymdary Úly Jaratushy Allanyng zandaryna qarsy shyghyp, shekten shyqqan kezderi olargha týrli apokalipsiys-aqyrzamandar kelip, órkeniyetterding jer betinen joyylyp otyrghandyghy da qazirgi ghylymgha belgili bolyp otyr. Búghan songhy jyldary tabylghan arheologiyalyq qazbalardan bastap, myndaghan faktiler men dәiektemelerdi qossanyz, tolyghymen jetip artylady...

Alysqa barmay aq adasqan adamzat qauymy men ghalamdyq tәrtipti 18 ret jolgha qoyghan Saqtar men Kók týrikterding túqymdary qazirgi qazaqtardyng ómir sýrip otyrghan atamekenin ghana mysal retinde alyp, qarastyrayyq. Tek songhy HH ghasyrdyng ekinshi jartysy men HHI ghasyrdyng basynda ghana kiyeli Jer Anamyz ainalamyzdy qorshaghan qara niyetti, toyymsyz, qanaghatsyz ozbyr kýshterding kesirinen qanshama ret qiyanat pen zorlyq zombylyqqa úshyrap keldi. Kóz aldymyzda ghalamdaghy eng ýlken kólderding biri, Orta Aziyanyng ókpesi men jylurettegishi sanalghan «Aral tenizi» otarshyl, sauatsyz, súm jýieni qúrghandardyng bassyzdyghynyng qúrbany bolsa, myndaghan jyldar boyy boyyna qúnar jinaghan, milliondap mal aidasang da shany shyqpaytyn qara topyraqty soltýstiktegi qasiyetti jerlerimiz (SSRO - nyng 110 millionnan astam adamynyng ajalyna sebep bolghan, asqan jauyzdyqtarymen attary tarihta qalghan) bolishevikterding «kósemi» Hrushevting arqasynda orny tolmas «topyraq eroziyasyna» úshyrady. Kiyeli Arqa men shyghystaghy danalar men Abaylar tughan qasiyetti jerlerimiz asqan jauyz súmdar biylegen metropoliyanyng 500-den astam atom synaqtarynyng tozaghyna ainalsa, kiyeli jerlerimiz Otyrar men Sozaqta, tipten Saryaghash jerine deyin jer astynda yadrolyq jarylystar jasalypty. Onyng ýstine búrynghy metropoliyanyng múrageri Reseyge jalgha berilgen adamzatty jappay qyrugha arnalghan týrli qarulardy synaytyn, kýni-týni ainalagha ólim seuip jatqan 7 әskery synaq poligondary men óte uly gaz hlordan million ese, asa ziyandy geptil men amildi qoldanatyn raketalardy úshyrugha ghana arnalghan Bayqonyr kosmodromy  tabighatymyzgha orny tolmas oiran әkelip, halqymyzdy kýni býginge deyin, әli de «jasyryn genosidke» úshyratuda. Qorshaghan orta men halqymyzgha osynshama qasiret әkelip jatqan búl nysandardy jalgha bergen, sanalary men oy – erikterin mansap pen baylyq qana biylegen ókimet basyndaghylardy halqy men kiyeli Úly Dalasyna qamqor bolyp otyr dep, qane kim aita alar osydan keyin?!...

Mine osy býgingi 27 jyl boyy tәuelsiz el atalghan Qazaqstanda ekologiyalyq ahualdar jaqsardy ma? Qorshaghan ortamen ýilesimdi týrde ómir sýrip, shalghyndaryn taptatpay, túnyqtaryn ylaylamay, tabighatty ayalap ómir sýrgen babalarymyzdyng shyqqan biyigine jete aldyq pa? Joq! Ókinishke oray bәri de mýldem kerisinshe qalyptasty! Jauyzdyqpen halqyn qan qaqsatqan qandyqol kompartiyanyng shiynelinen shyghyp, baghyt-baghdary men iydeyasyn ózgertip, 180 gradusqa búryla salyp «demokrattargha» ainala salghandar jas tәuelsiz memlekette «әi» - deytin әje joq, «qoy» - deytin qoja joq 27 jyl boyy oilaryna kelgenin isteude. Qazaq halqy men memleketining yrys-nesibesi jer asty baylyqtary men óndirister, strategiyalyq kommunikasiyalar nege ekeni belgisiz sheteldikter men biylikpen jaqyndargha «su teginge satylyp» jappay jekeshelendi. Endi memleket mýlkining qaldyqtary, memlektting ózegi sanalatyn strategiyalyq nysandardan qalghany temir jol men energetka salasy, múnay óndeu zauyttary men «Atomprom» satylugha týspek?!. Býkil ghalam elderinen aghylghan nebir iynening kózinen ótip ketetin alayaqtar men súmdar, ishten shyqqan shúbar jylandar, yaghny janadan payda bolghan bayshykesh - oligarhtar «bizding biylikpen» sybaylasyp, shahtalar men jer asty qazba baylyqtaryna tolyghymen ege boldy. Qarapayym halyq taghy da «jaryq astau» basynda qalyp, biylik basyndaghylardyng «qansorghysh» bankterine jappay qaryzdar bolyp, osy býgin, dәl qazir ólmesting kýnin, yaghny bisharanyng kýiin keshude...

Kiyeli Úly Dalamyz shúryq-shúryq tesik, ýkimetten rúqsat alyp qazba baylyq izdegenderding talan-tarajyna úshyrap, ósimdik jamylghysynan aiyrylyp, jappay jalanashtanyp ashylyp tastalghan. Ken oryndaryn iyelenip alghandar jyrtqyshtyqpen keni az jerlerdi rekulitivasiya jasamay tastap ketip, keni bay jerlerdi jyrtqyshtyqpen ayausyz tonauda.

Qazaqstan biyligi men tabighat qorghau organdary tiyisuge bolmaytyn kiyeli jerlerge sheyin sheteldikterge ken oryndary bar jerlerdi satyp jibergen. Osy joldardyng avtory qatysqan, kezinde jappay halyq bolyp qorghap qalghan Ordabasy «qyzyl tas rudniygi» sovet ókimeti kezinde jabyldy. Alayda Aybyndy Abylay Hannyng 100 myng әskerine pana bolghan, tipten tau basyna sheyin su aghyp túrghan Ordabasynyng jýzdegen búlaqtary men ormandy – bútaly ósimdikter әlemi mýldem joyylyp ketti. Songhy jyldary halyqaralyq ashkóz alpauyttar kiyeli «Aqsu Jabaghlydaghy» orta ghasyr ghalymdary men Sovet ókimeti óndiruge tiym salyp ketken ken ornyn da mengermek boldy. Bir ghana jarylystyng nәtiyjesinde 3 ózen men jýzdegen búlaqtardy joghalttyq. Halyq pen biylik der kezinde aralasyp, Allagha shýkir búl qaterli avantura jýzege aspay qaldy.

Býgingi tandaghy jalpy ekologiyamyz ben qorshaghan ortamyzgha ghana emes, býkil jaratylys pen adamzatqa qater tóndirip otyrghan, kiyeli Qazyghúrt tauynyn ontýstik pen soltýstik bauraylaryndaghy jyralarda ornalasqan syrt kózge eleusizdeu ghana kórinetin izvest, yaghny gips kenishteri bolyp otyr. Qazir búl gips shiykizat ken ornynan shiykizatty ashyq әdispen, jarylghysh zattardy qoldanyp, tau jynystaryn qoparyp, ghalam elderinde 48 sement zauyttary bar «Grupp ITALCEMENTI» kompaniyasynyng menshigine ótken OQO, Shymkent qalasy, Qoygeldi batyr kóshesi 22 rettik nomerde tirkelip, ornalasqan «Shymkentsement» AQ - nyng tapsyrmasymen merdiger «Elmehmontaj» JShS kompaniyasy óndirude.

«Shyghys» m.a. 116/25 ýide tirkelgen búl kompaniya diyrektory Tughanbaeva G.T. birjaghynan, jәne «Shymkentsement» AQ – y Bas diyrektory azamat Moren Gabriyeli Anry Fransua Marseli ekinshi taraptan 08 jeltoqsan 2015 jyly týzilgen nomerlik reti №75 ShS/P kelisim – shartta kórsetilgendey 2016 jyldyng 1 qantarynan bastap 2021 jyldyng 31 jeltoqsanyna deyin, yaghny 5 jylda OQO, Tóle Biy audanyndaghy Qazyghúrt tauynyn baurayyndaghy «Aqbastau» izvest karierinen 6 560 700 (alty million bes jýz alpys myng 700) tonna izvest-gips óndiruge kelisilipti. Qazir merdiger kompaniya «Elmeh-montaj» JShS ashyq әdispen jarylys jasau arqyly qoparylyp alynatyn shiykizatty, yaghny izvest – gips tastaryn alu dengey - erneui teniz dengeyinen tómengi 905 metr terendik qabatqa jetken. Yaghny ken alu dengeyining qorshaghan ortagha qauipti asa jogharghy temperaturadaghy magma jynystary jatqan dengeyge jaqyndap qalghandyghyna kóz jetkizuge bolady.  

Ejelgi kitaptarda Qazyghúrt tauynyng ghalamdaghy eng biyik tau bolghany, biraq onyng ýsh ret qúlap osy kýngi dengeyde qalghandyghy jayly aitylady.  Alayda jaratylys zany boyynsha taulardyng tek vulkandyq jarylystan song atqylaghan asa jogharghy temperaturadaghy lava men balqyghan tau jynystary men miyneralidardyng әserinen ghana payda bolatyny da búrynnan belgili jaghday. Onyng ýstine myna tómende bayandalatyn búrynghy zamandar men qazirgi zaman ghalymdarynyng eskertu - dәiektemelerin eskermese de bolmas! Qazir qoghamdyq tәrtipting osaldap, jappay azghyndyqtyng әserinen kisinep túrghan jemqorlyq ýstemdik alghan qoghamda qorshaghan ortamyz orny tolmas shyghyndargha úshyrap, bassyzdyqtardyng kesirinen tehnogendik alapat apattar jaqyndap keledi?!

Eng súmdyghy qazir Almaty, Jambyl, Ontýstik Qazaqstan men Qyzylorda oblystarynyng su astynda qalu qaupi kýsheyip otyr. Orta ghasyrlardaghy Otyrar, Taraz, Balasaghún, Týrkistan, Kerderi, Syghanaq, Sarayshyq, Sauran siyaqty jýzdegen qalalarymyzdan shyqqan ghalamdyq dengeydegi myndaghan ghúlama ghalymdardyng attary men olardyng qaldyrghan jaratylys tanu ghylymynyng týrli salalaryndaghy bagha jetpes enbekteri býginderi kóptep tabyluda. Búl quanarlyq is – sharalargha zor ýlesin qosyp jýrgen jerlesimiz, tendesi joq arabist ghalym, Shyghystanu uniyversiytetining rektory, professor, haziret Ábsattar Derbisaldy aghamyzdy aitpay ketuge bolmas. Osy ghalym aghamyzdyng izdenisterining arqasynda shejirelerde aitylghan 411 Ál Farabiyding 33 – i, 128 Ál Taraziyding 28 –i, 115 Ál Týrkistanilardyng 15 – ining aty – jónderi men enbekteri Stambúldyng búrynghy Osman Súltandarynyng jәne Ispaniyadaghy Kordova uniyversiyteti men Amerikanyng Chikagodaghy kitaphanalarynan tabyldy. Aumaly – tókpeli zamandarda Batys elderine ketip qalghan qanshama ghylymy enbekterding esebi joq. Qazirgi ghylymda ashylyp jatqan janalyqtar, onyng ishindegi yadrolyq fizika, lazeri tehnologiyasy men astronomiya men gharyshty, jer asty men ýstining geologiyasy men gidravlikany zertteu jәne talay janalyqtar sol zamandarghy Otyrar men Taraz siyaqty qalalarymyzda ashylyp qoyylypty. Ókinishke deymiz be, әlde baqytqa oray deymiz be endi sol zamanynda Batysqa ketken enbekter sol elding ghalymdarynyng atymen ghylymy әlemge, jәne bizderge de qayta ainalyp kelude. Al endi osy jaratylys tanu ghylymdarynyng tereng tylsymdarynyng qúpiyasyn ashqan Otyrardyng ghúlamalarynyng myna aitqan eskertui jogharghy jәne jergilikti biylikti oilandyruy tiyis: «Býtin Júmyr Jer jahan men 7 qabat aspan kenistiginde 21 nýkte bar. Onyng 14 kiyeli Jer Anamyzda. Osy 14 nýktening 7 – i Atajúrtta: 2 nýkte - Ayyrtau Qazyghúrtta, Birkólik pen «Anyrda» («Aqsu - Jabaghylynyn» orta ghasyrlardaghy aty), Otyrar, Týrkistan jәne Sozaq shaharynyng týbinde bir – bir nýkteden bar. Osy 21 nýktening kez kelgen bireui ghana ornynan jyljyp ketse Júmyr Jer Jahan men 7 qat kók aspanda qiyamet – qayym, yaghny aqyrzaman bastalady. Sondyqtanda býkil gharysh kenistigi men júldyzdar әlemi Jer Anamyzgha tәueldi. Jogharghy sanaly ruhany kýshter oghan qatty kónil bóledi.» - depti. Mine osynday qauipti nýkte ornalasqan jerding biri «Aqsu Jabaghyly» qoryghy. Búl kiyeli jerding qúpiyasyn Qazaqtyng songhy Sypyra jylnamashy shejireshisi, kóripkel, erekshe qasiyet egesi Áliasqar Bayghútúlymen (1898-1981j.j.) Tashkentte arnayy kezdesip, talay ret pikirles bolghan Týrkistan ASSR-ining basshysy Túrar Rysqúlov búl jerlerge 1920 jyldary professor ghalymdardy, onyng ishinde ekolog D.N.Kashkarov pen topyraqtanushy N.A.Dimony, botanikter M.G.Popov, M.V.Kulitiasov, E.P.Korovinderden jәne jergilikti jer jaghdayyn jaqsy biletin azamattardan ekspedisiya jasaqtaydy. Búl ekspedisiya osy jerlerdi búrynyraq zerttegen gidrobiolog, Tashkent uniyversiytetining professory A.L.Brodskiyding saraptamalarymen de tanysady. Sonymen Qazyghúrt tauyn, Aqsu Jabaghyly óniri men Birkólik aymaghyndaghy («Topan sudy» ýlken kýshpen ysqyra qayta sorghan) «Susingen» qúrdymynda jan – jaqty zerttegen Sovetting ýkimet komissiyasy 1925 jyldyng aqpan aiynda búl jerlerdi keleshekte adamdardyng tabighat prosesterine aralasuynan tuyndaytyn tehnogendik apattardan saqtap qalu ýshin shúghyl týrde memlekettik qoryq qúru kerek degen sheshim qabyldaydy. Búl sheshimdi 1927 jyldyng 27 mamyrynda RSFSR Sovettik Halyq Komissariyaty da jan – jaqty zerttep, óz qaulysymen bekitedi...

Búl ónirde týsti metaldardyng mol qorynyng barlyghy patsha men sovet ýkimetining kezinen ghana emes, sonau atam zamannan beri belgili bolghan. Ótken ghasyrdyng 70 – shi jyldary týsti metaldargha súranys artyp, búrynghy ken oryndaryndaghy qorlardyng azayghany sezile bastaghan uaqyttary búl jerlerdi iygeru maqsatymen Moskvanyng sheshimimen ýlken geologiyalyq partiyalar zertteuler jýrgizip, shahtalar ashyp, ken bayytu fabrikalaryn salyp, Shymkent qorghasyn zauytyn jergilikti arzan shiykizatpen qamtamasyz etudi josparlaydy. Zertteu nәtiyjeleri Mәskeudegi SSRO Ghylym akademiyasyna jiberiledi. Jergilikti biylik saylanyp, sheshim kýtip jatqanda Moskvadan qúpiya telegramma kelip, nege ekeni belgisiz geologiyalyq partiyany bir týnde alyp ketedi. Únghylar bir apta ishinde arnayy betondarmen tyghyndalyp, kulitivasiya jasalyp, tegistelip, búl shahtalar turaly josparlar da, әngimeler de Baykal – Amur temir jol magistralyna ýlken qarjy kerek degen syltaumen mýldem jabylady...

Qazirgi Qazyghúrt tauynda jogharyda aitylghan eki nýkte de osynda bolsa, onda jogharyda aitylghan tehnogendik apatty qauipting de eseley týsetini anyq. Jer Anamyzdyng betindegi 14 nýkte býkil milliardtaghan galaktikalarmen adamzatqa bilinip, kórinbeytin óte joghary magnittik óristermen baylanysyp túrsa, onda búrynghy ghúlamalar men orys - sovet ghalymdary men songhy kezderi zertteulerde qol jetkizgen amerika men Kanada ghalymdarynyng da eskertuine qúlaq salu kerek aq!

Amerika men Kanada ghalymdarynyng Núq payghambar zamanyndaghy «Topan sudyn» býkil jer betin japqan sebepterin «Nature» jurnalynda jariyalaghan ýlken ghylymy enbekteri shyqty. Múnda orta ghasyrlyq ghúlama ghalymdardyng aityp, jazyp ketkenin jogharyda atalghan elderding qorshaghan ortany zertteumen úzaq jyldar boyy ainalysqan ghalymdarynyng jan – jaqty zertteuleri men ghylymy tújyrymdamalary, babalarymyzdyng enbekterimen bir saryndas bop shyghyp jatuy da tang qaldyrady. Jer asty múhittarynyng bar ekenin aitqan búl ghalymdar planetamyz, yaghny Jer Anamyzdyng 3/2 sin qorshap jatqan múhittardyng 7 qabat jer astyndaghy, yaghny 410 shaqyrym terendik pen 660 shaqyrym terendiktin arasynda orasan zor su qabattarynyng qorshap jatqandyghyn jәne ol mol sudyng býkil planetamyzdy qorshap túrghan 4 múhit pen barlyq teniz, ózender men kólderding barlyghyn qosqandaghy qory Jer Ana qúshaghyndaghy terende jatqan sulardyng 20 payyzyna da jetpeytinin, jәne búl sulardyng ghalamdyq múhittarmen de baylanysta ekendigin dәleldepti. Teniz dengeyinen sudy 100 metr biyiktikke su soraptarymen aidaghanda su qúbyrynyng әr sharshy santiymetrine 10 kilogramnan artyq qysym týsedi. Al býkil su qúbyrynyng ón boyyna qanshama qysym týsetinin mektep oqushylary da biledi. Al endi 410 – 660 kilometr terendiktegi su qysymy qansha bolady? (Suret 1). Ortasha 520 km * 1000 metr = 520 000 metr bolsa, artyq qysymdy 10 metrge, yaghny su baghanyna shaqqanda 1 sharshy.santiymetrge 1 kilogramm qysym kýshi týsedi dep eseptesek, tehnogendik әreketterden payda bolghan jer silkinu terbelisteri әserinen jer astyndaghy myndaghan tonnadan artyq qysymda jatqan múhittar sularynyng әr jerden ashylyp ketetin jýzdegen fontandardyng әrqaysysynan sekundyna 700 tekshemetrden sular atylyp shyghyp, birneshe minuttar ishinde 4 oblys pen kórshi Tashkent, Jizaq oblystary da terendigi 70 - 500 metrge deyin jetetin shalqyghan jana tenizding astynda qalady eken. Jәne de myndaghan tonnalyq artyq qysymda ystyq magma qabattarynan ótip, atylyp shyqqan temperaturasy 400 gradustan ystyq týrli uly gazdy su bularynyng ashyq aua kenistigine ysqyra shyqqan súmdyq dauysyn esitken sәtte aq sekundqa jetpeytin uaqytta býkil tirshilik egelerining kletka dengeyinde shashyrap, qyrylyp ketetinin elestetuding ózi súmdyq!!! Al atmosfera qabatyna erkin atylyp shyqqan bular salqyndaghanda qonglanyp búltqa ainalyp kýni – týni seldep qúiylghan janbyrlar men jer astynan shyghyp, birneshe kilometr biyiktikterge atqylaghan uly fontandar Taurat, Injil men Qúran Kәrimde aytylatyn Núq payghambar zamanyndaghy jer qoynynan kókke shapshyghan sular men 40 kýn, 40 týn nóserler jaughan «Topan sudy» elestetpeydi dep qalay aita alamyz?!...

Adamdardyng tabighatqa qiyanat jasap aralasuy әserinen Shynghyshan Túran Eline biylikke kelgenge deyin jerge salmaq týsiretin tauy joq shól dalada Aral tenizining osynday joldarmen ayaq astynan payda bolghany jayly da jylnamashy, halqymyzdyng songhy Sypyra shejireshisi Áliasqar Bayghútúly nasiyattarynda aitylady. Jәne múny 2000 jyldary Qazaqstan arheologtary men geologtar da (13/07/04 - Vremya sobirati kamni. Arhiv - 12.07.2004 http://WWW.Kazpravda.kz/index.php)  tolyghymen dәleldedi.

Ataqty ghalymdar Vaseyshin men Pirsonnyng 2 surette kórsetken jer asty múhittarynyng Soltýstik Amerika qúrylyghynda jәne Evraziya qúrylyghynyng shyghys jaghynda, әsirese bizding  Qazyghúrt pen Alataulardyng astyna jaqyn ornalasuy, yaghny jerge týser qysymnyng kýsheyuine әkelip, búl tuyndaytyn qauipterdi eseley týsedi. Búl ghalymdar әli zerttelmegen Jer mantiyasynyng astynda da odan da teren, ýlken qysymda jatqan múhittar boluy mýmkin dep esepteydi. Al AQSh pen Kanada ghalymdarynan búryn Angliyanyng «Manchester» uniyversiytetining ghalymdary da bizding aimaqtar túrghan jerding astynda alyp múhittardyng bar ekendigin jan – jaqty zertteulerinde dәldegen bolatyn...

Sóz sony: jogharyda aitylghan orta ghasyrlyq ghúlamalardyng «Topan sudan» song Júmyr Jer Jahandaghy eng biyik Qazyghúrt tauynyng ýsh ret qúlap, ainalasyndaghy 40 qaqpaly Saq Babalarymyzdyng astanasy Sayram shaharyn (bir qaqpasy «Dәliz» - dep atalghan. Shymkentting ejelgi dәuirdegi aty) basyp qalghan song Qazyghúrt tauy men Birkólik, «Ónir» (Aqsu – Jabaghyly) jerine Úly Saq Babalarymyz ýlken qúrylystar salugha tiym salyp ketipti. Sypyra shejireshi Á.Bayghútúlynyng «Úly Babalar nasiyatynda» Saq babalarymyzdyng jerin jaulamaq niyetpen kelgen, shekten shyqqan Aleksandr Makedonskiyding armiyasyn osy Birkólik jerindegi tau shatqalyndaghy qúpiya qamalda otyrghan 21 Abyzdar sugha batyryp, qyryp jiberedi. Ámur Zәbir Dariya Qahan bastaghan Úly Babalarymyz 70 nókerimen ghana aman qalghan Aleksandrdyng qolyna «Qu qabyrgha» ústatyp: «Endi kiyeli Úly Dalagha kelmeymin!» - degen sózin alyp, quyp shyghady. Babalardyng eskertken: «Birkólikte kiyiz ýiding ýlkendigindey tas bar. Ony qozghasan, Dәliz (Shymkent) shahary su astynda qalady!» - degen sózin úmytpay, endi múnda qúrylys saludy, jәne qúrylysqa jer bóludi de dogharu kerek! Úly Abaydyng jyrynda aitylatyn, A.Makedonskiyge qaqpasyn ashpaghan qúpiya qamalda «kóz sýiegin» laqtyryp jiberetin jer osy. Búl onyng masqara jenilisin jasyrmaq bolghan dosy, Egiypetting biyleushisi Ptolomeyding shygharmasyna negizdelgen tuyndy dep sanauymyz kerek...

Sózimizdi qorytyndylay kele aitarymyz býkil adamzattyng besigi bolghan Atajúrt Qazyghúrt pen «Birkólik», «Aqsu– Jabaghyly» jeri endi adamzattyng tabyt - mazaryna ainalmasyn desek, qúpiyasy men syry mol, babalardyng aq nayzanyng úshymen, almas qylysh jýzimen, aq bilekting kýshimen kózining qarashyghynday saqtap qorghaghan, olardyng qany men analarymyzdyng kóz jasymen suarylghan, otyrghan jerin shandatpaghan, túnyghyn laylamaghan kiyeli jerlerimizding әrbir sharshymetr jerin ayalap, bolashaghymyz ýshin saqtay bileyik jәne OQO, Tóle By audanyndaghy «Aqbastau» karierining júmysyn tez arada toqtatyp, ony tolyghymen rekulitivasiya jasap, ornyna qalyng orman otyrghyzu kerektigi de kezek kýttirmeytin, asa manyzdy is – shara! Qazyghúrt, Birkólikte de qúrylys júmystaryn toqtatyp, búl kiyeli oryndardy memlekettik qoryqqa ainaldyryp, kózding qarashyghynday saqtau qajet!

Ilesbek Bayjanov, Qazaqstan Jurnalister Odaghynyng mýshesi

Abai.kz

 

 

11 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1944
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2188
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1803
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1539