Júma, 26 Sәuir 2024
Taldau 4811 0 pikir 11 Aqpan, 2015 saghat 12:41

KLANDYQ KAPITALIZMNING SONGhY NÚSQASY

Mәskeude 23 jeltoqsanda Euraziyalyq ekonomikalyq odaq (EAEO) shenberinde jogharghy dengeydegi kezdesu qarsanynda Belarusi Preziydenti Aleksandr Lukashenko Resey sayasatyna dýrse qoya berip, ony "aqymaq jәne misyz" dep atady. Onyng ashu-yzasy óz elinen belgili bir ónimning aparyluyna Mәskeuding engizgen shekteulerinen, sonday-aq «bauyrlas» halyqtardyng arasyndaghy kóptegen basqa jinaqtalghan teketiresterinen tuyndady.
Birneshe kýn búryn Lukashenko belorus-resey shekarasynda kedendik baqylau-ótkizu punktterin qalpyna keltiruge búiryq berdi, sonday-aq eki el arasyndaghy tauar ainalymy AQSh dollarymen jýzege asyrylatyn bolady dep jariyalady. Qazaqstannyng Patriottar partiyasynyng tóraghasy Ghany Kasymov óz kezeginde Qazaqstan ýkimetine bylay dep ýndeu tastady: "Reseyde ekonomikalyq jaghdayat qalpyna kelgenshe EAEO normalaryn engizudi bir jylgha keyinge qaldyru kerek. Múnday esengireter astan-kestennen, ekonomikalyq qúldyraudan song biz ekonomikalyq jaghynan bauyrlasa almaymyz. Olardyng daghdarysy bizding jәne Belarusiting ahualyn shiyelenestirip jiberedi". Qazaqstan qazirding ózinde «tonazytar әserdi» sezinip otyr: Reseyden import endi $ 17,7 mlrd-ty qúrauda, al búl tústa qazaqstandyq eksport $ 5,8 mlrd-qa baghalandy (qazaqstandyq eksporttyng 2014 jylghy jarty jylda 2013 jylmen salystyrghanda  21 payyzgha kemigeninen keyin).
Múnyng bәri jaman kórinis kórsetedi, biraq ta kóptegen sarapshylar men bayqaushylar júrtshylyqty aitpaghannyng ózinde әzirshe taghy da bir eng manyzdy jәitti bayqamady: EAEO tauarlardyn, kapital men júmys kýshining erking transshekaralyq jyljuyna mýmkindik beredi; Belarusi pen Qazaqstan endigi jerde biznes pen memlekettik qúrylymdargha ótetin reseylik úiymdasqan qylmystyng yqpalyna úshyraytyn bolady, olar búghan deyin osy elderdegi  avtoritarlyq basshylyqtyng qatang baqylauynda edi.
Belarusite bolghan kezde Minskining kósheleri men danghyldary taza da jinaqy, medisinalyq qyzmetteri rettelgen, al poliyseyler Reseydegi "pogon taqqan basbúzarlar" emes, naghyz halyq qorghaushylar ekendigin sezinesiz. Osynyng bәri ózgerui mýmkin jónindegi mazasyzdyq Lukashenko nege Mәskeuding belorustyq et jәne sýt ónimderin aparugha tyiym salatynymen úshyrasqanda Putinning "ekijaqta saudada bayityn alayaqtarmen" kýresine kýdikpen qaraytynyn týsindiredi. Yaky ol mýmkin Mәskeu sayasat búltarystaryn, syrtqy sayasattyng qúraldary retinde qaysybir jasyryn jobalar men «ishki kýshterdi»  paydalandy dep joramaldady.
Astana da kóp nәrse joghaltuy mýmkin. Qazaqstannyng naryqtyq ekonomika jaghdayyndaghy samghaulary men qúldilaularyna qaramastan, el Býkilәlemdik bankting bәsekege qabilettilik indeksi boyynsha 47-shi jәne biznesti jýrgizu jenildiginin  reytinginde 50-shi oryngha kóterildi. Tóreshildik dәiekti týrde qysqaruda, sonyng ishinde elektrondyq ýkimetting tújyrymdamasyn tiyimdi iske asyru arqasynda: Qazaqstan BÚÚ-nyng e-government reytinginde 28-shi oryngha kóterildi. Eng negizi, qazaqstandyq azamattardyng kópshiligi naryqtyq oilau jýiesin mengergen. Qazaqstan kәsipkerleri órkeniyettik erejeler boyynsha júmys isteuge ýirenip aldy. Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev onyng eli dýnie jýzinde sheteldik investisiyalar ýshin 20 eng tartymdy elderding qataryna kiretinin rastady.
Reseylik sodyr toptar búrynnan-aq ekonomikalyq jәne әleumettik daghdarystardy, sonday-aq ózining yqpaly men baylyghyn úlghaytu ýshin reformalardy paydalanu qabiletimen belgili. Jәne de reseylik qylmystyq elementterding ortaq naryqqa enip ketui ýshin Qazaqstandaghy sybaylastarymen baylanysqa shyghatyn kez kelgen talpynysy qolayly oryndy әbden taba alady. Al búl sәtte Qazaqstan iskerlik jәne investisiyalyq klimattyng reytingteri boyynsha birtindep kele jatady da, eli sybaylas jemqorlyqpen kýreste oza shaba almaydy. Transparency International derekterine say el sybaylas jemqorlyq jóninde 2014 jyly 126-shy oryndy iyelendi, al 2013 jyly 140-shy orynda bolatyn.
Putinning anyqtamasy boyynsha "besinshi kolonna" batystyng mýddelerine qyzmet etetin jәne Rseydegi túraqtylyqty búzatyn ishki kýshterdi bildiredi. Sonymen birge qylmystyq toptarmen auyz jalasyp ketken reseylik oligarhtar Mәskeu mýddelerin tayau shetelde, mәselen, Ukrainada jyljytuda osynday ról oinaydy degen ortaq pikir qalyptasqan. Nobeli syilyghynyng laureaty Pol Krugman "putindik Resey – búl klandyq kapitalizmning songhy núsqasy, búl beytarap adamdardyng tek jeke bangy ýshin orasan zor aqsha somalaryn beretin kleptokratiya" dep atap ótti. EAEO-nyng әsirese ukraindyq daghdarys ayasyndaghy sayasy saldarlaryn kóptegen belorustar men qazaqtardyng kórip qorqatyny tanqalarlyq emes.

Jan DULAK, 

fransuz jurnaliysi.

Tәrjimalaghan:Baqytjan TOBAYaQ.

 

Abay.kz

0 pikir