Dýisenbi, 13 Mamyr 2024
Janalyqtar 3893 0 pikir 20 Tamyz, 2010 saghat 08:50

ÓSKEMEN KÓShELERIN QAZAQShALAYTYN KEZ JETTI!..

Shyghys Qazaqstan oblysy әkimi Berdibek Saparbaevqa.

Kóshirmesi Óskemen qalasy әkimi Islam Ábishevke.

Ne jazsa da, shyndyqty shyrqyratyp jazatyn «Jas qazaq ýni» gazetindegi Qazybek Isanyng «Óskemen qay elding qalasy?! 707 ataudyng qazaqshasy 2 payyzday ghana...» (№28 23.07.2010.) atty ótkir maqalasy bәrimizding ózegimizdi órtep jýrgen mәseleni dәl kóteripti. Jәne býgingi Tәuelsizdigimizge 20 jyl bolyp otyrghanda Qazaqstannyng qay qalasy bolsa da, keshirimsiz bolyp sanalatyn kemshilikterdi naqty qújattarmen dәleldey otyryp, әsire әdiletsizdikti ashy әshkerelep beripti. Búnday memleket mýddesi men últtyq namysty masqaralaytyn kóshe attaryna búdan әri tózuding mýmkin emestigi ózin tәuelsiz qazaqstandyqpyn dep, elining patrioty sanaytyn әrbir azamatqa da týsinikti shyghar dep oilaymyz...

Qyzyl imperiya atau­laryna malynyp otyr­ghan Altay or­da­synyng ajaryn Alash­tyng aqiyqtarynyng attary kir­gi­zetinin avtor әdemi kel­tire bilgen. IYә, qala әkimi Islam Ábishevtyng ózi aityp otyr­ghanday, Alash kósemderinin, mem­leket qayratkerlerining jәne qazaq әdebiyeti men mәdeniyeti alyptarynyng esimderinsiz Ós­kemenning ónine qazaqy qan jýgire me? Chapaevy men Shorsynan bastap Sharabarinderge deyin 2-3 kósheden berilip, Shәkәrimder atausyz qalyp keluine kim kinәli? Qazaq aqyny hәm azamaty retinde Qazybek Isanyng qabyrghasyn qayystyrghan jaytqa kóz jýgirteyik:

Shyghys Qazaqstan oblysy әkimi Berdibek Saparbaevqa.

Kóshirmesi Óskemen qalasy әkimi Islam Ábishevke.

Ne jazsa da, shyndyqty shyrqyratyp jazatyn «Jas qazaq ýni» gazetindegi Qazybek Isanyng «Óskemen qay elding qalasy?! 707 ataudyng qazaqshasy 2 payyzday ghana...» (№28 23.07.2010.) atty ótkir maqalasy bәrimizding ózegimizdi órtep jýrgen mәseleni dәl kóteripti. Jәne býgingi Tәuelsizdigimizge 20 jyl bolyp otyrghanda Qazaqstannyng qay qalasy bolsa da, keshirimsiz bolyp sanalatyn kemshilikterdi naqty qújattarmen dәleldey otyryp, әsire әdiletsizdikti ashy әshkerelep beripti. Búnday memleket mýddesi men últtyq namysty masqaralaytyn kóshe attaryna búdan әri tózuding mýmkin emestigi ózin tәuelsiz qazaqstandyqpyn dep, elining patrioty sanaytyn әrbir azamatqa da týsinikti shyghar dep oilaymyz...

Qyzyl imperiya atau­laryna malynyp otyr­ghan Altay or­da­synyng ajaryn Alash­tyng aqiyqtarynyng attary kir­gi­zetinin avtor әdemi kel­tire bilgen. IYә, qala әkimi Islam Ábishevtyng ózi aityp otyr­ghanday, Alash kósemderinin, mem­leket qayratkerlerining jәne qazaq әdebiyeti men mәdeniyeti alyptarynyng esimderinsiz Ós­kemenning ónine qazaqy qan jýgire me? Chapaevy men Shorsynan bastap Sharabarinderge deyin 2-3 kósheden berilip, Shәkәrimder atausyz qalyp keluine kim kinәli? Qazaq aqyny hәm azamaty retinde Qazybek Isanyng qabyrghasyn qayystyrghan jaytqa kóz jýgirteyik:

«...Qaladaghy Oktyabrskiy, Krasina, Ahmirova, Samsonovka, Zashita, Prohladnaya, Ablaketka dep mәnsiz, maghynasyz kete beretin 34 audannyng bir de-bireui qazaqsha atalmaydy. 672 kóshening qazaqshasy onshaqty ghana...Álgi tizimge qarasanyz, Óskemendi Reseyding bir shettegi, әli kenes ýkimeti ketpegen bir qalasy eken dep oilap qalasyz. Biraq, Reseyding ózinde Óskemendegidey qyzyl imperiyalyq ataular joq qoy qazir... Qaneki, sanap jibereyik... Karl Marks (2 kóshe), Kirov, Kuybyshev, Kutuzov (3 kóshe), Kuratov (3kóshe), Suvorov, Stepan Raziyn, Ermak, Frunze,Chapaev, Jukov, Sverdlov, Dzerjinskiy, Kaliniyn, Mikoyan, Voroshilov, R.Luksemburg, Klara Setkiyn, Krupskaya, Avrora, Komintern, Komsomoliskiy, Oktyabriskiy, Revolusionnyi, Sovetskiy (3 kóshe), Pravda, Piyter kommunarlary, Krasnoznamennyi, Krasnodonskiy, Krasnogvardeyskiy, Krasnoflotskiy, Krasnopartizanskiy dep qyp-qyzyl bolyp, úzaq-sonar shúbap kete beredi. Tipti Novo-Troiskiyge deyin bar. Óskemenge Jirinovskiiy men Zuganovtar kelse, «búl jerden orys imperiyasy ketpegen eken ghoy» dep jylap jiberip, qaytpay qoyatyny anyq...

Qaladaghy qaptaghan maghy­nasyz ataulardan jany­lysasyz. Sebebi sonday sý­rensiz ataulardy qos-qostan, tipti, 6-7 ret qoya bergen. Mysaly, Óskemende Sentralinyy degen 7 kóshe bar, Parovoznyy atty kóshe de 7 ret (1-shi Parovoznyidan, 6-shy Parovoznyigha deyin jәne jәy Parovoznyi) qoyylghan. Poltavskiy, Kommunalinyi, Krivonos, Nevskiy, Arychnyi, B.Hmeliniskiy degen kósheler 4 retten qaytalanghan... Al osynday 12 kóshe 3 retten, 31 kóshe 2 retten qaytalanghan. Bәri oryssha, maghynasyz ataular. Orys qayratkerlerining attary bitip qalghan son, Kirpichnyi, Avtogarajnyi, Zelenyi, Putevoy, Novyi, Shoferskiy, Kashgarskiy, Tokmakskiy degen sekildi kóptegen kóshelerdi aldyn 5-6 retten qoya bergen ghoy. Reseyding Volgograd, Vladivostok, Novosibiyr, Habarovskiy, Tuliskiy, Omsk, Saratov, Spassk sekildi talay qalasy kóshe attaryna qoyylyp shyqqan. Tek qazaqsha bolmasa boldy da... Sonda búl jerde búryn qay últ bolsyn, oqyghan, ozyq oily ziyalylar bolmaghan ba degen de oigha kelesin... «Au, biz otyn ottap, suyn iship kele jatqan, darqan dalasynday kónili de keng elding de kemengerleri bar emes pe? Solardyng da atyn qoymasaq, әsire әdiletsizdik pen әdepsizdik qoy» dep, sabazdardyng bireui de aitpaghan ba, sonda... IYә, Qazaqstanda bәri bola beredi degen osy shyghar... Osynday kórinisti әlemning ózge qay elinen elestete alasyz... Atamanyz...

...Potaninge 2 kóshe bar da, tipti orys ofiyseri bolyp, Resey patshasyna qyzmet etse de, Shoqanymyzgha bir de kóshe bermegen...Spartakqa bar da, Beybarysqa joq..., Kutuzov, Suvorov, Jukov, tipti qaraqshy Ermaktyng bir ózine 2 kóshe bar da, Bógembay batyrgha joq... Panfilovke kóshe bergen de, Bauyrjan Momyshúlyna joq... Dunaevskiy sekildi býkil orys pen shetel әnshi-sazgerlerine kóshe bar da, Parijdi talantymen tanghaldyrghan әigili Ámiremiz úmyt qalghan.. Makarenkogha bar da, Altynsaringe joq... Tipti, Jeltoqsan qyrghynyn jasaghan Kolbinge bar da, Qonaevqa joq...»

Ayta bersek, avtordy ashyn­dyrghan mysaldar óte kóp. Búlardy әriyne, biz de kórmey, bilmey jýrgen joqpyz. Biraq, adamyna qarap, aryzyndy ait degendey, qazaqy qany bar, últtyq namysy men ary bar, ruhy biyik basshylardy kýtip jýrgende, Shyghys Qazaqstan oblysyna kórnekti qayratker, el ýmitin arqalaghan sanlaq sayasatker, Elbasynyng senimdi serigi Berdibek Saparbaev kelgende bir quansaq, ol kisi Óskemen qalasyna ruhaniyatqa qamqor, isker әkim Islam Ábishevty taghayyndaghanda eki quandyq.. Al olar alghashqy jú­mystaryn Óskemende Úly Abay eskertkishin túr­ghy­zudan bastaghanda senimimiz aldamaghangha kóz jetkize bastadyq. Yaghni, maqala der kezinde jazylyp, Qazybek temirdi qyzghan kezde soghyp otyr. Endeshe, nәtiyjesi de kesheuildemeytin shyghar dep ýmittenemiz.

Eki-ýsh jyl búryn Elbasymyz Núrsúltan Nazarbaevtyng ózi avtory bolyp tabylatyn, ýnemi qadaghalap, baqylap otyratyn Astana qalasynyng 800 den astam kóshesi taza qazaqylandy. Qalanyng til basqarmasy bastyghy Orazkýl Asanghazy jer-jerdegi qalamgerlerge habarlasyp, qazaq qayratkerlerining esimderimen birge elimizdegi eng manyzdy, tarihi, әdemi ataulardy jiystyrdy. Sonyng nәtiyjesinde Astanagha Alash arystarynyng attarymen qatar, Túran, Týrkistan, Altay, Syghanaq, Sauran, Sarayshyq, Úlytau, Qazyghúrt, Ordabasy, Otyrar, Shardara, Qyzylqúm sekildi tarihy ataular da ajar kirgizdi.

Nege endi Astanadan ýlgi almasqa... Aqordanyng aldyndaghy Bәiterekting kóshirmesi Altay ordasyna ajar syilap túrghanda, kóshelerding de kórkem-iydeologiyalyq boyaularyn kórkeyte týsu kerek qoy. Sheshim shygharatyn oblystyq, qalalyq mәslihatqa kim kóringen kirip ketpegen shyghar... Tәuelsiz memleketting jýrgizip otyrghan syndarly sayasatyn týsinip, qoldaytyndar az emes dep ýmittenemiz. Biyliktegi «Núr Otan» partiyasy ózining yqpalyn osynday patriottyq sezimdi oyatatyn iygilikti isterde kórsetsin.

IYә, avtor aitqanday, Abay kelgen Óskemende Mahambet atyndaghy kóshe bolsa, kelisip ketpey me? Abylay han men daraboz Qabanbay batyrgha jәne ýsh kemengerimiz Tóle, Qazybek, Áyteke biylerge eskertkish túrghyzylyp, el qorghaghan erlerimiz Alatau batyrgha, Bógembay, Nauryzbay, Rayymbek, Kókjal baraq batyrlargha kóshe berilui kerek deymiz.    Ádebiyetimizding alyptary Súltanmahmút, Sәken, Iliyas, Beyimbet, Sәbiyt, Ghabiyt, Ghabiydender bastaghan qalamgerlerge, Aqan seri, Birjan sal, Qúrmanghazy,

Kýlәsh Bayseyitova, Serke Qojamqúlov, Elubay Ómir­zaqov, Qúrmanbek Jandarbekov, Shәmshi Qaldayaqov, Shәken Aymanov, Ábilhan Qas­teev, Hakimjan Nauryzbaev, Núrghisa Tilendiyevterge, Alash kósemderi Á.Bókeyhanov, A.Baytúrsynúly, M.Dulatov, J.Aymauytov, M.Jú­mabaev­targha, kórnekti memleket qayratkerleri Súltanbek Qo­janov, Túrar Rysqúlov, Nәzir Tóreqúlov, Smaghúl Sәdua­qasov, Álimhan Ermekov, Halel Dosmúhamedovterge, odan bergi Temirbek Jýrgenov, Júmabek Tәshenov pen Júmabek Shayahmetovke, Núrtas Ondasynovqa, biyl 100 jyldyqtary atalatyn Tólegen Tәjibaev pen Bauyrjan Momyshúlyna kóshe attary berilui zandylyq emes pe?

Óskemende Oralhan Bó­keyge kóshe baryn shynynda da, bilmeydi ekenbiz. Altay aqiyghynyng atyn nege ortalyq kóshelerge bermeske? Halyqaralyq Anderson atyndaghy syilyqtyng Orta Aziyadaghy jalghyz laureaty, kórnekti jazushy Marat Qabanbaygha, darynymen de, qarymymen de qazaq әdebiyetining poeziya, syn, audarma salalarynda erekshe ónimdi enbek etken Asqar Egeubaygha, jazushy-dramaturg, Halyqaralyq Alash syilyghynyng laureaty, talay jyl Qazaqstan Jazushylar odaghy tóraghasy orynbasary bolghan Talaptan Ahmetjangha da ózderi ósip-óngen ónirining ortalyghy Óskemennen kóshe berilui tiyis dep oilaymyz. Qazaqtyng kórnekti aqyny, alghashqy demokratiyalyq basylym «Jas qazaq» gazetining bas redaktory bolyp istep, ruhaniyatqa eleuli enbek sinirgen Núrlan Mәukenúly da tiri bolsa, biyl 50-ge keler edi... Shyghystyng shyrayyn jyrlap ótken shayyrgha Shyghys Qazaqstan oblysy or­talyghynan kóshe berilip jatsa, 50 jyldyghyndaghy eleuli isting basy bolmay ma? Jalpy, keshe ghana Óskemende qazaq drama teatryn ashyp, qarqyn bere bastaghanda, otyzgha da tolmay ómirden ótken Rýstem Esdәuletke deyin Shyghys talanttargha kende emes...

Qoryta aitqanda, Óskemen qalasy kóshelerin qazaqsha­lay­tyn kez jetti. Endigi is - el sengen erlerimizde. Erlerimizding búdan góri batyl bolatyn uaqyty ótip barady. «Ataly sózge arsyz ghana toqtamaydy» deydi qazaq da­nalyghy. Óskemendegi, jalpy elimizding teriskeyindegi qay qaladaghy bolsyn qalyng orystyng basshylarynyn, al «sayasy aua-raydy» jasaytyndar solar ekeni dausyz, bәri birdey arsyz emes shyghar, tek jerine jetkize, ashyghyn aita bilu, uәjge jyghu, úyaltu, qyzartu qajet bolar...

 

Qadyr MYRZA ÁLI, akyn, Qazaqstannyng halyq jazushysy,Memlekettik syilyqtyng laureaty, Asanәli   ÁShIMÚLY, KSRO Halyq әrtisi, KSRO Memlekettik syilyghynyng laureaty, Qalihan YSQAQ,

jazushy-dramaturg, Memlekettik syilyqtyng laureaty, Qabdesh JÚMÁDILOV, Qazaqstannyng halyq jazushysy,Memlekettik syilyqtyng laureaty, Dulat ISABEKOV, jazushy, dramaturg, Memlekettik syilyqtyng laureaty, Múhtar ShAHANOV, aqyn, Qazaqstannyng halyq jazushysy, Temirhan MEDETBEK, aqyn, Memlekettik syilyqtyng laureaty, Áshirbek SYGhAY, teatr synshysy, Memlekettik syilyqtyng laureaty, Zәkir ASABAY, jazushy, Ibragim ISAEV, aqyn, Didahmet ÁShIMJAN, jazushy, Halyqaralyq Alash syilyghynyng laureaty, Úlyqbek ESDÁULET, aqyn, Memlekettik syilyqtyng laureaty, Esenghaly RAUShANOV, aqyn, Memlekettik syilyqtyng laureaty, Ghalym JAYLYBAY, Qazaqstan Jazushylar odaghy basqarmasy tóraghasynyng birinshi orynbasary, aqyn, Halyqaralyq Alash syilyghynyng laureaty, Serik AQSÚNQARÚLY, aqyn, Tynyshtyqbek ÁBDIKÁKIM, aqyn, Seken TÚRYSBEK, kýishi-kompozitor, Qazaqstannyng Enbek sinirgen әrtisi, Shahizada ÁBDIKÁRIMOV, aqyn, Qazaqstannyng Mәdeniyet qayratkeri, Qasymhan BEGMANOV, aqyn, Halyqaralyq Alash syilyghynyng laureaty, Bauyrjan QARABEK, aqyn, Asqar ALTAY, jazushy, Halyqaralyq Alash syilyghynyng laureaty, Núrlan ÁBDIBEK, aqyn-telejurnalist, Amanghazy KÁRIPJAN, aqyn, Qazaqstan Jastar odaghy syilyghynyng laureaty, Qoyshybay ESENTAY, «El», «Respublika» gazetterining bas diyrektory, Temirghaly KÓPBAEV, aqyn, «Qazyghúrt» baspasynyng bas diyrektory, Ómirzaq AQJIGIT, «Jas qazaq ýni» gazeti bas redaktory, Jәdy ShÁKEN, Euraziya jazushylar odaghynyng mýshesi, Geroyhan QYSTAUBAEV, «Úly Dala» qoghamdyq birlestigi úiymdastyru komiytetining tóraghasy


«Jas qazaq ýni» №29  30.07.2010.

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1958
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2257
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1857
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1550