Júma, 17 Mamyr 2024
Ádebiyet 6327 0 pikir 7 Mausym, 2016 saghat 14:16

BEKZAT

Basqasha bolsa, Qúday keshirsin, biraq maghan eng taza, eng adal studentter filologiya men jurnalistika fakulitetinde oqityn siyaqty bolyp kórinedi.

Búlardy tipti tanymaytyn aqyndar ýshin qyryqpyshaq bolyp aitysyp: «Pәlenshe – úly aqyn!», «Týgenshe – aqyn emes!» – dep kesip aitatyn da osy eki fakulitetting jýgermekteri. Aqyndardyng tughan kýnderin óz tughan kýnderinen artyq toylaytyndar da solar. «Pәlenshe aghamyzdy izdep baramyz…» dep respublikanyng kez kelgen týkpirine alansyz tartyp ketetin әpendilerdi de osynnan tabasyz. Jer-jerdegi jas talanttardyng Almatygha kelgende jambaspúlsyz týsetin «qonaqýileri» de – osy fakulitetterding jataqhanalary. 

Al búl eki fakulitetting «veshirleri» – naghyz poeziya keshteri. Múqaghali, Tó­legen, Júmeken, Qadyr, Túmanbay, Múh­tar, Meyirhan, Esenghali, Úlyqbek, Ty­nysh­tyqbek, Gýl­nәr­lar­dyng ólen­deri – «muzykalyq sәlemge» ainalady. Sosyn әlgi «dýrlerdin» óz ólenderine kezek ke­le­di. Keyde aqyndardyng júrt bile ber­mey­tin ólenin óz atynnan oqyp jiberu mú­n­da qylmysqa jatpaydy. Tek tigisin jat­qyza bilseng boldy…
Jaqsy ólenning jazyluy búlar ýshin – úly oqigha. Mindetti týrde atap ótiledi. Er­tenine kýlli kurs jatqa oqidy. 
Toqsanynshy jyldarda, biz oqyghan tús­ta da, osy eki fakulitettegi dәstýr sa­baq­tastyghy ýzilgen joq. Aghalarymyz sal­ghan soqpaqqa biz de týstik…
…Kanikuldan kelgen betimiz. Symsyz bay­lanys «Sәndibek Júbaniyazov keremet eki óleng jazypty…» degen habar taratty. Sәn­dibek – Aqtóbe oblysy, Áyteke by au­danynan kelip, jurfakqa týsken saqa jigit. Kóp sóilemeydi. Gýlnar Salyqbaygha arnap jazghan «Jasyl ólen» deytin ólenimen ataghy shyghyp túrghan kez. 
Dereu Sәndibekting bólmesine jettik. Sәkeng bәlsingen joq. Dәpterin ashyp, oqy jóneldi:

JARYSSÓZ

 
Zor qoghamnyn, ne bedeldi Kenestin,
Tóraghasy emespin.
Olay-bylay barghan kezde, әriyne,
Mәshiynemen alyp jýrmes meni eshkim.

Jazu, syzu – maghan qonghan baq, talap,
Dersiz, bәlkim: «al, ne jazdyn, maqtan-aq».
Átten, әkem halyq jauy bolmapty,
Jazar edim bir poema... aqtap ap...

Qozy baqtym. Ýirek baqtym. Qaz baqtym.
Ghashyq boldym – tarttym sonda azdap mún.
Dissiydenttik maghan qaydan búiyrsyn –
Ýkimetke qarsy óleng jazbappyn.

Jaza qoyar derek tappay mýlde men
Qinalamyn. Jinalysta ýndemen.
Almatydan ketip qalgham erterek – 
Jeltoqsanda tanysqam joq týrmemen.

Brejnev, asyl zadam, qúrmettim,
Sizdi... jәne Qonaevty ýlgi ettim.
Ókilimin du qol soqqan dýrmektin,
Men – kýrishting qasyndaghy kýrmekpin.

Jinalysta kóbensiydi kónilim,
Maghan nazar audarmaydy kóp inim.
...Jaryssózde aita salar erligi
Emge de joq, ai-hay, mening ómirim.
Gu ete qaldyq. «Aqyl» dep atalatyn ekin­shi óleni tipti keremet eken. Áskerden ke­lip, júmys istep jatqan jas jigit agha­larynyn: «Komsomol komiytetining hat­shy­sy bol...» – degen úsynysyn qabyl alar-almasyn bilmey әkesimen aqyl­dasa­dy. Ákesi: «Bir kýni ornynnan týsip qa­lyp, úyat bolar, ólenindi jazyp jýre ber­seyshi...» – depti. Bala әke aqylyn tyn­daghan...
Myna eki óleng bizge qatty әser etti. Eng bastysy, múnda sol tústa «moda» bol­ghan qara boyau mýlde joq edi. Esesine, bir­den baurap әketetin әdemi yumor, jenil yr­ghaq bar. Sәndibekke qyzygha qaradyq. Or­nyqty, jay ghana jymiyp qoyyp oty­ra beretin jigitting ishinde nebir asyl qa­zy­na jatyr eken ghoy, shirkin. Qaray gór ózin, әskerde serjant bolypty taghy... 
Eki óleng studentterding arasyna tez ta­­rady. «Veshirlerde» de aldymen sol ólen­der oqylady. «Serjant» Sәndibekting ata­ghy dýrkirey bastady. Tek...
...bir kýni әlgi eki óleng «Qazaq әde­biye­ti­ne» shygha kelgeni. Astynda, negedýr, Sәn­dibek Júbaniyazov emes, Ertay Ashyq­baev degen pәmiyle túr. «E, әlgi Aqtóbedegi aqyn ghoy, biraq múnysy nesi, inisining ólen­derin iyemdenip...». Basyma birinshi kel­gen oy – osy. Sәndibekting bәrimizding «au­zymyzdy úrghanyn» keyin bildik qoy. «Serjantymyz»: «Ertay aghamnyng ólen­deri shyghypty...» – dep mәz. 
Endi Ertay aqynnyng ólenderin izdep jýre­tin boldyq. 1994 jyly «Jas qazaqta» «Úya» atty óleni shyqty. Ayaqalysy mýlde bó­lek. Qazybek Qúttymúratúly әkelgen ga­zet qoldan-qolgha kóshti. 
Algha ozyp ketip aitayyn, keyin Ere­ken­ning «Úya» atty kitaby shyqqanda sol Qa­zybek ghajap maqala jazdy. «Jylap oty­ryp jazdym...» deydi...
...Aqtóbe oblysy, Temir audanyna qa­ras­ty Babatay degen auyl bar. Auyl irge­si­nen syldyrap Babatay ózeni aghady. Osy kish­kentay ghana auylda danqty Jiyenaly qa­ziret, qazaqtyng esinde ataqty «Meshin-Tauyq» әnimen qalghan Qyzyl aqyn, ge­ne­ral Jansen Kereevter dýniyege kelgen. Er­tay Ashyqbaevtyng kindik qany da dәl osy topyraqta tamghan. Babataydyng boyynda asyr saldy. Esenbaydyn, Múh­tar Qúrmanalinning ólenderin, Idosh Asqardyng maqalalaryn osy auylda jýrip oqydy. Onynshy klasty sol jyldardyng eng «modnyi» kiyimi kýpәikemen bitirgen jas talapker әueli audandyq gazette jú­mys istedi. Kelesi jyly bir aghalarynyng aqylymen bilim izdep, Torghay asty. Barsa, Arqalyq pedinstitutynda gumanitarlyq pәnderdi oqytatyn fakulitetter joq eken. Anghaldyq qoy, aldyn ala súrap, zert­tep alu degen oiyna da kelmepti. Al ma­tematika men fizikagha shamasy kel­meytini ózine mәlim. Attyng basyn keri búru úyat, Tabyl Qúlyyas aghasynyng ýiinde jatyp, oblystyq gazetke júmysqa túrdy. Jazu-syzudy mengerdi. Odan әskerge ket­ti. Kerzi etikpen Vengriyanyng kóshelerinde oi­qastady. Erekenning Almatydaghy «Han Tәniri» baspasynan shygharghan qos tom­dyghynyng 1-tomy «Áskerden kelgen stu­dent» atanuy tegin emes. QazMU-ding jur­nalistika fakulitetining studenti atan­dy. 
Álqissa, búl kisining qanday student bolghanyn kurstasy, belgili ghalym Maqsat Tәj-Múrattyng «Qazaq әdebiyetinin» biyl­ghy 17-sanynda jazghan maqalasynan oqyp alarsyzdar, «Almaty jaqta tughan qyz» turaly da biletinimiz az, sondyqtan biz onyng Aqtóbege kelgen kezinen bastap әn­gimeleyik. 
1982 jyly Ertay Ashyqbaev Aqtó­be­si­ne oraldy. Sybay-saltan. Aqyn aty ghana bar. Bir jaqsysy, oblystyq gazet­te­giler múny jaqsy biledi eken. Bas re­dak­tor Núrqayyr Teleuov tanystyrghan kez­de aghalarynyng biri: «Ói, búl jigit bizge kel­meui kerek edi. Aqyn ghoy, Almatyda qal­ghany jón bolar edi», – dedi. «E, Aqtó­bege de aqyn kerek emes pe?» – dedi taghy biri. Eng bastysy, újym qúshaq jaya qarsy al­dy. Mәdeniyet bólimine júmysqa qa­byl­danghan bozjigitting maqalalary tastay edi. 
Osy kýni biz kóp jamandaytyn sәbet ókimetining jas mamangha degen yqylasy alabóten edi ghoy. Jana ghana júmysqa túr­ghan Erekenning alghashqy jalaqysyna qosa jәrdemaqysy, kótermeaqysy, qalamaqy­sy bar biraz qarjy tiydi. Búryn búnday kóp aqsha ústap kórmegen onyng basynda ab­dyrap qalghany da ras. Sosyn QazMU-daghy ashqúrsaq studentter esine týsti. De­reu poshtagha baryp, Svetqaly Núrjangha 25 som aqsha salyp jiberdi. Ol kezde búl – әjeptәuir aqsha. Ayaqastynan mol bay­lyq­qa kenelgen Svetqaly búnyng ne «bat­panqúiryq» ekenin týsine almay bas qa­ty­rypty. Sol kezde Júmatay Jaqypbaev kele qalady. 
– Júmagha, Aqtóbeden Ertay 25 som ji­beripti. Nege salghanyn týsinbey otyr­myn. Ótkende bir kitaptardy súrap jýr edi, sony alyp, berip jiber degendegisi me eken? – deydi Svetqaliy.
– Ol aqshadan birdene qaldy ma?
– Tútas qolymda túr. 
– Endeshe, әueli jaratayyq ta. Sosyn Ertaygha telegramma salyp jiber.
– Ne dep?
– Bylay de: «Poluchil denejnyy pere­vod. Ne ponyal. Povtori, pojaluys­ta...» Ol kezde jedelhattar tek bir tilde jó­neltilushi edi ghoy...
Nәn shahardaghy sayran kýnder, «Al­maty jaqta qalghan qyz...» da, «búdan Al­ma­tyny alyp qalghan M.Taldybaev pen M.Izimúly» da birte-birte úmytyla bas­ta­dy. Jana ortanyng qyzyqtary da je­ter­lik edi. Redaksiyada sol tústa jana ghana QazMU-dy bitirip kelip, júmysqa kiris­ken Núrmúhanbet Diyarov, Satypaldy Sәuir­baev, Álimbay Izbay sekildi jas ji­gitter ylghy bólek qydyratyn. Bәrining de jana otbasyly bolghan kezderi. Ylghy pә­ter jaldap jýretin jas perilerge qa­lalyq ishki ister bóliminde isteytin, aqyn Bauyrjan Qúrmanqúlov kәdimgidey «kó­ke» boldy. «Veshir» bitken negizinen so­nyng ýiinde ótetin. 
Jas aqyngha Almatyny úmyttyra bas­taghan qúdiret jana orta ghana emes edi. Sek­retariatta isteytin symbatty qara tory qyz birden kózine týsken. Ásirese, әdemi qos menin kórgende: «Men Shiraz­dyng pәk súluyn Tәnirime tener em, Bir meni­ne Samarqan men Búqarany berer em...» – degen Hafiz atasynyng ólenin ish­tey kýbirley bergen. Sol kýbir aqyry qa­ghazgha óleng bop qúiyldy:
EKI MEN
Kókiregim kýpingende kýshti edi, 
Arman quyp Aqtóbege jetip em.
Kózime de eng aldymen týskeni,
Ay sәuleli jýzindegi eki men.

Sanamdaghy súlulardy shegerem,
Saltanatpen jariya etem dosqa da.
Eki menge men tórt qala berer em,
Bir meng ýshin berse Hafiz qos qala.

Qoly jetpey qinalghan song asylgha,
Armannan da asqaq ústap múratyn.
Jazushylar odaghy joq ghasyrda,
Bir meng ýshin boldy Hafiz úly aqyn.

Keudesining keng sarayyn kýidirgen,
Bir meng qúnyn Hafiz solay ótese.
Eki meni bar súludy sýidim men,
Artyq jyrlau kerek maghan eki ese.
Uay, dýniye-ay, Hafizding ataqty ólenin estigende Ámir Temir qatty ashu­la­nyp­ty desedi. Al Ertaydyng óleni tasqa ba­sylyp shyqqanda, selk etken eshkim bol­mady. Elding basshysy týgili, jergilikti jer­degi sheneunikter de tyrs etken joq. Mem­leketting «territoriyalyq qauipsizdi­gin» oilap, aqyn Esenqúl Jaqypbekov ghana shyr-shyr etti:
Aqyn-kónil qashan, sirә, qartayghan?!
Sýigenining menin kórip marqayghan.
Aqtóbe, Oral, Atyrau men Aqtaudyn,
Gorkomdary, saqtanyndar Ertaydan! 
...Ólende aitylghannyng bәri ómirde jý­zege asa bermeydi, әriyne. «Berer em...» degen — «berem» degen sóz emes qoy jәne. «Tórt qala syilanugha tiyis» qos mendi aru kóp úzamay aqynnyng jaldamaly pәte­ri­ning bosaghasyn attady. Barlyq qatarlas­tary sekildi qalanyng týkpir-týkpirin «ara­lady». Sóitip jýrip, erining qonaghyn kýtti. Azamat, Álihan atty úldardy ómirge әkel­di. Esesine «Qos men» tarihta qaldy. Ere­kenning túnghysh kitaby solay ataldy.
«Qos men» birden oqyrmannyng na­za­ry­na ilikti. 1988 jyly osy kitaby ýshin Er­tay Ashyqbaev Qazaqstan Jazushylar oda­ghy Shәkәrim Qúdayberdiyev atyndaghy syi­lyghyn iyelendi. Qaraghandylyq súra­pyl aqyn Serik Aqsúnqarúly «Qazaq әde­­­­biyeti» gazetining betinen: «... «Jalyn» bas­pasynan túnghysh kitabyn shygharghan Er­tay Ashyqbaevty alynyz: әdebiyetimizge әlemdik mәdeniyetti poeziyanyng qadir-qasiyetin boyyna әbden sinirgen, eshkimge úqsamaytyn Jana Aqyn keldi!» – dep kýlli oqyrmannan sýiinshi súrady. 
Sekeng bir jyldan song «Leninshil jas» gazetinde shyqqan «Kóktemning iyisi an­qyghan gýl» atty maqalasynda: «Ashyq­baev – aqyn. Búl – fakt» dep jәne nyq­ta­dy. 
1989 jyly ótken jas aqyn-jazu­shy­lardyng kenesinde Ghafu Qayyrbekovtin: «Bizding topta Qazaqstannyng 5 oblysyn qamtyghan on aqyn boldy... Aqtóbeden kel­gen aqyn Ertay Ashyqbaev esimi ólen­sýier qauymgha belgili. Búl osy keneske deyin kóringen talapker. Men ony osy toptyng basy dep aitar em. Oiy eseygen, qoltanbasy qalyptasqan aqyn. Kýrdeli oidy kóp quatyn jas...» – deui de jas aqyn­gha berilgen joghary bagha edi. 
...Toqsanynshy jyldardyng ekinshi jartysyndaghy alasapyran biraz aqyngha qalamyn tastatty. Kitap shyqpaytyn, óle­ning baspasóz betin kóre bermeytin jyl­dar, ýmitsizdik qatty sharshatty. Ere­keng de biraz uaqyt óleng jazghan joq. Ese­sine gazetting qara júmysyna jegildi. Je­ti-segiz ailap jalaqy almaghan kezde de ob­lystyq gazetten qol ýzgen joq. Men búl kisimen, mine, osy kezde jolyqtym.
2000 jyly Meyirhan agham Aqtóbeden «Altyn orda» atty tәuelsiz gazet ashqanda, «Jas Alashtaghy» Dәuren Quat ekeumiz ere kel­dik. Eng әuelgi sharuamyz Ertay aqyngha sәlem beru boldy. Aghamyz jyly shy­ray­men qarsy aldy. Biraz әngimelestik. Odan keyin sәlemimiz týzu bolghanymen, qoyan-qoltyq aralasyp kete almadyq. Keyin biz «Aqtóbege», búl kisi «Altyn ordagha» auys­tyq. Tek 2005 jyly ghana bir újymda tize qosyp, júmys istey bastadyq. Sodan beri jú­bymyz jazylghan emes. Ýilerimiz ja­qyn bolghasyn, júmysqa birge baryp, bir­ge qaytamyz. Qazan-tabaghymyz da ara­la­syp ketti.
Men osy jyldar ishinde Erekendi jaq­­sy tany týstim. Kóp jerde ol meni aran­­daudan aman saqtap qaldy. «Bireuge jaqsylyq jasay almasang da, jamandyq jasama». Búl kisining ómirlik ústanymy – sol eken. Qatty ashulanghanda aiqaylap alyp, sosyn mýlde ýnsiz qalatyny bol­ma­sa, bireuding sonyna týsip alyp, jaulasu búghan mýlde jat әdet. Keyde bireudi «kóre almay» qalghan pendeshiligin de artynan kýlip otyryp aitady. 
Tanymaytyn adamgha Erekeng tomagha-túiyq jan bolyp kórinedi. Shynynda da ol kóp kisige ashyla bermeydi. Sóz tyn­damaytyn jerlerde kóbine ýnsiz qalady. Óz ortasyn tapqanda ghana sóileydi.
Sypa. Ýstine qylau júqtyrmaydy. Kiyim­di óte úqypty kiyedi. Topyliy ýnemi jar­qyrap túrady. Baskiyimining astynghy ja­ghy jelinip qalmasyn dep júmystaghy shkafyna arnayy banki әkelip qoyyp, qúlaqshynyn soghan «kiygizedi». 
Ýstelining ýsti de jylan jalaghanday tap-taza. Artyq qaghaz, shashylyp jatqan gazet kórmeysin. Bólmesinde saghat pen kýn­tizbening boluyna, olardyng ornalasuy­na qatty mәn beredi. Aldynda mindetti týr­de birneshe týsti qalamsap pen úsh­tal­ghan qaryndash, óshirgish, syzghysh bolady. Ma­terial oqyghanda, qolyna qalam men syzghysh alyp oqidy. Taqyryptyng astyn qaryndashpen syzady, qateni qyzyl týsti qalamsappen belgileydi, uaqyty men ký­nin qoyady, sóitip, tap-túinaqtay etip úsy­nady. Al óz materialdaryn ýide jazyp әkeledi. 
Óte kidi. Keyde tanerteng qatty aiqay shyq­qanda, birdene bolyp qaldy ma dep jetip barsan, kezekshi ne korrektor bir ýtirding ornyn ózgertip, ne alyp tastaghan bolyp shyghady. Basqa adam bolsa, búghan mәn de bermeui mýmkin, al búl kisi ýshin – tragediya. Sodan biraz uaqytqa deyin kir­jindep jýredi. 
Óz prinsipteri bar. Jeke sharuasy­men bireuding aldyna bara bermeydi. Tughan-tuys, jora-joldas, bala-shaghanyng sharua­sy degendi tipti aitpanyz. Árkim óz mә­se­lesin ózi sheshui kerek dep esepteydi. Ay­nalasyndaghylar da búnyng sol minezine ýirengen, artyq әngime aitpaydy.
Al endi júmysta osynday mәttaham Er­tayynyz ýy tirliginde asa pysyq erkek emes. Kóp sharuany Kýlәy apamyz ózi tyndyra beredi. Toqsanynshy jyldardyng ortasynda ýsh bólmeli ýy alghansha, pәter iz­dep tabu, oghan kóshu degen «mәselelerdi» ózi sheshe beretin bolypty. Erekeng te­le­fonmen aitylghan adrespen ýidi tauyp bara­dy eken. Býginde de otaghasynyng sha­ghyn Aqtóbe qalasynyng týkpir-týkpi­rin­de­gi aghayyn-tuystyng ýilerin tauyp ba­rardaghy «kompasy» — kelinshegi. Kýlәy bar­da eshtenege basyn auyrtpaydy. 
Ápendiligi de jetedi. Aqtóbede «Kol­hoz­nyi» dep atalatyn bazar bar. Ýlken dep aitugha kelmeydi. Sәl әsirelep aitsaq, ber­gi shetindegi qatynnyng aiqayyn arghy shettegi qatyn estiytindey-aq aumaq. Qúdaya toba, sol bazargha kirgen Erekeng adasypty. Shyghatyn esikti taba almaydy. Qatty sasady. Múndayda adam jan-jaghynan jón súraydy ghoy. Al búl kisi birden telefongha jarmasady. «Kýlәi, qaydasyng oibay, adasyp qaldym...». «Qay jerde túrsyn?». «Mynaday jerde. «Apelisiyn» degen jazu bar....». «A, endeshe, sol jerden keri búryl da, tura jýre ber...». Erekeng sodan keyin әlgi bazargha kirmeydi...
Búl kisini bayaghy feodal shaldardyng júrnaghy dese de bolady. Birde Kýlәy qatty auyryp, týn ishinde jedel jәrdem shaqyrtady. «Shúghyl auruhanagha jatqyzu kerek...» depti dәrigerler. Apamyz Erekene búrylady: «Birge jýr, meni ornalastyryp kelersin...» «Qoyshy, úyat emes pe?» depti búl kisi. «Ói, nesi úyat, men sening zandy әieling emespin be?». «Joq, úyat, barmaymyn...». Aqyry apamyz jalghyz ketedi...
Kýlekeng búnday әngimelerdi aitqanda, isheging týiiledi. Kýieui de әngime mýlde basqa bireu turaly aitylyp jatqanday, kýlip otyryp tyndaydy. 
...Adamnyng basynda neshe týrli jaghdaylar bolady ghoy. Keyde tastýnek qaranghyda otyryp, boyyndy ýmitsizdik biylegende әldeqaydan bir jaryq sәule týsedi. Ólmegen qúlgha Tәnirining bereri kóp. Anabir jyldarda búl kisi de biraz toryqty. Júmystan shyghyp qalghan sәtter de boldy. Ózin qoghamgha kereksiz sezingen de shaqtar ótti bastan. Sol tústa Aqtóbedegi «Nobeli» baspasynyng diy­rek­tory Núrlan Júmaghaliyev ózi izdep kelip, aqynnyng «Úya» atty jinaghyn shygharyp berdi. Úyaday әdemi, shaghyn kitap Ashyq­baevtyng kónilin sergitti, qolyna qalamyn qayta ústatty. Sol jyldyng (2004 jyly) ayaghyna qaray Almatydaghy «Jazushy» baspasynan «Ghashyqtar mektebi» atty jinaghy shyqqanda tóbesi kókke sәl ghana jet­pey qaldy. Tynysy ashyldy. Búl ólen­di, óleng búny saghynyp-aq qalghan eken. 
2007 jyly qazaq әdebiyetining tariy­hynda osyghan deyin foliklorlyq túlgha sanalyp kelgen Qaraqypshaq Qoby­lan­dy­nyng tarihy bolmysy naqtylandy. Búl – el tarihyndaghy birinshi ret bolghan jayt. Aqtóbe oblysy, Qobda audany, Jiyrenqopa auylynda batyrgha arnalghan zәulim kesene boy kóterdi. Úlan-asyr toy jasaldy. Bir kezde Múhtar Áuezov, Álkey Marghúlandar armandaghan iske osylay nýkte qoyyldy. Mine, osy oqighagha arnap, Ertay Ashyqbaev «Qobylandynyng qo­ny­sy» atty poema jazdy. Arghy zaman men býgingi kýnning arasyn jalghaghan, Qoby­lan­dy dәuirining asqaq ruhy men «aya­ghymyzda shider bolmasa da, jilinshigimiz qaqsay beretin» (Esenghaly Raushanov, — B.B.) býgingi keypimizdi dәl surettegen poe­ma, avtor jazghanday, aqynnyng «ózi jayly bir ýzik dastany» edi. Formasy jaghynan erekshe, tili qúnarly, salmaghy atan týiening belin qayqaytatyn das­tan­nyng baghasyn bolashaqta әdebiyettanu­shy­lar beredi dep oilaymyn. Aytpaqshy, sol poema «Júldyz» jurnalyna jariya­lan­ghan­da, qazaq әdebiyetining klassiygi Esen­ghaly Raushanovtyn: «Ertaydyng poemasyn oqyp jatyrmyz...» dep maghan zvondaghany bar. Men ony kirpiyaz aqynnyng dastandy únatqany dep týsindim. 
Óleng – aqynnyng ainasy. Biraq aina da keyde kisini zoraytyp kórsetedi. Ólenin­­de jalantós batyr, ómirde kópting biri bolyp shyghatyndar az emes. Al mening aghamnyng ólendegi beynesi ómirdegisinen aumaydy. Ótirik kýshenu degen búl kiside joq. Qashanda bekzat qalpynan ainy­may­dy. Tipti әngime aitqanda da, birdeneni qo­syp aitu degen ghadetinde joq. Belgili pub­lisist, «Egemen Qazaqstan» gazetining bas redaktory Janbolat Aupbaev «SOS belgisi» atty maqalasynda Erekenning jo­gharyda aitylghan «Jaryssóz» atty ólenin tútas keltire otyryp: «...Sondyqtan da key­bireulerimiz: «Sol kezden-aq «kýres­ker edik» dep kópirip jýrgendey emes, Er­tay Ashyqbaev aitqanday, momyn úrpaq­tyng ókili bolghanymyzdy moyyn­dauy­myz kerek...» — dep aghynan jarylgha­ny bar. Aytpaqshy, kórgenderding aituyn­sha, «Egemennin» bas redaktorynyng ýste­lining ýstinde Temirhan Medetbekting «Kók týrikter saryny» men Ertay Ashyq­baev­tyng «Úyasy» jatady eken...
«Aytpa, dostym, taqyryptyng tarly­ghyn, Meninshe, ol — jarly úghym. Men jal­ghyz-aq tughan jerdi sýiemin, Sol arqy­ly sýiemin men barlyghyn...» — deydi Tó­le­gen. Sol aitpaqshy, Aqtóbe ónirinde Ertay ólenge qospaghan túlgha, auyl az. Onyng óleni birde Qúdaybergen Júbanov bolyp kýnirense, birde Áliya Moldaghúlova bolyp erlikke ýndeydi, endi birde Qazanghaptyng kýii bolyp tógiledi, Ájibay men Aral by bolyp aruaq shaqyrady, Ybyrayym ahun bop joqtaydy. Tipti Aqtóbening «Santehnik Alpamysy» men «Fototilshi Hayredenine» deyin «ólenge kirip» ketedi.
Aldaryna kelgen jas talapkerding Aq­tóbeden ekenin estigende astanalyq ne­me­se almatylyq qalamgerlerdin: «E, Ertay­dyng auylynan ekensing ghoy...» – deytinin jii estiymiz. Demek, qalam ústaghan qauym ýshin Aqtóbe, eng aldymen, Ertaydyng auy­ly!
Ólenderinen Aqtóbe oblysy aumaghyn­da ósetin barlyq ósimdikting iysi anqityn Ertaydyng shygharmashylyghynda Oiyl men Qiyldyn, Yrghyz ben Torghaydyn, Jem men Saghyzdyn, Qobda men Babatay­dyn, Elek pen Qarghalynyng jyly aghysy bar. Ashyqbaevtyng on kitaby qazaq әde­biye­tining dariyasyna osy on ózen bolyp qo­syldy. Endeshe, Aqtóbening «Ertaydyng auyly» ekenine, onyng esimi әdeby orta ýshin ónirding tólqújatyna ainalghanyna tanghalugha bolmaydy. 
2000 jyly Aqtóbege osy ónirding tuma­sy, iri aqyn, kórnekti publisist Meyir­han Aqdәuletúly kelgeli oblystyng mәde­ny ómirinde biraz ózgerister boldy. Mә­­kenning múryndyq boluymen osy elde tuyp-ósken arghy-bergi jyraulardyn, aqyn-jazushylardyng shygharmalary top­talghan «Jәdiger» atty antologiya, Áliya Moldaghúlovanyng 80 jyldyghyna arnap fo­toalibom men qos tomdyq, Ahmet Jú­ba­novtyng 100 jyldyghyna arnalghan bir tom­dyq, «Aqtóbe kitaphanasy» seriyasy­men әzirge 24 kitap jaryq kórdi. Osynyng bәrin qúrastyryp, redaktorlyq etken – Ertay Ashyqbaev.
Osy ónirding danqty perzentterining me­reytoylaryn týgendep maqala jazatyn da, kitaphanalar úiymdastyryp jatatyn týrli sharalardyng qonaghy bolyp, ónirding ghana emes, últtyng maqtanyshyna ainalghan túlghalardy tynymsyz nasihattaytyn da – osy Ashyqbaev. 
Ertay Ashyqbaevtyng taghy bir erekshe­li­gi – balalar әdebiyetine qomaqty ýles qos­qandyghy. Bizding osy salada jazatyn qa­­lamgerlerimizding bir kemshiligi, sol baya­ghy ózi bala kýngi jayttardy, sol shaqtar­da­ghy sezimderdi qaghazgha týsiredi. Kom­piu­ter ghasyrynyng balasy ony týsine ber­­meydi. Al Erekenning ólenderinde dәl býgin­gi kýn, balanyng kýndelikti ómiri bar. «Tilge jenil, jýrekke jyly tiyetini...» de so­dan bolsa kerek.
Ertay Ashyqbaev qazaq tilinde «sói­letken» Huan Ramon Hiymenes, Yaroslav Sey­fert, Stefan George, German Gesse, Pauli Selan, Rayner Mariya Rilike, Zbiyg­nev Herbert, Uiliyam Batler IYets, Djon Kits siyaqty әlem әdebiyetining klas­sikterining shygharmalary últtyq әde­biyetimizding kókjiyegin keneytip, san týrli boyau qosty. Al onyng qatarlastary tura­ly jazghan maqalalary toptastyrylghan ki­­ta­byn eng kidi oqyrmannyng ózi jyly qa­byldady. 
Ertay – ónimdi jazatyn aqyn. «Shir­kin, barshylyqqa ne jetsin...» dep Qadyr agham aitpaqshy, óleni de, әdebiyet turaly maqalalary da jeterlik. Sol kóp ólenning bәri ózine únay bermeydi. Sony ýnemi aityp jýretin. Biyl qysta suyq tiyip, qat­ty auyrghanda ýsh myng jolgha juyq ólenining kózin qúrtypty. Ýidegi qaghaz kýiin­degisin ghana emes, demalys kýni jú­mysqa kelip kompiuterdegi núsqasyn da to­lyq joyypty. Búl da kóp adamnyng qo­lynan kele bermeytin erlik! 
Onyng shygharmashylyghy turaly әr jyldarda Ghafu Qayyrbekov, Marfugha Aytqojina, Zeynolla Serikqaliyev, Ábish Kekilbayúly, Fariza Ongharsynova, Kýlәsh Ahmetova, Meyirhan Aqdәuletúly, Úlyqbek Esdәulet, Serik Aqsúnqarúly, Esenghaly Raushanov, Svetqaly Núrjan sekildi dýrler pikir bildiripti. Tipti ana jy­ly Aqtóbe ónirinde jasaghan iri iste­rimen elding esinde qalghan osy topyraqtyng qadirli perzentterining biri Eleusin Sa­ghyn­dyqov oblysqa әkim bolyp bara jat­qanda Fariza apay: «Ana Ertaydy úmyt­pandar...» — degen kórinedi. Eleusin Nau­ryzbayúly sol amanatqa qiyanat ja­saghan joq...
...IYә, jyldar jyljyp barady. «Me­shin jyly Babatayda tughaly...» da alpys jyl zulap óte shyghypty. «Ómirim de óleni­m­ning ózindey, Birde jaqsy, birde jaman shumaghy...». Ras qoy. Tek sol « birde jaq­sy, birde jaman» ómir joly úzara ber­gey.

Bauyrjan  BABAJANÚLY,

Aqtóbe qalasy

Derekkózi: Aikyn.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2119
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2528
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2233
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1634