Beysenbi, 16 Mamyr 2024
Din 11976 0 pikir 21 Mausym, 2016 saghat 08:28

ZIKIRIYa JANDARBEK. SALAFITTIK JOLDY QORGhAYTYN SIZ KIMSIZ, IZBAIROV MYRZA?

Songhy kezde elimizding halqyn dýr silkindirgen oqighalardyng biri Aqtóbedegi qandy qyrghyn bolghandyghy eshkim joqqa shyghara almaydy. Ókinishke oray, «sol qandy qyrghynyng negizgi sebepteri osy joly da ashylmay qalady ma?» degen qauip kýn ótken sayyn kýsheyip keledi. Óitkeni, biz múnday qandy qyrghyndy 2011 jyly da basymyzdan ótkerip, odan tiyisti qorytyndy shygharmaghandyqtan, 2016 jyly sol oqighagha taghy da tap bolyp otyrmyz. Egerde osy joly da osy qandy qyrghyndardyng basty sebebi ashylmay qalatyn bolsa, onda ýshinshi ret biz memlekettigimizdi, qazaq halqyn, qazaq halqynyng ruhaniy-mәdeny bolmysyn saqtap qala almaytynymyz anyq.

«Búl jerde búghan jetkizgen qanday sebep edi?» degen zandy súraq tuyndary anyq. Búghan elimizge ene salyp, tór meniki degen uahhabiylik-salafiylik aghym sebepker boldy. Búl aghymnyng yqpaldy qoldaushylary Aqtóbedegi qandy qyrghyngha qalayda, uahhabiylik-salafiylik aghymnyng qatysy joqtyghyn dәleldeu jolynda baryn salyp baghuda. Salafiylik aghym ókilderining jetekshilerining biri bolyp tabylatyn B.Tileuhanov «Dinning búl oqighagha eshqanday qatysy joq» dep mәlimdeme jasady. Al, uahhabiylik-salafiylik aghymnyng qazaq jerine taraluynyng ghylymy negizin jasaghan A.Izbairov myrza bolsa, «Prejde vsego, aktivizasii v miyre radikalinyh islamistskih struktur, otnosyashih sebya k halifatu sozdannogo DAIYSh. Aktobe v dannom sluchae yavlyaetsya zvenom odnogo obshego prosessa, obuslovlennogo kak raz taky aktivizasiey etih radikalinyh elementov. Kak my znaem, terroristicheskaya struktura DAISh perejivaet segodnya tretiy etap svoego razvitiya» dep búl oqighagha salafiylerding qatysy joqtyghyn dәleldemek boldy. Sonda salafiyler-uahhabiyler men «jihadshylardyn», «tәkfirshilerdin» arasynda qanshalyqty aiyrmashylyq bar? Jalpy, syrttan kelgen diny aghymdardyng qazaq ýshin qanshalyqty qauipti?» degen zandy súraq tuyndary anyq. Sondyqtan aldymen dinning adamzat qoghamyndaghy ornyna qatysty mәselege qysqasha toqtalyp ótelik.

Kez-kelgen halyqty ózge halyqtardan ajyratyp túratyn – dәstýrli mәdeniyeti men diny tanymy.  Eger de halyq ózining dәstýrli dininen bas tartyp, ózge dindi qabyldaytyn bolsa, onda ol halyq jer betinen ketedi. Óitkeni, kez-kelgen halyqtyng mәdeny ereksheligin qalyptastyratyn dәstýrli dini bolyp tabylady. Sebebi, ol dindi sol halyqqa bergen, onyng ruhani, mәdeny bolmysy men erekshelikterin qalyptastyrghan Jaratushynyng ózi bolatyn. Sondyqtan, kez-kelgen halyqtyng dәstýrli mәdeniyeti men diny tanymy qasiyetti bolyp tabylady. Búl qasiyetti qaghidany týrik-islam tarihyndaghy úlylarymyz: Abu Hanifa, Imam Maturidi, Qoja Ahmet Yasauy qatang saqtady jәne týrikterding islam dinin qabylday túryp, ózge halyqtardyng ruhani, mәdeny yqpalyna týspeui ýshin qoldarynan kelgenning bәrin jasady. Abu Hanifa Qúran ayattaryna sýiene otyryp, Alla Taghalanyng әrbir halyqtyng ózine ylayyqty, tabighy ereksheligine say keletin jol men sharighat bergendigin, әr halyq ózine berilgen joldy ústansa ghana baqytqa jetetin kórsetip berdi. Al, Imam Maturidy bolsa, Allanyng birligi men barlyghyn, qúdiretin tanuda aqyl men naqyldyng rolin kórsetip, Allanyng әlemdi jaratudaghy maqsaty men ony adam balasyna sezindirudegi aqyl qúralynyng sheksiz mýmkindikterin kórsetti. Al, Qoja Ahmet Yasauy bolsa, adam tәnining qajettilikterin óteumen shekteletin sharighat shenberinen shyghyp, ruh әlemine esik ashatyn tariqat dengeyine kóterdi. Áuliyeleri ghayyb әlemimen súhbatta bolyp, halqyn turalyq pen әdildik jolynan taydyrmay kelip edi. Osy joldyng arqasynda ózge halyqtarda oryn alghan ruhany azghyndyq degen qazaq arasynda mýlde bolmaghan eken. Eki jýz jyldan asa otarlyq kezeng de, onyng ishinde jetpis jylgha sozylghan ateistik qogham da qazaqty ózining ruhany ózeginen onshalyqty alshaqtata almaghan bolatyn. Songhy tәuelsizdik jyldarynda salafiylik-uahhabiylik aghymnyng keluimen qazaqtyng dәstýrli diny tanym negizderine ayausyz soqqy berildi. Sonyng nәtiyjesinde qazaq qoghamynyng belgili bólshegi ózining ruhany bolmysynan ajyrady. Sóitip, olar qazaqy bolmysqa qarsy dúshpandyq әreketterin bastady. Al, uahhabiylik-salafiylik joldyng qazaqtyng dәstýrli diny tanymynan qanday aiyrmashylyqtary bar degen súraqqa jauap beruge tura keledi. Endigi kezekti osy mәseleni taldaugha kezek berelik. 

Ahl al-hadic ókilderin nemece calafiylik jolyn alghashqy kezde payda bolghannan bactap býgingi kýnge deyingi tarihyna ýniler bolcaq, olardy bacyp ótken jolyna, әrtýrli kózqaractardyng yqpalyna baylanycty shartty týrde 4 kezenge bólip qaractyrugha bolady.  Alghashqy kezeng salaf mutaqaddimin – hijry 3 ghacyrda qalyptaca bactaghan. Calaf mutaahirin –  calafiylikting ekinshi kezeni bolyp, calafiylikting jetile týcken dәuiri dep te atalynady. Ibn Taymiya tarapynan jolgha qoyylyp, shәkirti Ibn Qayyiym, al-Jauziy tarapynan jalghacyn tapty. Olar sopylyq tanymgha, sopylyq tanym negizinde qalyptasqan barlyq dәstýrlerge, atap aitqanda, әuliyelerdi, әruaqtardy syilap, qasterleuge, jәrdem súraugha, qabirlerdi ziarat etuge, aqyldy qoldanugha, músylman halyqtarynyng senim negizderin qalyptastyrushy kәlәm ghylymyna qarsy shyqty. Senim negizderi tek Qúran ayattary men Payghambar sýnnetterinen túru tiyis. Olardy aqylgha salatyndardy kәpir dep esepteldi. Al, ony ary qaray damytqan, qazirgi biz biletin sәlafiylik-uahhabiylikti qalyptastyrushy, Ibn Taymiya jәne Ibn Qayyiym, al-Jauziyding jolyn jalghactyrushy, әri qaray damytushy Muhammad bin Abduluahhab boldy. Kórip otyrghanymyzday, búl jol sol arab dәstýrshildiginen bastau alady jәne músylman dinin qabyldaghandardyng barlyghy osy bir ghana jolmen jýrui tiyis dep esepteydi. Arabtan basqa halyqtardyng ózindik ruhaniy-mәdeny bolmysyndaghy erekshelikterdi qabyl etpeydi. Olardyng barlyghy Islamgha jat, dinge qosylghan janalyq-biydghat dep biledi. Osy jol elimiz tәuelsizdik alghan song erkin taralugha mýmkindik aldy. Ózinining dәstýrli dini negizderinen ajyrap qalghan qazaq halqy búl joldyng dúrys-búrystyghyn ajyrata alghan joq. Onyng ýstine Týrkiyadan kelgen Halifa Altaydyng osy joldyng ókili boluy da, uahhabiylik aghymnyng qazaq arasyna tez taraluyna yqpal etti. Múnday diny aghymdy qabyldaghan qazaq jastarynyng ata-babasynyng jolyna qarsy shyghuy zandy qúbylys bolatyn. Eng bastysy búl aghymnyng qazaq halqynyng ruhany bolmysy, tútastyghy ýshin asa qaterli ekendigin, sol aghymnyng sonyna ergenderding elimizde 2011-2012 jәne 2016 jyldary býlik shygharuy, búl aghymnyng qazaq ýshin de, memleket ýshin de asa qaterli ekendigin tolyghymen dәleldedi. Soghan qaramastan, uahhabiylik-salafiylik aghymdy aqtap alghysy keletin yqpaldy toptar barshylyq. Jәne biz olardy BAQ pen әleumettik jelilerde jazylghan pikirlerden oqyp jýrmiz. Eng bastysy kezinde salafiylik-uahhabiylik aghymdy qazaq arasyna taratudyng ghylymy negizin jasap, qazaq qoghamyn odan ary damytady degen týsinik qalyptastyrghan A.Izbairov, endi sol ghylymy izdenisteri nәtiyjelerin salafiylikti qorghaudyng da qúralyna ainaldyryp otyrghandyghyna kuә bolyp otyrmyz. Onyng pikirinshe, salafiylik «baysaldy» jәne «jihadshy», «tәkfirshi» bolyp ýshke bólinedi. Alghashqysy jaqsy, songhy ekeui jaman degen týsinik qalyptastyrghysy keledi. Osy mәseleni terenirek týsinu ýshin, salafiyliktegi aiyrmashylyqty ashyp kórsetudi sol Izbairov myrzanyng ózine bergendi dúrys kórip otyrmyz. Ol bylay deydi: «Po iydeologo-teologicheskim ustanovkam umerennyh salafitov mojno otnesty skoree k obnovlensam-reformatoram. Osnovnoy ih iydeal v sfere kulita y rituala – eto neukosniytelinoe sledovanie Sunne proroka Muhammada y pervyh treh pokoleniy musuliman.» Demek, onyng aituynsha, salafiylik eng dúrys jol. Biz de sol jolmen jýruimiz kerek. Sonda ghana shyn músylman bolamyz degenge sayyp otyr. Sonymen birge, ol «jihadshylardy» «baysaldylardan» mynaday prisipter negizinde bólip qarastyrady: «Odnako korennoe razlichie ih ot djihadistov lejit v oblasty metodov vedeniya boriby za ustanovlenie islamskih polojeniy. Umerennye salafity ne podvergait bezoglyadnoy kritiyke sovremennoe sostoyanie obshestva, ponimaya, chto neobhodimo vnesty leptu v uluchshenie etogo obshestva y yavlyaytsya storonnikamy evolusionno-intensivnogo dviyjeniya k postavlennym selyam. V sely je ne vhodyat antikonstitusionnye ily antiobshestvennye metody. Zadachamy yavlyaytsya vozvrat k klassicheskomu musulimanskomu soznanii, myagkaya «shariatizasiya» y islamizasiya, a takje rabota na privnesenie moraly islama vo vse sfery jizni.

Umerennye salafity ogulino ne obvinyait edinoversev v kufre y shirke. Ony bolee sosializirovany, daleky ot antisosialinyh aksiy. Umerennyy salafizm distansirovalsya ot ekstremistskih prityazaniy, osobenno eto chetko vidno v traktovke voprosov «takfira» y «djihada». Qoghamdy tez arada óz ynghaylaryna qaray kýshpen bolsa da, ózgertkisi kelgen «jihadshylardy» bir bólek, qauipti dep, al sabyrmen óz iydeologiyalaryn taratyp, qoghamnyng ruhaniy-mәdeny bolmysyn ózgertip jatqan «baysaldylardy» qoghamdy naghyz músylmandyq bolmysqa aparatyn shynayy músylman etip kórsetedi. Biraq, A.Izbairov myrza baysaldy salafiylerding de, jihadshylardyng da, tәkfirshilerding de senim negizderi bir ekendigimen, senimde bir-birinen eshqanday aiyrmashylyghy joqtyghyn esepke alghysy kelmeydi. Senim negizi bir bolghan «baysaldy salafiydin» jihadshy nemese tәkfirshi bolyp shyghuy ýshin kóp uaqyttyng da, kýshting de qajet emes ekendigin týsingisi kelmeydi. A.Izbairov myrzanyng salafiylikke qatysty búl tújyrymdaryn sol salafiylik aghym ókilderining ózi joqqa shygharyp otyr. Mysaly, FB-da jariyalanghan Ersin Ámirening myna bir materialy búghan tolyq dәlel bola alady: «Mynau sələfiylerding madhaliyti de, sururiyti de, takfiriyti de moyyndaytyn Saud Arabiya patshalyghynyng sheyh Ibn Bazdan aldynghy muftiyi, Muhammad ibn Abduluahhabtyng shóberesi sheyh Muhammad ibn Ibrahim Əlu əsh-Sheyhting pətuasy. Ol kisige "Ýkim shygharuda sharighatty emes, zandy basshylyqqa alatyn eldi tastap ketu (hijrat jasau) kerek pe?", "Namaz oqymaytyn adamdarmen bir shanyraqta ómir sýruge bola ma?" degen súraqtar joldanghan. Ol kisi birinshi súraqqa: "Zanmen basqarylatyn el Islam eli bolyp tabylmaydy. Ol jerdi tastap ketu (hijrat jasau) uəjip" dep jauap berse, ekinshi súraqqa: "Onday adamdarmen bir shanyraqta ómir sýruge bolmaydy. Olargha nasihat etu kerek. Nasihatty qabyldamasa olardy tastap ketu kerek" degen jauap aitqan. Elimizden Siriya, Irak, Aughanstan sekildi elderge hijrat jasaghan nemese ata-analarymen bir ýide ómir sýruden, yaky bir dastarhanda otyryp as ishuden bas tartqan sələfiylerding osy sheyhtyng pətuasyn almaghandyghyna kim kepil? 
Eldegi «Baysaldy sələfiylerde» problema joq. Problemanyng barlyghy Səyd Qútyppen əserlengen təkfirlerde. Shynayy sələfiylikten elimizge tóner eshqanday qauip joq. Olar shybyngha da ziyan keltirmeydi» dep sayraytyn ekspertsymaqtargha súraq: "Sheyh Muhammad ibn Ibrahim Əlu əsh-Sheyh bilimdi qaydan aldy?".

(Muhammad ibn Ibrahim Əlu əsh-Sheyh. Fətəua uə rəsə-iyl. - Mekke qalasy: Ýkimet baspa ýii, 1399 h.j. VI tom. Qajylyq, jaqsylyqqa búiyryp, jamandyqqa tyiym salu jәne jihad kitaby. 188-190 better. Pətua №1451, 1453.») Óte oryndy pikir. Búl salafiylerdi «baysaldy», «jihadshy», «tәkfrshi» dep bóluding eshqanday mәni joq ekendigin kórsetse kerek. Olay bolsa, A.Izbairov jәne t.b. salafiylerdi janyn salyp qorghaushylardyng kózdegeni ne? Tipten, sol salafiyler eshqanday býlik shygharmady deyik.
 Biraq, solardyng yqpalymen ruhaniy-mәdeny bolmysynan ajyraghan halyq erteng jer betinde qazaq bolyp qalady ma? Joq! Ókinishke oray, maqsattarynyng ózi sol ekenin Izbairov myrza jasyrmaydy da. Ol ózining dissertasiyalyq enbeginde salafiylikti halyq arasyna taratudyng mynaday jolyn úsynady:  «Programmnoe polojenie umerennyh salafitov v svoem vremya, chetko vyrazil liyder severokavkazskogo salafizma Ahmad-kady Ahataev: «Jivya v etom obshestve, my preobrazovyvaem ego v islamskoe, putem vospitaniya y obrazovaniya, my ne doljny dati nikomu sbiti sebya s izbrannogo puty doneseniya Islama dlya vseh. My ne doljny navyazyvati ludyam Islam, no my obyazany donesty ego do vseh bez iskajeniy y otkloneniy, a dlya etogo my doljny samy uchitisya y obuchati drugiyh». Daje antisalafitskie propagandistskie materialy priznait, chto «salafitskaya doktrina rasionalina y dostupna, obladaet chetkoy, pochty neoproverjimoy vnutrenney logikoy». Osylay dep A.Izbairov myrza «baysaldy salafiylerdi» әlemdegi eng ýlgili músylmandar dengeyine kóteredi. Ár halyqtyng Tәnir bergen ózindik ereksheligi barlyghyna bas auyrtqysy da kelmeydi. Maqsat – bar qazaqty arabtandyru. Endigi kezekte biz osy A.Izbairov myrzanyng osy baghytta jazghan enbekterine  BAQ betterinde bizge deyin qanday bagha berilgendigine qysqasha toqtalyp ketelik. Sonda ghana A.Izbairov myrzanyng pәruana bolyp, salafiylerdi nelikten baryn salyp qorghap jýrgenin týsinetin bolamyz. Ol maqalany jazghan Amanbay Meyirman. Maqala «Advokat diyavola» dep atalady. Sol maqaladan ýzindiler keltirip kórelik: «V statie "Stolknoveniya s vlastiu dlya salafitov neizbejny" (http://www.atyraunews.com/showNews4821.html) sdelan podrobnyy analiz slojivsheysya situasiy v religioznoy srede Atyrau, a takje sostoyanie v RK. Privodyatsya fakty proniknoveniya salafitov v ryady vysokopostavlennyh chinovnikov, piyshetsya ob usiylennom vnedreniy umerennosty salafizma v obshestvenno-politicheskom soznaniy grajdan Kazahstana. Na praktiyke ety razgovory okazyvaytsya opasnym slovobludiyem. Dalishe v statie govoritisya, chto sobytiya v Atyrau pokazali, chto salafizm v Kazahstane stal ekstremistskim y vse popytky predstaviti salafizm v Kazahstane chuti ly ne kak "tolerantnyi" toliko na ruku salafitskomu soobshestvu, poskoliku eto pozvolyaet otvlechi vnimanie ot nego y ne dati hod obshestvennomu obsujdenii vahhabitskoy ugrozy.

Dissertasii A. Izbairov zashitil na temu: "Netradisionnye islamskie napravleniya v stranah Sentralinoy Aziiy". (sm. Haknazar Sadvakasov. "Nauka kak sredstvo legalizasiy vahhabizma"

http://www.zonakz.net/blogs/user/patriot/17411.html). V avtoreferate dissertasiy soderjitsya ryad polojeniy, kotorye mojno rassenivati kak skrytui reabilitasii salafizma y vahhabizma. Tak, v kachestve polojeniy, vynosimyh na zashitu, A. Izbairovym otmechaetsya, chto "ustanovlena raznisa v salafitskih ucheniyah mejdu napravleniyamy t.n. "umerennyh" salafitov y radikalinyh "djihadistov", tem samym, podcherkivaetsya neobhodimosti deleniya vahhabitskih techeniy na opasnyh y ne opasnyh. Avtor klassifisiruet netradisionnye islamskie napravleniya na sleduishie tipy: 1) "kraynie radikaly"; 2) "radikaly", "svoimy deystviyamy predstavlyayt ugrozu nasionalinoy bezopasnostiy"; 3) umerennye salafity, "deystviya kotoryh ostaitsya v ramkah chisto teologicheskih sporov". Esly destruktivnosti pervyh dvuh ne vyzyvaet somneniy, to v poslednem polojeniy proslejivaetsya popytka podcherknuti, chto umerennye salafity ne predstavlyait ugrozy gosudarstvu. Takje A. Izbairov vyyavlyaya yakoby "konfliktnyy potensial" sufizma, navodit na mysly o nepriyemlemosty dannogo ucheniya, kak obychno eto delait salafity. My zdesi ne sluchayno upominaem o sufizme, tak kak iymenno salafity yarostno vystupait protiv dannogo ucheniya, obvinyaya ih v narusheniy tauhida y novovvedeniy ritualov. Sleduet takje uchesti, chto A. Izbairov v nachale svoey kariery, rabotaya v doljnosty mladshego sotrudnika Instituta vostokovedeniya, aktivno sotrudnichal s molodejnym krylom Vsemirnoy islamskoy ligi, polizuisheysya reputasiey provahhabitskoy organizasiiy».

Osy ýzindining ózi-aq A.Izbairov myrzanyng kim ekendigin jәne kimdermen baylanysty bolyp, kimderding arqasynda jetilgenin  kórsetse kerek. Izbairov myrza ózining ghylymdaghy sanaly ómirin salafiylik iydeologiyanyng qazaq jerine kedergisiz taraluy ýshin qolynan kelgenning baryn jasaghanyn kóruimizge bolady. Aqtóbede 5 mausym kýni bolghan jarylystan song bergen interviuinde A.Izbairov myrzanyng janyn salyp, «baysaldy islam» ókilderin qorghaghanyn kórdik. Ol elektrondyq BAQ arasynda keybir sayasatkerler men jurnalisterding yqpalymen halyq arasynda Islamgha qarsy teris kózqaras qalyptasyp kele jatqandyghyn, elimizdegi islamofobinyng kýshengine yqpal etip otyrghandyghyn, osy teraktini syrttan qarjylandyrushylardyng óz degenine jetkendigin, hidjab kiygenderge, «saqaldylargha», «qysqa balaqtylargha» qarsy teris pighyl qalyptastyrylyp otyrghandyghyn algha tartty. Búdan shyghudyng joly uahhabiylik-salafiylik aghymyna tolyq erkindik beru degendi aitady. Sózimiz dәleldi bolu ýshin A.Izbairov myrzanyng ózine sóz berip kórelik. Ol bylay deydi: «V sluchae vozvrasheniya blagopriyatnogo fona dlya musuliman strany, takfirizm ostanetsya bez iydeologicheskogo opravdaniya neobhodimosty svoego nahojdeniya v Kazahstane, vedi rost takfirizma byl zafiksirovan iymenno v pik islamofobiy 2011 goda, kogda ofisialino byly prinyaty zapretiytelinye mery. K tomu je, pry verbovke resursy Interneta byly chetko ispolizovany iydeologamy terrorizma.» Demek, elimizde teraktilerdi boldyrmaudyng jalghyz joly - uahhabiylik-salafiylik aghymgha tolyq erkindik berip, olardyng qazaq halqynyng ruhaniy-mәdeny bolmysyn halyq sanasynan tolyq shaygha mýmkindik beru. Sonda ghana elimiz tynysh ómir sýredi. A.Izbairov ózining bergen kóptegen interviulerining birinde jurnalisting «Tәkfirizmdi kýshpen  jenu mýmkin emes demeksiz be?» degen súraghyna bylay dep jauap beredi:«Ne pobediti! Y dokazatelistva tomu my vidim uje ne pervyy god. Lojnyy obraz muchenika za veru toliko geroiziruet terroristov v glazah ih edinomyshlennikov y provosiruet novyy pritok svejey krovi. Boriba s takfirizmom, kak pokazyvait rezulitaty issledovaniya obshestvennoy organizasiy «Ak-Niyet», vozmojna toliko na iydeologicheskom fronte. No snachala nado ustraniti faktory, sposobstvuishie takfiritam dostigati uspehov v verbovke novyh ludey, a iymenno: nekotorye otrisatelinye priymery diskriminasiy musuliman v Kazahstane, v osobennosty popytky zapreta platka v shkolah y drugiye.» A.Izbairov myrzanyng jauaby shyndyqqa jaqyn ekendigin moyyndauymyz kerek. Ashynghan uahhabiylerding jihadshylar men tәkfirshilerding qataryn tolyqtyratyny anyq. Olay bolmasyn dep, uahhabiylik iydeologiyagha tolyq erkindik beriletin bolsa, onda «baysaldy salfiylik» qazaqtyng tamyryn kespeydi me? Búl jerde biz A.Izbairov myrzanyng úsynysynan qalay bolghanda da uahhabiylikting úpay týgel bolsyn, damugha mýmkindik alsyn degen pighylyn kórip otyrmyz. Sonymen birge, músylman dep uahhabiylik-salafiylik baghyttaghylardy ghana aitatynyn angharu qiyn emes. Qazaqtyng dәstýrli dinin ústanatyn halyqty músylman dep tanymaytynyn da kóruimizge bolady. Ol senim artyp otyrghan «Aqniyet» qoghamdyq qorynyng uahhabiylik-salafiylik baghyttaghylarmen jasaghan júmystarynyng nәtiyjeli bolyp jatqandyghyna kýmәnim bar. Óitkeni, «Aqniyet» ókilderi baryp uaghyz aitqan jerlerde, uahhabiylikten beti qaytqandardyng qaytadan sol aghymgha bet búrghandyghyn kórsetetin jetkilikti dәlelder bar. Jalpy, A.Izbairov myrzanyng uahhabiylik-salafiylik baghytty qorghashtauy, solardy ghana músylman dep qabyldauy múnymen shektelmeydi. Biraq, biz olardyng barlyghyna toqtalyp jatudy qajet dep tappadyq. Óitkeni, búl onyng ómirlik ústanymy jәne ol baghytynan qayta qoyady degenge senim az. Onyng ýstine A.Izbairovtyng joghary lauazymdy qyzmetterge qol jetkizui, memleketting tikeley kómegi arqasynda iske asqan joq pa degen kýdik te joq emes. Olay deytinimiz A.Izbairovtyng «Megapoliys» gazetine bergen súhbaty aldyna berilgen anyqtamada bylay jazylghan: «Asylbek Karimovich Izbairov – religioved, doktor istoricheskih nauk. Zakonchil Almatinskiy gosudarstvennyy uniyversiytet iym. Abaya v 1999 godu, fakulitet istorii. S 2000 po 2006 gg. rabotal v Institute vostokovedeniya MON RK v Almaty. V 2004 zashitil kandidatskui dissertasii, v 2009 – doktorskui. Rabotal glavnym ekspertom v Sentre sudebnoy ekspertizy, diyrektorom sentra vnutrenney politiky Akademiy gosupravleniya pry preziydente RK.» Múnday qyzmetterge qol jetkizu kez-kelgen jas maman týgil, biliktiligi joghary, tәjiriybeli mamandardyng da qolynan kele bermeydi. Búl jerde A.Izbairov myrzanyng onday dәrejege qol jetkizui onyng ústanghan baghytyna, uahhabiylik-salafiylik baghyttyng beldi mamany boluymen ghana baylanystyrugha bolady. Demek, memleket búl baghytqa alghashynda ózi qoldau kórsetken joq pa? - degen súraqty qoygha mәjbýr etedi. Al, memleketting búl baghytqa qoldau kórsetken bolsa, onda onyng astarynda ne jatyr? Endi súraqtargha kezegimen jauap berip kórelik. Ol ýshin azdap sheginis jasap, uahhabizmning tarihyna qysqasha sholu jasaugha mәjbýr bolamyz.

Uahhabiylik-salafiylik aghym alghashqy qalyptasqan kezeninde Batys elderining Osmanly imperiyasyn ishten irituge baghyttalghan basty iydeologiyalyq qúraly boldy. Osmanly imperiyasy kýiregen son, Batys búl iydeologiyany úmytqanday da bolghan. Kenes ókimeti Aughanstangha әskerin kirgizgen sәtten bastap, búl iydeologyany qayta iske qosty. Kenes ókimetining ydyrauy men jahandanu ýderisining bastaluy qatar keldi. Batys elderi aldynda otarlyq búghaudan endi shyghyp, janadan qalyptasa bastaghan tәuelsiz memleketterge erik bermeu, qalayda óz yqpalyna ústau maqsaty túrdy. Ol ýshin tәuelsizdik alghan halyqtardyng ózderining dәstýrli dini men mәdeniyetin qayta qalpyna keltiruge, halyqtyng ruhany tútastyghyn qalyptastyrugha mýmkindik bermeu qajet boldy. Halyqty ózining dәstýrli dini men mәdeniyetinen ajyratyp, ruhsyzdandyrmaytyn, últsyzdandyrmaytyn bolsa, jahandandu ýderisi óz dengeyinde jýre almaytyndyghy nemese mýlde jýrmeytindigi belgili bolatyn. Osy maqsatqa jetuding tóte joly kez-kelgen halyqtyng dәstýri men mәdeniyetin, ruhany bolmysynan ajyratyp, halyqty ruhsyzdandyratyn uahhabiylik-salafiylik iydeologiya ekendigin әlemdik jahandanu ýderisi tehnologtary jaqsy týsindi. Sondyqtan da, uahhabiylik-salafiylik iydeologiyasyn Batys elderining jahandanu ýderisine mýdeli bolyp otyrghan toptary ózderine Islam әlemine qarsy qoldanatyn basty iydeolgiyalyq qaruy etip aldy. Songhy 20-25 jyl kóleminde uahhabiylik-salafiylik iydeologiyanyng taralmaghan músylman memleketi qalmady dese bolady. «Arab kóktemi» osy iydeologiyanyng belsendi әreketi arqasynda iske asqandyghyn, әli de asyp jatqandyghyn, uahhabiylik-salafiylik aghym ókilderi shygharghan býlikte әrkezde Batys memleketteri solardyng odaqtasy bolghandyghyn eshkim joqqa shyghara almaydy. Qazaqstannyng Batys oblystarynda uahhabiylik-salafiylik aghym yqpalynyng tez artuyna ol jerlerdegi múnay kenishterining Batystyq investorlargha berilui tikeley yqpalyn tiygizdi. Uahhabiylik-salafiylik baghyttaghy alghashqy toptar osy múnay kompaniyalarynyng ainalasynda, sol kompaniyalarda júmys isteytin júmysshylar arasynda payda bolghanyna 2007  jylghy jýrgizgen zertteu júmystary kezinde kóz jetkizgen bolatynbyz. Búl jerde «ol ne ýshin qajet boldy?»- degen zandy súraq tuyndary sózsiz. Onyng jauaby mynau: birinshisi, jahandanudyng strategiyalyq baghytyna say qazaq halqynyng ruhaniy-mәdeny tútastyghyna núsqan keltiru; ekinshisi, sol jerde basqa diny senimdi ústanatyn, radikaldy baghyttaghy top qalyptastyru. Qazaqstan ýkimeti kelisim-shartty qayta qaraymyz deytin bolsa, sol topty iske qosyp, býlik shyghartu mýmkindigin dayyndau edi. Maqsat – osyny paydalanyp, investisiyamyzdy qorghaymyz degen jeleumen, Qazaq jerine әsker kirgizu bolatyn. Ázirge bizdi Qúday múnday keng kólemdegi qaqtyghystan aman saqtap keledi. Onyng ýstine Resey memleketining ózining әskery quatyn qayta qalpyna keltirui – Batystyng múnday әreketke baruyna tosqauyl bolyp otyr. Biz býgin sol sayasy tehnologiyanyng bergen jemisin kórip otyrmyz. Egerde osy aitylghandardy ary qaray taldaytyn bolsaq, Batystyng alpauyt memleketteri Qazaqstandy jahandanu ýderisi shenberinde tyrp etkizbey ústau ýshin sonau tәuelsizdikting alghashqy jyldarynda-aq qazaqtyng moynyna investisiyany qylbúrau etip salghanyn kóruimizge bolady. Bizding elimizge tek investisiya kelgen joq, sonymen birge, qazaq qoghamyn ishtey irituge baghyttalghan týrli iydeologyalyq iritkiler keldi. Qazaqstan Respublikasynyng alghash qabyldanghan zany «Ar-ojdan jәne diny senim bostandyghy» zany boluy investorlardyng yqpalymen qabyldandy dep aitugha negiz bar. Ony kez-kelgen syrttan kelgen diny sektalargha memleket tarapynan qysym kórsetiletin bolsa, onda sheteldik úiymdardyng óre týregelip qorghap shyghuy sonyng aighaghy bolsa kerek. Búl zang elimizge týrli diny aghymdar men sektalardyng erkin kirip, әreket etuine mýmkindik berdi. Búghan elimizde qabyldanghan deiydeologizasiya ýderisin qosynyz. Qazaq ózinikin mynau meniki dep aitudan qaldy. Qazaq ziyalylarynyng ana jerden, myna jerden shyryldap, qazaqtyng tili, dini, mәdeniyeti dep shyryldaghany esepke alynbady. Uahhabiylik-salafiylik aghym qazaq halqyna jasalghan dini-iydeologiyalyq shabuyldyng basty qúralyna ainaldy. Qolynda Qúrany, auzynda Allasy bolghan song alghashynda qazaq búlardan onshalyqty jamandyq kýte qoyghan joq. Uahhabiyler aldymen qazaq qoghamy ruhaniatyna yqpaly bar túlghalardy óz qarmaqtaryna týsiruge әreket jasady.  Toptap qajylyqqa apardy. «Shyn» dinning qaysy ekendigin kórsetti. Olardyng kópshiligi uahhabiylerding soyylyn soghyp ketpegenimen, qazaq halqynyng dinin, ruhany bolmysyn qorghaushylar qatarynan shyghyp qaldy. Óitkeni, olardyng sanasyna kýdik kirdi. Dinning qaysy dúrys, qaysysy búrys degen súraqqa jauap taba almay, qazaq qoghamyndaghy ruhany ýderisterden ózderin shettetuge mәjbýr boldy. Onyng ýstine QMDB basshylyghynyng diny kadrlardy dayyndau ýshin shetelderge jastardy toptap jiberui de, mәseleni kýrdelendire týsti. Ol jaqta dayyndalyp kelgen mamandardyng kópshiligi sol uahhabiylik iydeologiyanyn, eng az degende arab dәstýrshildigining qarmaghyna týskenine býgingi kýni kuә bolyp otyrmyz. Býgingi jogharghy bilimdi degen kez-kelgen imamnyng Islam negizderinen habary bolghanymen, ol bilimdi qazaq ruhaniatymen sabaqtastyra alatyn qauqary joq. «Arab dәstýrshildigi» qazaq ruhaniatynan kóri, uahhabiylik tanymgha jaqyn ekendigin eskeretin bolsaq, onda qazirgi meshitterding uahhabiylik iydeologiyagha qarsy túrugha qauqarsyz bolu sebepterin aitpay-aq týsinuimizge bolady.

Uahhabiylik-salafiylik baghyt ókilderi tek dini-iydeologiyalyq baghyttaghy is-әreketimen shektelip qalghan joq. Qazaq qoghamy ishinde ózining әleumettik bazasyn qalyptastyru jolynda kóp әreket jasady. Olary da jemissiz emes. Týrli salada uahhabiylik-salafiylik aghym ókilderining jәrdemimen qúrylyp, solardyng sózin sóileytin әleumettik top qalyptasyp ýlgerdi. Olardyng ýles salmaghy óndiriste, mashina saudasy men qosalqy bólshekter saudasynda, qúrlys pen qúrlys materialdary saudasynda, jalpy bólshek saudada bar ekendigi, uahhabiyler yqpalyndaghy azamattar qolynda ekendigi jasyryn emes. Tolassyz salynyp jatqan meshitterdi saldyrushy azamattardyng kópshiligi osy әleumettik baza ókilderi bolu mýmkin ekendigin de joqqa shygharugha bolmaydy. Basymyzgha bәleket bolyp jabysqan osynyng barlyghy qazaq basyna ózdiginen kelgen joq. Jahandanu ýderisining jas memleketterdi ózderine tәueldi etuding negizgi qúraly-investisiya arqyly kelip otyrghanyn halyqtyng kópshiligi sezine bermeydi. Býgingi qazaq mýddesine qarsy qabyldanyp jatqan jerge, tilge qatysty qabyldanghan sheshimderding astarynda da osy «qúdiretti» investisiyanyng yqpaly jatyr. Búghan qarsy túrugha memleketting ózi qauqarsyz ekendigin týsinuge tiyispiz. Egerde memleket qauqarly bolsa, ózining dini-iydeologiyalyq tәuelsiz sayasatyn qazaqtyng dәstýrli dini men mәdeniyetin qorghay otyryp jýrgizer edi. A.Izbairov siyqty uahhabiylik-salafiylik aghym ókili qolyna memleketting taghdyryna tikeley yqpal etetin oryngha basshylyqqa qoyylmaghan bolar edi. Ókinishke oray, memleketting ózinde onday erik joq. Barlyghy qúdirtetti investorlardyng qolynda.  Sondyqtan da «uahhabiylik-salafiylik aghymgha tyiym salu kerek»- dep qazaq qoghamy shulaghanymen, búl mәselege tyiym salugha shamamyz kelmeui mýmkin. Sebebi, olardyng artynda jahandanu ýderisin әlemdik dengeyde jýrgizip otyrghan alpauyttar, transúlttyq korporasiyalar túr.

Qoryta aitqanda, býgingi kýni qazaq halqynyn, qazaq memlekettigining basyna qara búlt ýiirlip túr. Qazaq halqynyng tarih sahnasynda qalu-qalmauy halyq pen memleketting birlese qimyldap, ózining dini-iydeologiyalyq, ekonomikalyq qauipsizdigin qamtamasyz etkende ghana jýzege asatyn bolady. Halyq ta, memleket te «baylyq, aqsha»- dep, shashyla bermey, óz mýmkindigine qaray ómir sýrip ýirenuleri kerek. Olay bolmaghan jaghdayda, elinnen de, jerinnen aiyrlatynyndy oilan, Qazaq! Bigingi kýni qyl kópirding ýstinde túrghanyndy úmytpa!

Abai.kz

 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2079
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2503
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2140
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1612