Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Janalyqtar 4847 0 pikir 27 Qyrkýiek, 2010 saghat 07:01

Farida apa dýniyeden ótti...

Qazaq mәdeniyeti men óneri auyr qazagha úshyrady. Asa kórnekti talant iyesi Farida Shәripova 74 jasqa qaraghan shaghynda dýnie saldy.

Farida Shәripova 1936 jylghy 16 jeltoqsanda Qytay Halyq Respublikasynyng Shәueshek qalasynda dýniyege keldi. Qytay kinostudiyasy týsirgen "Hasen-Jәmila" kórkem filiminde basty róldi oryndap, ónerimen tanylghan ol 1955 jyly atamekeni Qazaqstangha oraldy.

Qazaq mәdeniyeti men óneri auyr qazagha úshyrady. Asa kórnekti talant iyesi Farida Shәripova 74 jasqa qaraghan shaghynda dýnie saldy.

Farida Shәripova 1936 jylghy 16 jeltoqsanda Qytay Halyq Respublikasynyng Shәueshek qalasynda dýniyege keldi. Qytay kinostudiyasy týsirgen "Hasen-Jәmila" kórkem filiminde basty róldi oryndap, ónerimen tanylghan ol 1955 jyly atamekeni Qazaqstangha oraldy.

1959 jyly Qúrmanghazy atyndaghy Almaty memle­kettik konserva­toriyasyn bitirip, M.Áuezov atyndaghy Qazaq akademiyalyq drama teatryna qabyldandy. Jarty ghasyrdan astam uaqyt boyy osy teatrda ýzdiksiz óner kórsetti. Sah­nada qazaq jәne әlem klassikterining dramalyq tuyn­dy­larynda, osy zamanghy qoyylymdarda basty rólderdi sheber­likpen oryndap, últtyq teatr ónerining jana sapalyq biyikke kóteriluine ýlken ýles qosty. M.Áuezovting "Ayman-Shol­pa­nynda" Sholpan, "Abayyn­­­da" Ajar, "Qara qypshaq Qo­by­lan­dysynda" Qarlygha, "Enlik-Kebeginde" Enlik, "Karagózinde" Qaragóz, Gh.Mýsirepovting "Qozy Kórpesh-Bayan súluynda" Bayan, Á.Núrpeyi­­­sovting "Qan men terinde" Aqbala, T.Ahta­novtyng "Boranynda" Janyl, Sh.Ayt­matovtyng "Jәmiy­lasynda" Jәmila, "Ana - Jer-ana­­synda" Tolghanay, Q.Múha­medjanov pen Sh.Aytmatov­tyng "Kóktóbedegi kezdesuinde" Gýljan men Aysha, Q.Mú­ha­medjanovtyng "Biz perishte emespizinde" Asyl, O.Bókeev­ting "Qúlynym meni­ninde" Anar, D.Isa­bekovting "Ápkesinde" Qamajay, S.Bal­gha­baevtyng "Gha­shyqsyz ghasyrynda" Farida, Sofokldyng "Edip patshasynda" Iokasta, Evripidting "Medeyasynda" Me­d­eya, Shekspirding "Asau­gha túsauynda" Katarina, "Richard III" tragediyasynda Anna ledi, Push­kinning "Shaghyn trage­­diyalarynda" donna Anna, Chehovtyng "Sýiikti mening agha­tayy­myn­da" Elena Andreevnanyng qaytalanbas obrazdaryn somdady.

Farida Shәripova kino salasynda da jemisti enbek etti. Ol әigili rejisserler Shәken Aymanov, Mәjit Begaliyn, Súltan Qojyqov, Ázir­bayjan Mәmbetov, Leonid Agranovich týsirgen kóptegen tanymal filim­­derde oinady. Dublyaj salasyna da kóp enbek sinirdi.

Farida Shәripova ónerli jastardy tәrbiyeleu isine jete kónil bóldi. T.Jýrgenov atyndaghy óner akademiyasynda kórnekti akter Y.Noghaybaev ekeuining shygharmashylyq sheberhanasynda shyndalghan jastar býginde elimizding teatrlarynda jemisti enbek etip jýr.

Farida Shәripova mәdeniyet pen ónerdegi enbegi ýshin Qazaq KSR halyq әrtisi, KSRO halyq әrtisi qúrmetti ataqtaryn, Qaz KSR Memlekettik syi­lyghy men KSRO Memlekettik syilyghyn, "Parasat" ordenin iyelendi.

Asa daryndy aktrisa, kórnekti óner qayratkeri Farida Shәripovanyng jar­qyn beynesi halyqtyng jadynda әrdayym saqtalady.

Qazaqstan Respublikasynyng Ýkimeti.

 

* * *

 

 

SAHNANYNG SÓNBEYTIN ShYRAGhYNDAY

Bizding shaghyn auylgha kelgen kinofilim "Hasen-Jәmiladaghy" bas keyipker әdemi edi, әli kýnge kóz aldymda. Meni tandandyrghan, bi­rinshiden, jap-jas súlu aktriy­sanyng qazaq qyzy ekendigi. Ekin­shiden, basqa elde jýrip tua bitken tamasha ónerin Qytay sekildi úly memleketting talghamshyl mәdeny or­tasyna moyyndatyp, kinofilim­ning bas keyipkeri rólin jýzdegen sayysta jenip alghany.

Elge oralghan jas Farida óz Ota­nynyng sahnasynda qanshama ról­derdi altynnan soghylghan es­kert­kishtey somdady. Ónerin tughan halqy baghalady. Talantty aghamyz Ydyrys Noghaybaevtyng shanyraghyn qúlatpay, bosaghasyn bosansytpay, kýni keshege deyin qazaq әielining úly túlghasyna tittey de daq tý­sirmedi. Qayran Farida da Sәbira, Biyken, Sholpan, Ámina syndy asyl apalarymyzdyng sonynan mәngilik sapargha jol tartty...

Kórkemdigi elikting laghynday,

Sahnanyng sónbeytin shyraghynday.

Kýni keshe jýr edi ortamyzda,

Kelbetinen, kózinen núr arylmay.

Jyr oqysa, jan edi sózi balday,

Júrt qaraytyn qyzyghyp, kózin almay.

Qosh, qosh, qimasym, qazaqtyng úly qyzy,

Jatqan jering júmaqtyng tóri bolghay!

Fariza ONGhARSYNOVA.

 

* * *

ÓNER AYDYNYNDAGhY QOS AQQUDAY EDIK

Asyl dos, ardaqty qúrby Fariy­danyng ómirden ótip jýre bergenin Tarazda, býkil qazaqqa mәshhýr Baukenning 100 jyldyq toyynda jýrip, konferensiya bolyp jatqan zalda otyryp estidim. Estigen mezette-aq kónilim búzylyp, otyra almay syrtqa shyghyp ketip, ne bol­ghanymdy, myna súmdyqqa sener-senbesimdi bilmey esengirep qal­dym. Auyryp jýrgenin bilushi edim. Bi­raq dәl osy kýnderde baqy sapa­ryna asyghys attanyp ketedi dep oilamappyn.

Farida ekeumiz konservato­riya­nyng akterlik bóliminde Asekendey (Asqar Toqpanov) ústazdan tәlim alyp, birge bitirdik. Qanshama spek­takli men kórkem filimde birge týsip, birge óstik, ataq-abyroygha da birge bólendik. Ónerde, әsirese, sah­nalyq shygharmashylyqta әripte­sing daryndy bolsa, ózinning de kemeldene týsetinine kózim tolyq jet­ti. Naghyz talant Farida eshqa­shan namysty qoldan bergen emes. Saldyr-salaqtyq, júmysqa keshigu, partnerdi mensinbeu, tyndamau, dandaysu siyaqty qylyqtar oghan mýldem jat bolatyn.

"Aral hikayasy" atty filimde Ydyrys, Farida ýsheumiz birge týstik. Ol kýnderi Araldyng aby­royy asyp-tasyp, dýrildep túrghan shaghy. Bizding de kónilimiz shat edi, ónerge qúshtar edik. Farida men Ydyrystyng da mahabbat dastan­da­rynyng sol kýnderden bastalghanyna men kuәmin. Vokzal. Almatygha qay­tar shaq. Poyyz eki-ýsh saghat keshi­gip keldi. Sol saghattar ekeuining ke­le­shek taghdyrlaryn da sheship tyn­dy. Olar Almatygha otbasy bolyp oraldy. Sodan keyin júptary jazylmay, ómirde de, ónerde de birge ghúmyr keshti.

Endi, mineki, jalghan dýnie degenin istedi. Qazaq teatry ózining asa daryndy, kemenger aktrisa­­synan aiyryldy. Óz qatarynan ozyp tughan, ozyq túrghan, tendesi joq derlik ýlken jýrekti óner iyesi qayyrylmas mәngilik saparyna attandy. Sonau Sәbira Mayqanova, Biyken Rimova, Sholpan Jandar­bekova apaylardan qalghan tekti túyaq, solardyng kózindey edi. Ózi de solardyng qatarynda. Sol úlylar­dyng mektebinen ýlgi alyp ósken biyik shynar osy erke әri er minezdi Faridamyz bolatyn. Ózi de, jany da súlu edi. Mening jeke óz basym ýshin de búl orny tolmas qapyl qaza. Bir qabyrgham qausap týsip qalghanday, qara ormanym ýnireyip bos qalghanday sezim keshudemin. Qapelimde ne aitayyn? Aytylar sóz alda bolar, talay estelikter ja­zy­lar. Ónerde erkindep birge jýr­gen, aidynda erkelep birge jýzgen, ómir boyy riyasyz, kәusar taza ti­lektestikten, adal dostyqtan ainy­maghan qos aqqu siyaqty sezinushi edik ózimizdi. IYә, Fakeng jayynda osylay tolghaugha mening qaqym bar dep bilemin. Izgi janyng jәnnattan jay tapsyn. Ónerdi sýigen halqyng seni úmytpas. Qosh, aqqu Farida...

Asanәli ÁShIMOV, KSRO Memlekettik syilyghynyng laureaty.

 

* * *

OL SAHNAGhA ShYQQANDA DÝNIE ÓZGERIP KETETIN EDI-AU

Farida qazaq halqynyng man­dayyna bitken jaryq júldyzy edi. Sonau student kezinde-aq aramyz­dan daralanyp, "Hasen-Jәmila" degen filimde basty róldi somdap, qazaqtyng atyn әlemge tanytty. Bә­rimiz Asqar Toqpanovtyng klasynda birge oqydyq. Birge bitirip, Áuezov teatryna da birge keldik. Ol naghyz maytalman, naghyz óner aktrisasy edi. Diplomdyq júmysynyng ózi shoqtyghy biyik bop túrghanyn bi­lemiz. Sholpan Jandarbekova, Sә­biy­ra Mayqanova syndy sanlaqtar­dyng qataryna student qalpynda ke­lip, solardyng biyigine tez kóte­rilip aldy. Faridanyng qay rólin alyp qarasanyz da dengeyi joghary bolatyn.

"Qan men ter" spektaklinde men Sýieu, ol Aqbala boldy. "Ansaghan mening әnimsin" spektaklinde birge oinadyq. Osy spektaklidegi Jә­mila rólinen keyin gazetterding bәri ony jazyp, synshylar da, kórer­mender de tang qalyp, tәnti bolgha­nyn bilemin. "Ana - Jer-anada" Tolghanaydy oinaghan Farida da jer-ananyng qúshaghyna ketti-au, jasaghannyng isine amalyng joq eken. Teatr ónerining shynyna kóterilgen túlghanyng orny oisyrap qalatyn boldy. Kinoda da tamasha qoltanba qaldyrghan asylymyzdy joghalttyq. Ol sahnagha shyqqanda dýnie ózgerip ketetin edi-au.

Jýregimiz syzdap túr ghoy, syz­­dap túr. Topyraghyng torqa bolsyn, tete qúrdasym!

Sәbit ORAZBAEV, Qazaqstannyng halyq әrtisi, Memlekettik syilyqtyng laureaty.

* * *

 

MAGhAN JOQTAU AYTA MA DESEM...

Men býgin ózimning әriptesim, әri dosym, aituly aktrisa Fa­ridam­nan aiyrylyp qalyp, qayghyryp otyrmyn, qapalanyp otyrmyn. Fa­rida ekeumiz qazaq ónerining qarashanyraghy Áuezov teatrynda 50 jylgha juyq birge qyzmet ja­sa­dyq, birge jýrip-túrdyq, qimas dos boldyq. Bizdi júrt apaly-sinlili dep aitatyn. Óitkeni, ekeuimizding de familiyamyz Shәripova edi ghoy. Biraq, birge tumasaq ta, tughannan artyq syilasyp óttik.

Ómirden úly aktrisa, talanty aktrisa ótkende adamnyng oiynda onyng oinaghan rólderi tizbektelip óteri haq. Osy retten kelgende Farida oinaghan 100-ge tarta rólding ishinde shoqtyghy biyigi, eng kórnektisi Á.Núrpeyisovting "Qan men terin­degi" Aqbala men Shynghys Aytma­tov­tyng "Ana - Jer-anadaghy" Tol­ghanayyna el sýisindi. Onyng kino­daghy týsken rólderi óz aldyna bir tóbe ghoy. Al ol kisining adamger­shi­ligine kelsek, óte aqyldy, para­sat­ty adam edi. Eng bastysy, ayauly jar, abzal ana bola bildi. Qúday qosqan qosaghy, sýigen jary Ydyrys No­ghaybaev ekeui teatrda qosarlasyp oi­nap, qol ústasyp birge jýretin. Ol kisi erte ketip, Farida qalghan ómirin Ydyrysqa arnady. Keyingi jyldary Ydyrys turaly da, ózi jayly da artyndaghy úrpaqqa ke­re­met kitap shygharyp ketti. Qashanda keyingi ónerge kelgen jastargha kó­mektesip jýrdi. Olargha óz ónerimen, óz ómirimen, óz enbegimen ýlgi bola bildi. Ol naghyz ana bolatyn. Bala­sy Shynghys degende ishken asyn jerge qoyatyn. Shynghys ta tәrbiyeli bala bolyp ósti, qazir talantty suretshi. Men oilaymyn, eger bir adam kemshiliksiz ómir sýrip ótse, ol - Farida shyghar dep.

Jalghan ómir-ay desenshi... Me­ning Faridadan bes jas ýlkendigim bar edi. Oilaytynmyn, Farida ar­tym­da qalyp, maghan joqtau ai­ta­tyn shyghar dep, sóitin jýrgende, kórdiniz be, meni artyna tastap kete bardy... Jatqan jering torqa, janyng jәnnatta bolsyn, Fariy­dash. Artynda qalghan Shynghysyna úzaq ómir bersin...

Zәmzәgýl Nýsipbayqyzy ShÁRIPOVA, halyq әrtisi, "Otan" ordenining iyegeri.

 

* * *

"FARIDANY AYTSANShY!.."

Faridanyng tvorchestvolyq ómiri M.Áuezov atyndaghy teatrda oinaghan rólderimen ólshenedi. Tikeley mening shygharmalarymda Farida Mәjit Begalin týsirgen "Túlpardyng izi" degen filimde alghash ret kóringen edi. Sol filimning 30 jyldyghyn "Arman" kinoteatrynda atap ótkende dosym Kamal Smayylovtyng aitqany bar: "Mynau ghajap filim ghoy, múnyng ghajaptyghy alty úly akterding basyn bir ekrangha syighyzyp túrghandyghy ghoy. Kәuken Kenjetaev! Hadisha Bókeeva! Farida Shәripova! Asanәli Áshimov! Mәjit Begaliyn! jәne qaraqalpaq akteri Quatbay Ábdirayymov! Ásirese, Faridany aitsanshy..."

"Aytsanshy" degen sózden shyghady. Farida kezinde ózining biyik dә­re­jeli baghasyn, degenmen, tolyq aldy dep aita almaymyn. Úly talanttyng en­digi joly qazaq degen halqynyng jýreginen, sanasynan túraqty oryn alatyny anyq.

Ákim TARAZIY.

 

* * *

ÚLYLYQTYNG ÓMIRShENG SÁULESI

Farida Shәripova qaytys bol­dy degendi estu maghan auyr boldy. Teatrdaghy ómirbayanym osy kisimen tikeley baylanysty edi. Sonau 1978 jyly "Ápke" degen piesamda әp­kem bolyp edi. "Qamajay" Qazaq­stan­nyng halyq әrtisi Bәiten Oma­rov­tyng qongynda osy qazaq óneri­n­in, qazaq teatr ónerining qarasha­nyraghy akade­miyalyq Áuezov atyndaghy teatr sahna­syna joldama alghan "Ápke" piesasy kýni býginge sheyin sahnadan týspey ke­le jatsa, mening әpkemnin, yaghny Faken­ning ghajayyp óneri men sheberligine tyghyz baylanysty edi. Farida jal­ghyz Áuezov teatrynyng ghana shanyraghyn biyiktetip qoyghan joq, jalpy qazaq óne­rining ensesin kó­teruge, ótken ghasyrdaghy barlyq qol jetken tabystaryna osy úly ak­trisanyng qosqan ýlesi asa zor. Qay shygharma bolmasyn, әlde ol klas­­­sika ma, qazaq dramatur­giya­syndaghy eleuli shygharmalar ma nemese әli eshkimge belgisiz jas dramaturgting shygharmasy ma, ózine únaghan róldi Farida janyn salyp oinaytyn.

Eger ótken ghasyrda qazaq teatr óneri әlemge tanyldy deytin bol­saq, Farida siyaqty úly akter­ler­ding airyqsha enbeginin, airyqsha talanty­nyng arqasynda bolyp edi. Ol qazaq teatr ónerining aspanynda jarq ete qalghan jaryq júldyz bolsa, ómirining sonyna deyin onyng sol sәulesi esh­qaysymyzdyng jýre­gi­mizde, sanamyzda eshqashan bәsen­si­gen emes. Sol jaryq kýiinde mәngi esimizde qalady.

Qosh, mening әpkem, ayauly Fa­riy­da. Siz bizdin, jal­py qazaq kórer­menining mәngi jadyndasyz.

Dulat ISABEK, jazushy-dramaturg.

 

* * *

QOSh BOL, QAZAQ SAHNA ÓNERINING JARYQ JÚLDYZY

Qazaq teatr ónerining tútas bir kezeni F.Shәripovanyng esimimen baylanysyp jatyr. Kórermenderdi san mәrte tolqytyp sahnada Enlik bolyp eniregen, Sholpan bolyp shattanghan, Qarakóz bolyp qayghyrghan, Tolghanay bolyp kýnirengen aktrisanyng beyneleuinde qanshama súlu qyzdar, parasatty analar, sylqym kelinshekter ómir sýrdi.

Bir-birine mýlde úqsamaytyn aluan týrli rólderdi sheber oryndauymen ózining akterlik óner auqymynyng mol mýmkindigin tanytqan aktrisa qazaq akterlik ónerining tasyn órge domalatty. Naghyz sahna sanatkerlerine tәn shymyr sheberligimen qazaq teatr tarihynda mәngi qaldy.

Sanaly ghúmyryn teatrgha, qazaq akterlik ónerin damytugha arnaghan aqjarqyn, kishipeyil, ýlkenge izetti, kishige iltipatty bola bilgen Qazaq elining qaytalanbas dara júldyzy Farida Shәripovanyng jarqyn beynesi halqynyng jýreginde әrdayym saqtalady.

Arystanbek MÚHAMEDIYÚLY, T.Jýrgenov atyndaghy Qazaq últtyq óner akademiyasynyng rektory.

 

* **

JARQYLDAUShY EDI JASYNDAY

Biylghy jyl qazaq sahna óneri ýsh­in, últtyq mәdeniyetimizding jan­ash­yr­lary ýshin óte-móte auyr kezeng bol­dy-au! Andausyzda Ázirbay­ja­ny­nan (Mәmbetov) aiyrylyp qalyp esin jiyp kele jatqan óner әlemi en­di, mine, taghy da ayauly da ardaqty elik­­ting laghynday erek tughan erke qy­zy Faridasynan kóz jazyp qalyp otyr.

Qayran Fake! Faridasy hal­qy­nyn! Elikting laghynday dedim-au men bir só­zimde. Tap ras. Sahnagha jarq et­ip shygha kelgende, tabighy talan­ty­men barynsha jarqyl atar әleuetti Faridanyng otty sezimi men oinaqy әreketteri jany­myz­dy jadyratyp, qanymyzdy qyzdyryp, keudesinde jany bar kisining ishki әlemin rahatqa bóleushi edi-au. Kósilushi edi, kelis­tire kesteleushi edi. Beyneler boyau-na­qyshyn kemerinen asyryp ta ji­ber­mey, qalpynan kem de týsirmey, shyghar­mashylyq túrghydaghy ruhany tarazynyng eki basyn teng ústay biler óren jýirigimiz en, qadirli Farida-Ápke! Últ­­tyq sahnamyzdyng sәni men salta­natyn, onyng mәdeny mazmú­nyn, týrlik pishinin, halqymyzdyng qanynda bar iman men ibanyng nәzik talgham-talap­taryn әrkez eskere qimyldap, ensere shabyt tolghaghan birden-bir sahna dýldýli ekeu bolsa, biri - Siz, әgәrәkim, jalghyz bolsa, ol da Óziniz ediniz, qadirmendi Fake! Qazaq sahna ónerine últtyq renk berumen birge, oghan europalyq mәde­niyetting lebin engizgen әigili Hadisha­nyng (Bókeeva) izbasar sinlisi Farida­nyng ózindik te ózgeshe sýrleui kәsiby teatr mektebimizding auqymyn irgelendire týseri bek shyndyq. Ne dersiz, súm ajal salghan myna súmdyqqa! Farida ónerining jarqyn sәulesi - Mәngilik. Ol ylghy da ru­­hany jan dýniyemizdi jylyta bermek. Qabiriniz ken, aldynyz jaryq bolghay, qazaq sahna ónerining shoqtay janghan naghyz shyn Júldyzy.

Áshirbek SYGhAY, Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri, Memlekettik syilyqtyng laureaty, professor.

 

* * *

BEKZADALYQ BOLMYSYNDA BOLATYN

FARIDA, bizshe FA-KA.

Ydyrystyng qoyghan aty.

Maghynasy fakel, alau degenge keledi.

Faridanyng bolmysyn, biyik ónerin tap basatyn teneu.

Ol qarashanyraq M.Áuezov atyndaghy aka­demiyalyq drama teatryna alghash kelgende jiyr­ma­gha tolmaghan edi. Faridamen teatrgha qatar kel­dik. Sodan beri, mine, sol asyl Fakeng aqtyq demin alghan kýni keshege deyin ónerde qyryq jylday birge bolyppyz. Taghdyr, búiryq shyghar, Farida mening osy teatrdaghy tyrnaqaldy shygharmam - T.Ahtanovtyng "Boran" romany boyynsha qoy­yl­ghan spektaklimde bas keyipkerlerding biri Janyl beynesin oryndady. Faridanyng basy bos kezi. Ádemi, talantty. Jigit bitken Faridagha ghashyq. Ol bolsa Ydyrysty tandady. Ydyrys jigitting súltany, minez deseng minez, týr deseng týr bar, talant deseng talant. Minezi auyr, naghyz er minezdi azamat. Bir esepten, "Borandaghy" bas keyipker Qos­pangha úqsaydy. Minez jaghynan Farida Ja­nylgha keledi. Janyl róline Sholpan apa da be­ki­tildi. Ol kez, 60-jyldar teatrda Hadisha Bó­ke­eva, Sholpan Jandarbekova, Biyken Rimovalardyng dýrkirep túrghan kezi.

Ónerding joly nәzik te kýrdeli. Uaqyt ozady, buyn almasady. Keyde, әsirese, teatrda buyn al­masu prosesi qiyndau ótetin jaghdaylar da kez­desedi. "Borannyn" premierasynda Janyl róline Faridany shyghardym. Sәtti oinady. Biraq, premi­eradan song mening jaghdayym "qiyndady". Onda 22 jastamyn. Mәmbetov teatrdyng bas rejisseri. Kórkemdik kenesting jiynynda Shol­pan apa maghan qatty shýilikti. "Búl kim ózi?" dep jassynghany bar jaryqtyqtyn. "Maghan ne, pre­tenziyang bar?" - dedi. Men aittym: "Siz qalanyng әieli, aqsýiekti oinaysyz, búl spektaklige, Janylday keyipkerge ol kelmeydi", dedim. Farida osy keyipkerining jandýniyesin tereng asha bildi.

Qazaq sahnasynda geroikalyq, romantikalyq beyneler kóp jasaldy. Akter men kórermen arasy alshaqtau boldy. Al aktrisa Shәripovanyng kelui­­men sahnagha adami, qarapayym keyipkerler keldi. Ol óz tabighatynda óte kishipeyil, artyq-auys minezi, sózi joq adam. Bolmysynda keremet bir ús­tamdylyq, bekzadalyq bar edi. Onysy sahnada birden kózge úrmay, birte-birte ashylatyn. Farida teatrgha alghashqy kelgen kezinen bastap-aq ekinshi qúramda túryp, shygharmashylyghymen alghashqy qatargha shyqty. "Sarghayghan jeter múratqa" degendey, Farida keyingi biyik shyndaryna taban­dylyqpen, talmay izdenu, tolassyz, tynymsyz enbekpen, jan enbegimen shyqqan túlgha.

M.Áuezov teatrynyng songhy jyldardaghy júmysy - T.Núrmaghambetovting "Eski ýidegi eki kezdesu" piesasy boyynsha qoyghan spektaklimde Farida epizodtyq ról - Ana beynesin oryndady. Ýsh-aq auyz sóz aitady. Sonda sahna syrtyndaghy tolquyn, jauapkershiligin kórseniz. Sahnagha tap bir jana shyghatyn adam siyaqty.

Faridanyng minezi turaly kóp aitugha bolady. Ol eshkimge keudemsoqtyq jasaghan emes. Bir auyz pikirining ózinde ýlken salmaq jatar edi. Biraq, ózim onyng bireuge qatty aitqan kezin, sózin es­timeppin. Talay kórkemdik kenesterde, spek­takli­­derdi qa­byldaularda pikirlerine den qoysanyz - shyghar­many, rejisserlik traktovkany, akterlik oiyn órnekterin synshyday, teatrtanushyday jilikteydi.

Aktrisa Shәripovanyng taghy bir erekshe qasiyeti - ol sahnada ghajayyp partner, seriktes. Jýirik attar birge shapqanda birden suyrylyp shyqpay, birtindep algha týsip, eng sonynda ózi jeke-dara ke­le­tinderi bolady ghoy. Faridanyng sahna oiyny da osynday. Ol ómir-baqy óz terin ózi alyp jýrdi, óz kózine qúiylghan ashy terdi ózi sýrtip ótken aktrisa.

Faridanyng mandayynyng jarqyraghany - Mәmbetovtey suretkerge kezdeskeni. Mәmbetovting baqyty - qazaq teatryna sol kezde Farida, Asanәli, Sәbiyt, Ánuarlardyng kelui.

Býgin orny tolmas auyr qaza ýstinde býkil jan-jýregimmen kýizele: "Qosh, qadirli әriptesim Fa-Ka!.. Topyraghyng torqa bolsyn", deymin.

Esmúhan OBAEV, M.Áuezov atyndaghy Qazaq memlekettik  akademiyalyq drama teatrynyng diyrektory әri kórkemdik jetekshisi, Qazaqstannyng halyq әrtisi, professor.

 

* * *

ÓNER TARIHYNA OLJA SALGhAN

M.Áuezov atyndaghy akademiya­lyq qazaq drama teatrynyng sahna sheberi, KSRO halyq әrtisi, KSRO Memlekettik syilyghynyng lau­rea­ty, "Parasat" ordenining iyegeri Fa­rida Shәripovanyng 74 jasqa qara­­ghan shaghynda qaytys boluy Taraz qa­lasynda ótip jatqan HVIII res­pub­likalyq teatr festivaline qa­ty­sushylardyng qabyrghasyn qayys­tyrdy.

F.Shәripova bәrimizding de ru­hany ústazymyz edi. Ol qazaq kiy­nosy men teatry sahnasynda qay­ta­lanbas beyneler jasady. Aty an­yzgha ainalghan aktrisanyng shynayy somdaghan keyipkerleri últtyq óne­rimizding asyl qazynasyna ainaldy. Jýzden jýirik atanyp, teatr ta­rihyna top jaryp, olja salghan sahna sanlaghynyng ýlgisi jadymyz­dan óshpeydi, ónerding biyik asula­ryna ýnemi jol siltep túrady.

Qazaqstan teatrlarynyng HVIII festiy­valine qatysushylar marqúm­nyng otbasy men tughan-tuysqan­daryna qayghylaryna ortaq­ta­syp kónil aitady.

Gh.Mýsirepov atyndaghy Qazaq memlekettik akademiyalyq balalar men jasóspirimder teatry; Q.Qua­nyshbaev atyndaghy Qazaq muzy­kalyq-drama teatry; M.Gorikiy atyndaghy Orys drama teatry; Mem­lekettik Nemis drama teatry; Mem­lekettik respublikalyq Korey mu­zykalyq-komediya teatry; "Aq­sa­ray" muzikl teatry; K.Stanislav­skiy atyndaghy Qaraghandy oblys­tyq Orys drama teatry; M.Ótemis­úly atyndaghy Atyrau oblystyq Qazaq drama teatry; Semey qala­lyq "Darigha-ay" jastar teatry; S.Qojamqúlov atyndaghy Jezqazghan qalalyq muzykalyq-drama teatry; T.Ahtanov atyndaghy Aqtóbe oblys­tyq Qazaq drama teatry; Jambyl oblystyq Orys drama teatry; Jambyl oblystyq Qazaq drama teatry; Jambyl oblysy әkimdigi mәdeniyet basqarmasy.

 

* **

ÓNERDE ÓZ MINDETIN ATQARYP KETKEN ÚLY AKTRISA

Farida Óner institutynda birge oqyp, birge jýrip, qara nandy birge bólip jegen qimas qúrbym edi. Ol kezde bәrimiz jaspyz. Biraq, Fa­­rida óte baysaldy, minezi salmaqty, daryndy, sabaqty óte jaq­sy oqityn ýlgili student bol­dy. Qashanda oi-sanasymen ózining jasynan ýlken kórinetin. 1959 jy­ly Áuezov teatryna Asanәli, Sә­biyt, Rayymbek, Raushan, Farida bә­­rimiz birge keldik. Faridamen әri qúdayy kórshi bolghandyqtan, qay jerge barsaq ta birge baratynbyz, teatrdan qol ústasyp birge qay­ta­t­yn­byz. Jalpy, Farida eshkimge syryn kóp aita bermeytin júmbaq adam edi. Keyingi kezde qatty nau­qastanyp jýrgenin sezetinbiz. Bi­raq, auyrghanyn eshkimge bildirtpey, spektakliden qalmay oinap jýrdi.

Fakeng - ónerde baghy janghan, tir­shiliginde ýlken ataqtargha ie bolghan ba­qytty jan. Ol - ónerde óz jú­my­syn, óz mindetin atqaryp ketken óte oily úly aktrisa.

Ekeumiz týidey qúrdaspyz ghoy. Osydan bir apta búryn kónilin súrayyn dep auruhanagha barsam, meni tanymady. Qabyrgham sógilip, oiym myn-sangha bólinip, ýige qalay jetkenimdi bilmeymin. Mine, endi súm ajal ony aramyzdan alyp ketti. Býginde onyng búl ómirde joqtyghyn әbden sezinip, qabyrgham qatty qayysyp otyr. Keshe ghana birge jýrgen Farida býgin joq. Onyng mәngilik dýniyege attanghanyn estigende, teatrdaghy barlyq jasa­ghan enbekterin týnimen oy eleginen ótkizip shyqtym. Qanday ghajap aktrisa, qanday ghajap adam!

Zady, ajalgha kim arasha túra al­ghan. Qoldan keler qayran joq. Me­det eterimiz, artynda jalghyz úly Shynghys bar, sonyng ghúmyry úzaq bolsyn. Imanyng joldas, janyng jú­maqta bolsyn, dosym, ayauly qúr­­­­bym. Qosh, Farida.

Nýketay MYShPAEVA, halyq әrtisi.

 

* * *

JADYDAN ÓShPEYTIN JARATYLYS

Qazany estigende qabaq shytpas pende joq shyghar. Óitkeni ol eng berisi pәny dýniyening bayansyz eke­nin, erteng onyng ózindi de qara jer­ge jeteleytinin esine salady. Al ómirden ótken jan sening syi­la­syn­­­­nyn, qimasynnyng biri bolsa, tip­ti ókinesin, óksiysin. Faridanyng qa­zasy mening qamyqtyryp otyr. Óitkeni biz taghdyrlas, taghylymdas, armandas, syilas jandar edik. Ek­eu­mizding de jastyghymyz qyzyl sy­zyq­tyng ar jaghynda qily-qily qú­by­lystar, aluan týri arpalystar, ala­súrghan armandar arasynda qalghan.

1950 jyldary Ýrimshide Jongha­riyadaghy shetin últtardyng kókire­gine kommunistik "shyraq" jaghatyn partiyalyq mektep ashyp, oghan taby tómen, biraq talaby joghary, ary taza adamdardy qabyldap jatty. Sondaylardyng biri bolyp 1952 jyly men de bardym. On aimaqtan jinalghan 5 mynnan asa tobyrdy topyrlatyp, bir alangha nemese al­bargha jinaydy da úly ústazdar qytaysha leksiya oqidy. On shaqty tәrjimashy ilespe audarma jasay­dy. Bilgirleri az, búldyrlary kóp. Sol bilgirding bireui Farida. Oqugha byl­tyr kelip tәrjimashy bolyp qa­­lyp­ty. Auyzdan shyqqandy qa­ghyp alatyn qaghylez. Tilinde týit­­kil, só­zinde sýrinis bolmaydy. Aq­sha jý­zi albyrap, janary jalyn ata­­dy. Tal boyynan taryday min ta­­byl­maytyn mýsinimen de nazardy audaryp әketedi.

Mektepting kórkemónerpazdar ýiirmesinde birge jýrdik. Óleng aitady, biyleydi, sketchter oryn­daydy...

Kelesi jyly Faridany "Ha­sen-Jәmila" kinofiliminde ba­s­ty túlghany jasatugha Shanhaygha alyp ketti.

1955 jyly Almatyda kezdestik. Ekeumiz de alghashqylardyng biri bo­lyp elge oralyppyz. Konserva­to­riyagha qabyldanypty. Biz jurna­liys­­tikany jaghalap kettik. Ol tústyng jalpy tynysyn, tirshiligin, qiyndyghyn aityp jatudyng ózi qiyn. Onyng ýstine qoltyghynda sә­bii bar, sýienishi joq Faridanyng qanday kýy keshkenin biz bilemiz. Sol azapty da, tozaqty da, tipti ma­zaq­ty da jenip shyqqan jas akter­ding jetken jerin bizden góri, azaly aghayyn, sizder jaqsy bilesizder.

Ýiden bir qyz kórdim kózi kýlgen,

Shashtaryn bes kýn tarap, on kýn órgen...

Faridanyng sol tústaghy sýiikti bir әni osy edi. Syzyltyp, ýziltip aitatyn edi. Mandolinada sýie­mel­dep ýn qosatyn edim. Sol sýmbile shashty Farida on kýn emes, jýz kýnder, myng kýnder órdi ghoy. Sol qos búrymmen jýzdegen arudyng beynesin, últymyzdyng úly dana analarynyng túlghasyn jasady ghoy. Men qazir jalghyz Faridanyng qazasyna ghana emes, ol jasap ketken abzal analar men arulardyng bәrine aza tútyp otyrghandaymyn.

 

Uaqap QYDYRHANÚLY, jazushy, QR enbek sinirgen mәdeniyet qayratkeri

«Egemen Qazaqstan» gazeti

 

0 pikir