Beysenbi, 16 Mamyr 2024
Kókjiyek 7108 0 pikir 15 Sәuir, 2015 saghat 10:32

NÚRPEYISOV – NOBEL SYILYGhYNA LAYYQTY TÚLGhA

Jalpyúlttyq manyzdylyghy bar jaghdaylarda barsha halqymyzdyng kýsh-qabiletin bir arnagha toghystyra bilgen jón. Fәny qayshylyqtardy úmytyp, halyqaralyq dengeyge úmtylu kerek. Qazaqta ne kóp, әdebiyet pen óner tuyndylar kóp. Biraq, әli de tól mәdeniyetimizdi kýlli әlemge tiyisti dәrejede tanyta almay kelemiz. Suretshi men jazushylarymyz jahandyq syilyqtardan qúralaqan desek te bolady. 

Biyl, Ekinshi әlem soghysynyng (World War II, Seconde Guerre Mondiale) ayaqtaluyna jetpis jyl tolady. Kórkem әdebiyetimizding klassiygi, ardager jazushy Ábdijәmil Núrpeyisov atamyzdyng jasy toqsannan asty. Osynday mereytoy belesterine oray, batyr atamyz Qazaqstan men Orta Aziya elderi arasynda túnghysh Nobeli syilyghyn alsa – bәrimizge ortaq quanysh bolar edi. Áriyne, onyng orasan zor әdeby enbegin baghalap, eshkim Nobelidi op-onay bere salmaydy. Sondyqtan, shet elderde de bedeli bar azamattar birigip qimyldasa, Ábdijәmil Kerimúly әdebiyet boyynsha Nobeli syilyghyn alyp qaluy әbden mýmkin. Áytpese, әziz aqsaqalymyz Nobeli syilyghyna qatysty kýrdeli geosayasy ózgeshelikterden óte almaydy. Esinizde shyghar, Shynghys Aytmatov tәrizdes ghajayyp daryn iyesi de myqty qoldaushylary bolmaghandyqtan Nobeli syilyghyn iyelenbey, armanda ketti.

Osy arada ózim turaly oqyrman qauymgha qysqasha aita keteyin. Men – qazaq mәdeniyetining tarihy turaly Batys basylymdarynda óz maqalalaryn shygharghan alghashqy qalamgerlerding birimin. 2004 jyly Resey jazushylary shygharatyn "Zavtra" gazetindegi sayasattanu bólimi oi-pikirlerimdi jariyalanghan bolatyn. 2014 jyly Úlybritaniyalyq "Ipswich Star" kýndelikti gazeti estelik tәrizdes maqalamdy basyp shyghardy. Ayta ketetin jәit, maqalalarymdy óz betimmen jazdym. Búl kýnderi basqa da shetel tilderin iygeruge tyrysudamyn. Kóne qytay tilindegi "Ózgerister kitaby" ("IY-sziyn") jәne Konfusiyding "Oy-tolghaular" ("Luni yuy") sekildi tuyndylaryn tolyghymen oqyp shyqtym. Fransuz tilindegi Stendaliding "Qyzyl men qara" ("Le rouge et le noir") jәne Gustav Floberding "Bovary hanym" ("Madame Bovary") tәrizdes kýrdeli romandaryn týpnúsqadan oqydym. Qysqasy, men ózimdi әdeby kórkem audarmalardyng sapasyn eptep biletin kisilerding qataryndamyn dep esepteymin. Sondyqtan aitarym: Ábdijәmil atamyzdyng tuyndylary shet tilderge nashar audarylghan. Mysaly, "Qan men ter" epopeyasy aghylshyn men nemis tilderine oryssha audarmasynyng negizinde qotarylghan. Áriyne, búnday shalaghay tәrjimelerding dengeyi birden kózge úryp túrady. Áu bastan, shygharmanyng orys tilindegi audarmasyn paydalanghan amerikandyq tilmash Ketrin Fitspatrik qazaq týpnúsqasyn kóp búrmalapty. Qaranyz: "– Betim-ay! Masqara-ay!» Tyryly aryq Qaraqatyn jerqazbagha tanaurap sóiley kirdi. Qúshaghyndaghy otyndy alasa qazandyqtyng janyna audara tastady" degen kirispesin audarmashy bylay audarypty: "Panting, lean and excited, Karakatyn ran into the zemlyanka. Trowing down a handful of crooked branches by the little stove…" Elimizdi tanymaytyn sheteldik hanym "jerqazba" zat esimin "zemlyanka" degen orys úghymy arqyly jetkizedi. "Qúshaq" degen ólshemdi "ahandful" ("bir uys") dep audarghan. "Alasa qazandyq" zat esimin "the little stove" ("kishi pesh") dep bere salghan. Kitapty bastyrghan Niu-Yorktegi úsaqtau "Liberty Publishing House" baspasy tipti aghylshyn etistigin qatelesip shyghardy: "throwing" ("laqtyru") degen sózdi, janylysyp "trowing" dep keltiredi.

Osynday ókinishti qatelikterdi boldyrmau ýshin qazaq tilin iygergen sheteldikter men shetel tilderin iygergen qazaq jastaryn audarma ónerine tartu kerek. Mysaly, Gamburg qalasynyng tumasy, nemis shyghystanushysy Uta Shilling hanymnyng qazaqshasy tәp-tәuir. Mine, osynday adamdardy qatarymyzgha tarta otyryp, qazaq әdebiyetining jauharlaryn dýniyege tanytuymyz kerek. Úly Ghaben, Ghabit Mýsirepov aitpaqshy: «Ádebiyet úly bolmay – últ úly bolmaydy». Últyndy, elindi әigileuding múratty joly qazaq әdebiyetin әlem әdebiyetimen tútastyru bolyp tabylady. Sol ýshin de Ábdijәmil siyaqty ardager jazushylarymyz halyqaralyq bedeldi silyqtardy iyelenuge tiyis.

Daniyar NAURYZ

Almaty

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2073
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2500
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2114
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1609