Dýisenbi, 13 Mamyr 2024
Aqordadaghy kezdesu 16312 6 pikir 10 Qyrkýiek, 2017 saghat 12:20

Erdoghan Astanada. Miyanma genosiydi men múghalimderding qudalanuy

Sóitip Qazaqstangha Týrkiya Preziydenti Rejep Tayyp Erdoghan keldi. Ol Elordada ótetin Islam elderi sammiytine qatysady. Sammit óterden sәl erte kelgen Erdoghan qazaq kóshbasshysymen kezdesip, birqatar mәselelerdi talqylady.

Búl Rejep Tayyp Erdoghanyng Qazaqstangha birinshi mәrte kelui emes. Preziydent Núrsúltan Nazarbaevty erekshe qúrmetteydi.  «Týrki elderining aqsaqaly» dep aidarly at taghyp, arqasynan qaghyp jýr.

Erdoghannyng elimizge kelui turaly qoghamda týrli pikirler aitylyp, jazylyp jatyr. Deytúrghanmen, Erdoghannyng Qazaqstangha keluindegi basty missiya qanday? Týrik Preziydenti búl joly da qazaq-týrik liyseylerin jabudy, Týrkiya biyligining qúzyretine tapsyrudy súray ma? Áled basqa jayttardy sóz etpek pe? Týrkiya Preziydentining býgingi sayasy portreti qanday? Biz, mine, osy mәselelerge toqtalamyz.

Miyanmadaghy genosid pen Týrkiyadaghy qudalau

 «Dailysabah.com» agenttigining aqparatyna sýiensek, Týrkiya preziydenti Rejep Tayyp Erdoghan Qazaqstan preziydenti Núrsúltan Nazarbaevpen Miyanmadaghy qandy qyrghyndy talqylaydy.

«Preziydent Rejep Tayyp Erdoghan Preziydent Nazarbaevpen Myanimadaghy jantýrshigerlik jaytty jәne Gýlenning terrorlyq úiymymen (FETÖ) birlesip kýresudi talqylamaq», dep jazady týrik basylymy.

IYә, Miyanma biyligi Rohindja músylmandaryn qughyn-sýrginge salyp, aqyrynda 400-den astamyn óltiripti degen aqparat jariya bolysymen, Týrkiya Preziydenti Miyanmadaghy jan týrshigerlik oqighany genosid dep tanitynyn ashyq jetkizdi. Mayanima Odaghymen kórshiles qonystanghan  Bangladesh biyliginenen rohindjalyqtargha bosqyn retinde baspana berudi súrap, búl ýshin aqy tóleuge әzir ekenin de aitty.

BÚÚ-nyng ózi bir auyz «lәm-miym» demey, tilderin tistep otyrghanda Erdoghanyng búl «erligi» halyqaralyq BAQ-ta qyzu talqylanyp jatty.

Mine, «Theguardian.com» basylymy jazdy. Týrkiyanyng Syrtqy ister ministri Mevlýt Chavushogly Bangladesh biyligine qarata aitqan sózinde rohindja músylmandaryn qabyldaytyn bolsa, shyghyndy Týrkiya óteuge әzir degendi jetkizdi.

Rohindjada 120 mynday adam bar. Olargha Miyanma biyligi azamattyq bergen joq. Bosqyn da emes. Biraq, bosyp jýr. Olardy Bangladesh biyligi shekarasynan kirgizse, aqysyn shyn mәninde Erdoghan tóley me? Búl da qyzdy-qyzdymen aitylghan sóz boluy әbden mýmkin.

Anyghynda Týrkiya Preziydentining ózin músylmandardyng qamqorshysy obrazynda kórsetui – Islam memleketteri ishinde liyderlikke úmtylys dep baghalaugha әbden bolady.

Aytpaqshy, Miyanmada «beybit» basqarushysy Aun San Su Chjy eldegi qudalaudy, qyrghyndy týsindirip, BAQ-qa pikir bildirdi.

«BVS.com» aqparatyna sensek, Nobeli syilyghyn alghan Miyanma basshysy telefon arqyly Rejep Tayyp Erdoghanmen sóilesip,Ýkimet Rakhayn shtatyndaghy әr adamdy qorghap otyrghanyn aita kelip bylay deydi:.

 - Adamy qúqyqtardan aiyrylu, demokratiyalyq túrghyda qorghau degenderding ne ekenin biz bir kisidey, tipti, kóbinen jaqsy bilemiz. Sondyqtan da biz eldegi barlyq adamdardyng qúqyghy qorghaluyn, sayasy ghana emes, әleumettik jәne adamy túrghyda qorghaluyn qadaghalaymyz.  (San Suu Chji: Ms Suu Kyi is quotedassaying: "We know very well, more than most, what it means to be deprivedof human right sand democratic protection).

Sonday-aq, Aun Suu Chjy eldegi jayttargha qatysty әlemdik BAQ-ta dezinformasiya jasalyp jatqanyn da mәlim etti.

Búl Rejep Tayyp Erdoghan myrza men Nobeli bar basshynyng arasynda bolghan әngime.

Ras, Erdoghanyng jogharydaghy jasaghan qadamy qaltqysyz-aq. Al naqty әreket qane? Ony uaqyttyng enshisine qaldyrdyq.

Degenmen, әdildigin aitsaq, Miyanmiydegi qan-qasapty  diny alauyzdyqtan góri etnosaralyq qaqtyghysqa jatqyzghan dúrys bolar. Sebebi, Arakandaghy alauyzdyq eki taraptyng jerge talasynan bastalghan. Biz Miyanmy biyligin aqtamaymyz. Qaruly biylik pen buddist-terroristerding qudalauyna rohindja halqy úshyrady. Osy jerde Erdoghan músylmandardy qútqarushy keyipte jalt ete qaldy.

Qudalau demekshi paradoks. Miyanmy músylmandaryn qútqarushy Rejep Tayyp Erdoghan Týrkiya músylmandaryn nege qudalauda?

Tayyp Erdoghan 2016 jylghy «tónkeristen» keyin 100 mynnan astam adamdy qyzmetinen quyp, ondaghan myng týrik azamatyn týrmege japty. Olargha taghylghan aiyp – Erdoghan biyligine qarsy shyghu, tónkeris jasau. Qazirgi tanda Biylikti tónkerip tastay almaghan tónkeristen keyingi tazalau prosessi kezinde Týrkiya barlau qyzmetining 87 qyzmetkeri júmystan shygharyldy. Onyng 52-sine qatysty qylmystyq is qozghaldy. Taghy 141 qyzmetkerge qatang sógis jariyalandy.Ankaranyng sheshimimen 100 mynnan astam polisiya, әsker jәne memleket qyzmetkeri júmystan shygharyldy.Kýni býginde Týrkiya týrmelerinde 17 myng әiel, 568 balanyn otyrghan kórinedi. Búl naqty derek. 17 myng әielding tónkeriske qanday qatysy bar?Bilim jәne ghylym Ministrliginde 15 myng 200 adam júmystaryn toqtatugha búiryq aldy. Al jekemenshik úiymdarda 21 myng múghalim qyzmettik liysenziyalarynan airyldy.Ishki Ister Ministrligi, ortalyq jәne provinsiyalyq úiymdarynda barlyghy 8 myng 777 adam qyzmetterinen alastatyldy.Joghary sottyng (Yargytay) 140 jәne Memlekettik kenes (Danyshtay) 48 mýshesi jóninde de tergeu bastaldy. 2 myng 745 sudiya, әkimshilik sot pen prokurorgha qatysty da qamaugha alu sheshimi shygharyldy.

Jogharydaghy sifrlardan neni anghardyq? Búlar Erdoghan aftoritarizmine qarsy shyqqandar. Qara tizimdegiler. Eng qyzyghy – músylmandar. Genosidpen qughyn-sýrginge jany qas Erdoghan óz elinde osynshama adamdy qudalau sayasatyn kýni býginge deyin jalghastyryp keledi. Sonda, Erdoghan músylmandardy qorghaushy ma, әlde kerisinshe me?

Týrik liyseyindegi týrikterdi qudalau sayasaty 

Miyanmiyge oralayyq, múnda 20 jyldan beri júmys jasap kele jatqan «týrik liyseyleri» bar. IYә, Erdoghan týngi týsinde «әzireyil» keyipinde kóretin - Fethullah Gýlening qatysy bar deytin týrik liyseyleri.

«HORIZON International school» (qazaqshagha qotarsaq, Kókjiyek Halyqaralyq mektebi bolady) dep atalatyn búl mektepterde týrik azamattary oqytushylyqpen ainalysqan.

«Frontiermyanmar.net» saytynda «HORIZON» mektebine týrik oppozisiyasymen baylanysy bar degen kýdik boyynsha tekseru jýrgizilgeni jazyldy.  Miyanmiyding bilim ministrligi aryz jazyp, «terroristik toppen baylanysy bar» degen kýdik boyynsha tekseris jasalghan (Alleged links to ‘terrorist organisations’ prompted the Ministry of Education to file a case against the international school for not having a licence, even though it is not eligible for a school licence under Myanmar law.The case appears to stem from the international school’s alleged links to Turkey’s opposition movement.)

Mine, gәp qayda jatyr. Týrik oppozisiyasymen baylanysy bar degen kýdikti Ankara aityp, Miyanmy biyligi tekseris jasaydy.

Sol «Frontiermyanmar.net» sayty «2016 jylghy Týrkiyadaghy bolmay qalghan tókeristen keyin Miyanmy polisiyasy tekseris jasaghan.Búl oqighadan keyin (2016 jylghy tónkeris әreketin aityp otyr) Erdoghan sayasy opponentterin, әsirese AQSh-ta túratyn Fethullah Gýlenmen baylanysy barlardy qudalay bastady» , dep jazady (The investigation was launched by Myanmar police shortly after a failed coup against Turkish President Recep Tayyip Erdogan in July 2016. The coup attempt prompted Erdogan to launch a massive crackdown on political opponents, particularly those linked to Fethullah Gülen, a US-based cleric.).

Ol ol ma, «turkeypurge.com» sayty taratqan aqparatta, Erdoghan biyligi Gýlenmen baylanysy bar degen 120 mynday adamdy tútqyndaghany jazyldy (Turkey has already detained more than 120,000 people over their alleged or real ties to the movement at home before spreading its crackdown to overseas.). Movement– qozghalys dep otyrghany (FETÖ) bolsa kerek. Osy tústa aita ketu kerek, byltyrghy jylghy bolmay qalghan «tónkeris» kartinasynan keyin Týrkiyada «dabyl» rejimi әli alynghan joq. Týrkiya biyligindegi kóp qadam Konstitusiya emes, qauly arqyly jýzege asyrylyp kele jatyr.

Týrik (músylman) múghalimderining janayqayy

Miyanmy biyligimen kelisimge kelgen Rejep Tayyp Erdoghannyng yqpal etuimen týrik oqytushylary Týrkiyagha deportasiyalandy. Al onda múghalimder týrmege qamaluda. Búl Miyanmiydegi múghalim Múhammed Furkan Sókmen. Múhammedting janayqayyn ózderiniz tyndanyzdar: https://turkeypurge.com/teacher-detained-in-turkey-after-forcibly-returned-from-myanmar-thailand

«Osy bir tamasha merekening kýninde anamnan aiyrylyp qaldym. Topyraq salugha mýmkindik bermegen zalymdargha rabbymnyng Qahar atyn aitamyn!». Búl da bassaughalap jýrgen týrik múghalimi Ahmet Chakyrdyng «Feysbuk» jelisindegi jazbasy.

IYә, Rejep Tayyp Erdoghannyng Qazaqstangha әr keluindegi basty missiyasy qazaq-týrik liyseylerin jabu, ondaghy týrik múghalimderin qudalau ekenin ekining biri biledi. Óitkeni, Erdoghan myrza әr kelgeninde osy mәseleni sóz etedi.

Tipti, Preziydent Nazarbaev búl oqu oryndaryn tekseruden ótkizetinin, eger Qazaqstan zanyna qarsy qanday da bir belgi anyqtalatyn bolsa, dereu jauyp tastaytynyn aitqan. Nәtiyjesinde, «tekseris jasalyp, Qazaqstan Zanyna qayshy esh әreket anyqtalmaghanyn, oqu QR Bilim ministrligi baghdarlamasy boyynsha jýrgizilip jatqanyn» aytty ("Soglasno provedennoy namy proverke, nikakih kazahstanskih zakonov ony ne narushali. Programma obucheniya sostavlyaetsya na osnove uchebnoy programmy Ministerstva obrazovaniya RK", - skazal Nazarbaev.»). Búl turaly «timeskz.kz» jazdy.

Onyng ýstine, qazir búl mekterding atauy ózgertildi. «Bilim» innovasiyalyq mektepteri. QR Bilim jәne ghylym ministrligine qaraydy. Qazaq-týrik mektepterining negizin Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev pen Týrkiyanyng búrynghy Preziydenti Túrghyt Ozal birge qalaghan edi. Qazaqstannyng bilim beru isine eleuli ýles qosqan búl mektepterge Erdoghannyng shýiliguin týrik liyseylerin Erdoghannyng atyshuly úly Bilәl Erdoghan basqaratyn «Maariyf» qorynyng menshigine ótkizu әreketimen baylanystyrugha bolady.

Birneshe aidan beri, QTL-degi (Bilim jәne innovasiya liyseyleri) ústazdardyng basyna týsken qiyn jaghdaylar turaly ardager ústaz, Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri Sәule Meshitbayqyzy jazdy (http://abai.kz/post/58750).

Osydan tura 1 jyl búryn Rejep Tayyp Erdoghan men Núrsúltan Nazarbaev kezdesti. Sol kezdesude Elbasy «Qazaqstanda júmys istep túrghan mektepter – bizding memleketting mektepteri. Búl mektep oqushylary Qazaq, orys, aghylshyn jәne týrik tilderinde bilim alady. Mektepterde júmys isteytin oqytushylardyng 90 payyzy Qazaqstan azamattary jәne tek 8-9 payyz oqytushylar Týrkiyadan balalaryn oqytu ýshin keledi.

Ol mektepterde bilim beru sapasy óte joghary. Bilim alatyn 9 myng balanyng birneshe myny әlemdik olimpiada, bayqaulardyng jenimpazdary, olardyng barlyqtary uniyversiytetterge týsedi» dedi.

Endeshe, Týrkiya Preziydentining Qazaqstannyng menshigindegi mektepting bilim jýiesine qol súghuy qalay?

Qazirgi tanda Týrkiya Preziydenti jýrgizip otyrghan syrtqy sayasatqa toqtalsaq, Týrkiyamen tatu sayasat ústanyp otyrghan sanauly  memleketting biri – Katar. Europa odaghymen ekijýzdi sayasat ústanady. 2006-2007 jyldary Europagha integrasiya jasap kórdi. Demokratiyalyq jolgha týsuge tyrysty. Ekonomikalyq, qúqyqtyq reformalar jasady. Qazir Erdoghan Euraziyalyq integrasiyagha auysty.

Reseymen ekibastan alauyz bolyp keldi. Aradaghy úshaq dauynan keyin Preziydent Nazarbaevtyng bitimgerlimen tynyshtaldy.

AQSh-Týrkiya qarym-qatynasy qyryqpyshaq. Ásirese, AQSh 2013 jylghy jemqorlyq operasiyasyna qatysy bar Reza Zarrabty qamap, Erdoghannyng eng senimdi adamdarynyng biri, Týrkiyanyng eks-ekonomika ministri Mehmet Zafer Chaglayangha qatysty Niu Yorkting ontýstik okrugining prokuraturasy qylmystyq is qozghady. Týrik-iran kәsipkeri Reza Zarrab pen Týrkiyalyq 9 sheneunik asa iri kólemde AQSh aqshasyn Týrkiya arlyqy Irangha audarumen ainalysqan. Búl ýshin Mehmet Zafer qomaqty syiaqy alyp otyrghan.

Al Rejep Tayyp Erdoghan bolsa, búl iske qatysty mәlimdeme jasap, «AQSh jaqtan búl iske qatysty óte jaghymsyz iyister sezilip jatyr. Búl jerde men ashyq aitamyn, eski ekonomika ministrimizge taghylghan búl aiyp, býkil Týrkiya júrtyna taghylghan aiyp» ("Burada bizim eski ekonomi bakanımıza yönelik atılan bu adımı açık söylüyorum ben Türkiye Cumhuriyeti'ne yönelik bir adım olarak değerlendiriyorum. Şahsına yönelik bir iddiayı ortaya koyabilmiş değiller" dedi.). dedi (http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/siyaset/819330/Erdogan_dan_Zafer_Caglayan_aciklamasi__Cok_pis_kokular_geliyor.html). 

«Cumhuriyet.com.tr» taratqan búl aqparatta Erdoghan myrzanyng AQSh aiybyn sayasy dep baghalaghan.

Kәsipker Reza Zarrabqa Iranmen kelisim jasap, Týrkiya sayasatkerlerine para úsynyp, bәsekelesterin tyqsyryp otyrghan degen aiyp taghylghan. Zarrabtyng parasyn alghandar qatarynda Týrkiyadaghy eng iri «Halkbank»-ting bas diyrektory bolghan Sýleyman Aslan, eks-ekonomika ministri Zafer Chaglayan, IIM ministri bolghan Muammar Gýler, Eurintegrasiya ministri bolghan Egemen Bagysh bar. AQSh búl azamattardyng «jemqorlyq operasiyasy» kezinde әshkerelengenin aitty. Dәl sol jemqorlyq operasiyasy men «Ýlken para» isinde Erdoghannyng úly Bilәl Erdoghannyng da esim-soyy elge belgili bolghan.

Búl turaly tipti, Týrkiyanyng Halyqtyq-respublikalyq partiya (SNR) jetekshisi Kylychdarogly mәlimdeme jasap, Týrkiya biyligin aiyptady.

«Ayaq kiyim qorabyna jasyrylghan dollarlar kimning ýiinen tabyldy? Eseptik mashinalar kimning ýiinen tabyldy? Kinәsiz adamdardyng ba? Joq, senderding ýilerinde boldy. Ózderinning las istering әshkere bolghan son, tazalau operasiyasyn bastadyndar. Sender ese qaytaryp jatyrsyndar», dep Týrkiya biyligin aiyptady.

Týrkiya biyligi Germaniyamen de tatu-tәtti dey almaymyz. Rejep Tayyp Erdoghan myrza, aldaghy bolatyn Germaniyadaghy saylauda, ondaghy týrik azamattaryna ýndeu jasap, «Bizding dúshpandarymyzgha dauys bermender» degendi aitty.

Búl Rejep Tayyp Erdoghannyng syrtqa sayasy jýristerining birsypyrasy ghana. Túraqty emes. Búl jaghyn da eskergen abzal. Osynday syrtqy sayasaty bar Memleketke, Týrkiya emes, Erdoghan sayasatyna senuge bola ma, joq pa?

Týiin. Týiindeu sizden bolsyn. Qazaq pen týrikting tuys elder ekeni aitpasa da týsinikti. Qazaqstan Tәuelsizdigin alghash bolyp moyyndaghan týrik júrtynda «78 million qazaq» bar ekenin Erdoghan da, Davutogly da aitty. Qazaqstan-Týrkiya arasyndaghy ekonomikalyq ahual kóz toltyrarlyq emes, әriyne.  26 jylda syrtqy sauda ainalymy – 3,5 milliardtan asqan joq.

Al ruhany baylanys kóp qyzygharlyqtay ekeni shyndyq. Qos elding arasyndaghy mәdeniy-ruhany baylanys kýn sanap nyghayyp keledi.

Al sayasy baylanysqa toqtalsaq, ótken jylghy Týrkiya-Resey janjalyna bitimgerlik aityp, dýrdaraz bolghan eki eldi tatulastyrghan – Preziydent Nazarbaev. Búny Erdoghannyng ózi aitqan. Rejep Tayyp Erdoghan qazaq kóshbasshysyn agha tútady.

«Oncevatan.com.tr» sayty byltyr «Týrkiya-Resey dauyndaghy Nazarbaevtyng róli» atty maqala jariyalady. Onda Qazaqstandy «Aziyanyng jarqyraghan júldyzy» dep sipattay kele, Týrki Álemi men jahandyq sayasattyng sheber sayasatkeri retinde dep bagha berdi. Týrik-orys qatynasyn jaqsartuyndaghy róline arnauly toqtalghan gazet, QR Preziydentin «әlemning eng belsendi 10 liyderining arasynda» dep jazdy.

Aramyz tatu. Sәlemimiz týzu. Osy atmosferany búzatyn  Rejep Tayyp Erdoghannyng jazghyz qalauy – qazaq-týrik mektepteri. Gýlenmen jaulastyq Erdoghannyng Halyqaraly qsayasattaghy bedeline ýlken daq týsirip jatqany anyq. Oghan eng birinshi Erdoghanyng ózi kinәli ekeni taghy anyq.

Rejep Tayyp Erdoghan ýlken sayasy qadamdardy enserip, Týrkiyanyng parlamenttik basqaruyn preziydenttik basqarugha auystyryp, premierlikten preziydenttikke ótken әkki sayasatker. Qyzba qandy. Búrq-sarq etip qaynap, tasyp alatyny taghy bar. Deytúrghanmen, ol sayasatker.

«Erdoghannyng tarihy ýlken missiyasy bar edi, ol kezinde qudalaugha týsken islam dinin atatýriktik iydeyamen  qabystyryp, Týrkiyanyng jana zamandaghy jana modernizasiyasyn jasaghan ekinshi Atatýri kbolatyn mýmkindigi bar edi. Shynynaytu kerek, dәl býgin jýrgizip jatqan sayasaty, biylik qúmarlyghy, ózinen basqany adam sanamauy, biyleushi taptyng monopoliyasyn ornatu sayasaty jalghasa berse, Týrkiya zaman kóshinen 20-30 jylgha keshigip qaluy ghajap emes. Ol bolashaqta jana tónkeriske, býgingidey ol jasandy nemese kýmәndi emes, shynmәnindegi ýlken tónkeriske aparuy mýmkin»deydi qazaq sayasatkeri Aydos Sarym.

Búl Rejep Erdoghangha berilgen sayasy bagha. Al biz tek mynany aitqymyz keledi. Rejep Tayyp Erdoghan Miyanmy músylmandaryn qorghaytynyn aitty. Biz týrik múghalimderin beybereket qudalaudan arashalaudy jón sanaymyz. Óitkeni búl adamgershilikting isi.

 

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz

 

http://abai.kz/post/55694

https://frontiermyanmar.net/en/horizon-in-hot-water-over-alleged-links-to-turkish-opposition

https://turkeypurge.com/teacher-detained-in-turkey-after-forcibly-returned-from-myanmar-thailand

https://timeskz.kz/17386-nazarbaev-poobeschal-erdoganu-proverit-tureckie-licei-v-kazahstane.html

http://abai.kz/post/58750

http://www.oncevatan.com.tr/guncel/turkiye-rusya-barisinda-nazarbayevin-rolu-2-h95150.html

https://www.youtube.com/watch?v=m_3Jw5SL-s8

6 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1961
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2270
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1865
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1552