Óz qúrbyng turaly jazu әri jenil, әri qiyn eken. Ádebiyet kóshine shamamen bir mezgilde kelip qosylghan adamdardyng talay qyrlary ózgeshe bolghanymen, taghdyrlarynda úqsastyq bar.Eng aldymen olar әdebiyetting birdey kezenderin bastan keshedi. Aldyna qarasa – aghalary, artyna qarasa – inileri bar.Kórer qyzyqtary men tartar tauqymetteri, moyyndaghy jýgi men mún-sherleri de ortaq.Sondyqtan birin-biri basqalardan góri jaqynyraqtan tanidy, kóbirek biledi. «Jenil» dep otyrghanymyzdyng mәnisi de osynda.Ekinshi jaghynan, óz tústasynnyng tvorchestvolyq ósu joly turaly sóz qozghaugha tura kelgende, beyne bir ózinning mún-múqtajyndy aitatyn adamday qysylyp, qinalatynyng da ras...

Búl kýnderi kózden búlbúl úshqan sonau alpysynshy jyldardyng ayaq sheninde jas jazushylardyng respublikalyq ekinshi kenesi ótkeni esime týsedi. Ol sol kezdegi әdebiyetimizding jetken biyigin mejelep, baghyt-baghdaryn oilastyrghan, problemalaryn sarapqa salghan ózinshe ýlken bir mәjilis bolghan edi.Qazir múnday jinalystargha etimiz ýirenip ketken be, al ol kezde әlgindey bas qosulargha at arqasy qiyannan tayly-tayaghymyz qalmay jinalatynbyz.Ásirese, Ádebiyet Ordasynyng qasiyetti bosaghasynan jýregimiz lýpildep, iymene otyryp kirgen bizder ýshin múnday jiyndar ýlken bir aituly oqigha retinde qabyldanyp, esten shyqpas merekedey seziletin. 

IYә, alpysynshy jyldary... Qazaq poeziyasynyng tarihyna kóz jibersek, ol әrbir on jyl sayyn janaryp, týlep otyrypty.Sonau jiyrmasynshy jyldary barlyq gýlin ashyp, ókinishke qaray  mezgilsiz otalyp ketken Maghjan, Iliyas, Sәkender shoghyry; odan otyzynshy jyldar kóshin bastap shyqqan Tayyr, Ábdilda, Ghalilar toby; búghan ile-shala qyrqynshy jyldary soghystyng ot-jalynynda oyanyp, «arystannyng aibaryn, jolbarystyng jýregin» iyemdengen, qyrqadan shyngha kóterilgen Qasymdar legi; odan song eluinshi jyldardyng ekinshi jartysynda esimderi estile bastap, alpysynshy jyldar ishinde qazaq poeziyasyn jana beleske kótergen quatty tolqyn – Qadyr, Múqaghali, Júmeken, Túmanbay, Saghi, Tólegender; búlardyng izin basa shyghyp, bir buyn bop aralasyp ketken Qastek,Sәken, Múhtar, Fariza, Dýisenbekter; sodan keyin alpysynshy jyldardyng orta sheninde balausa ýnderi estilip, jetpisinshi jyldary aqyn retinde tolyq qalyptasqan  buyn – biz әngime etip otyrghan Kenshilikting qúrby-qúrdastary, tetelesteri, aqyr ayaghynda songhy on-on bes jyl bederinde poeziyamyzdyng taghy da bir jana belesinen kóringen, aiqyn talantty jas buyn – Úlyqbek pen Esenghalidyng qatarlastary men saparlastary.Áriyne, búlaysha bólu tipten shartty nәrse.Áytpese, «úrpaqtar» arasynda eshqanday da aiqyn qatang shekara bolghan emes. Olar bәiterekting ilgerindi-keyindi bitken bútaqtarynday jalghasa tarmaqtalyp, jarysa japyraq jayyp, biyikke órmeley beredi.Kenshilikting  «úrpaghy» da sol alyp aghashtyng taramdala bitken salaly bir bútaghy ispettes...

Jogharyda aitqanymyzday, búlardyng aldy jyr saparyna alpysynshy jyldardyng orta sheninde kelip qosyldy. Taghy bir bes-alty jyldyng ishinde búl toptyng da qarasy kóbeye týsti.

         «Biz bala edik elde ósken,

         Jar jaghalap, kól keshken.

         Túlymymyzdy kýn sýiip,

         Túsauymyzdy jel kesken...» - dep Kenshilik bir óleninde aitqanynday, búlardyng bәri de tughan poeziyamyzgha qasiyetti mekenning soghystan songhy sony samalyn ózderimen birge ala kelgen edi.

Saliqaly sóz degennen shyghady, osy buyn әdebiyetke kelgen kezde ózderinen ilki buynnyng orta jasy otyzdyng ýstinde ghana eken. Biraq sol kezding ózinde-aq, nebәri ýsh-tórt kitap shygharghan Qadyr, Múqaghali, Júmeken, Túmanbay esimderin qalyng búqara halyq jaqsy bilushi edi. Olar turaly, jol bastaghan aghalary da, artynan ergen inileri de aghynan jaryla pikir aityp, kópshilik qauymnyng bilmesine qoymaytyn. Al biz toqtalyp otyrghan buynnyng orta jasy qyryqtan asyp ketti. Talanttan kende dep aitugha eshkimning auzy barmaydy. Biraq solardyng kópshiligin oqyrman qauym bile bermeytin sekildi. Tipti atyn estimegenderi de bar. Búlardyng ishindegi «ә» degennen Jarasqannyng ghana júldyzy jarqyrap shyqty. Ras, Kýlәsh, Iranbekter turaly dualy auyzdy aghalar birdi-ekili jyly lebiz bildirdi, tipti, Iranbekti qarapayym júrtshylyqtyng kóbi biletin halge jetti, al Temirhan bolsa, әdeby ortagha әbden tanymal boldy. Degenmen , osy buynnyng tanyluy óte úzaqqa sozyldy. Sonymen, aghalardyng qolyn, inilerding jolyn úzartudy moynyna alghan qonyr minezdi ortanshy úlday bolyp ósken qazirgi orta buyn ókilderining óz ómirbayany, ózgeshe taghdyry bar. Orta keshting manday aldynda arghymaqtaryn auyzdyghymen alystyryp, su jorghalaryn jarystyryp bir top ketip barady. Osy toptyng ishinde aqyn Kenshilik Myrzabekov te bar.

Kenshilik – «Inkәr dýniye» degen túnghysh kitabymen-aq oqyrman qauymdy eleng etkizgen bolatyn. Osy kitaptaghy «Amankeldi qabiri», «Ákemdi saghynamyn», «Apa, sen qartayma», «Shalghynda», «Balta», «Anar» siyaqty ólenderinen jas aqynnyng jaryq dýniyege degen inkәr kónilining otyn, tazalyq pen jaqsylyqqa yntyzar jýrekting lýpilin sezgenbiz. Búl ghana emes... Eng bastysy, jas aqynnyng jyr kestesinde sol kez ýshin sony kóringen órnekter men tosyn suretter mol edi.

         ...Óliara mezgil...

         On alty jasta edik biz,

         Óliara ótse, óruge jýrgen elikpiz.

         ...Bozala tanda boztorghay әli shyr etpey,

         Typ-tynysh dala túmshanyp shyqqa sýmektey.

         ...Songhy solqyldar sozylyp túryp sinirdey,

         Shart syndy bútaq shaghyrmaqtargha ilinbey.

         .., Búldyrap úshyp, bualdyr shaqta ketti me,

         Qolgha ilikpeytin suyrtpaq sәule saylardan.

         Japyraq jayqalghanda, sausaghymen

         Shertedi shabytymnyng shanaghyn kep.

         ...Jaghasy kólding bozqanaq, ólen,  

         Qoghasy kólding qozghalady әren.

         Lap etip janyp, lyp etip sónip,

         Lyqsidy jýrek – bozbala denem!

         ...Jaghamen jeli jalbyzdyn

         Jas iyisin maghan ýrlep túr.

Aqynnyng túnghysh kitabynan alynghan búl joldargha artyq týsiniktemening qajeti joq. Suret, boyau, teneu – bәri ózinde. Eger býginde jasy jiyrmadan jana ghana asqan jigitosynday óleng jazyp әkelse, jerden kesek altyn tapqanday quanyp, jasymyz da, jasampazdyghymyz da jarysa bas shúlghyp, tóbemizge han kóterip jik-japar bolyp qalar edik. Búl da bolsa «qolda bar altynnyng qadirin» bile bastaghanymyz shyghar. Sóitsek, osydan shiyrek ghasyr búryn Kenshiliktermen onyng tústastary jyr-túmasyn túnyghynan shayqap iship jýripti ghoy.

Kenshilik aqynnyng tvorchestvosyna jasaghan shaghyn taldauymyzgha sózdi shashyratyp almau ýshin, onyng lirikalaryn, balladalaryn, poemalaryn shartty týrde bólip qarastyrudy jón kórdik.

Kenshilikting aqyn retinde oqyrman nazaryn aiyryqsha audarghan bir ereksheligi – sonau Iliyastardan keyin Syrbay, Quandyq sekildi qadau-qadau aqyndarda ghana molynan qalyp qoyghan, al jalpy poeziyamyzda alpysynshy jyldardyng ortasyna qaray tipten súiylyp ketken últtyq til boyauyn keyingi tolqyn ishinen alghashqy bolyp qaytadan bir kórsetuinde edi. Búl әsirese, onyng tabighat lirikalarynda taygha tanba basqanday bayqalady. Aqyn tabighat symbatyna syrttay tamsanbay, ony bir tútas organizm retinde, dialektikalyq baylanys ýstinde tanyp kóredi.

         Qoyly auyldyng qong shany

         Tu syrtynda tútasqan.

         Ekindide qonyr sary,

         Týske enedi sýt aspan.

Bir qaraghanda «qoyly auyldyng qong shany» degende túrghan eshtene joq sekildi. Biraq búl qalay degenmen de joldyng shany emes qoy...Zerdeley qarasan, «auyldyng shany» degen beyneli tirkespen alghash ret úshyrasyp otyrghanymyzdy bayqaymyz. Ári búl últtyq úghymgha jaqyn, qúlaqqa jaghymdy, tilge jatyq. «sýt aspan»turaly da osyny aitugha bolady. Endi osy tórt joldy tútas qayta bir oqyp kóreyikshi. Ekindi әleti. Jazdyng ashyq shilingi kýni. Búl – auylgha qoy qaytatyn mezgil. Óriste shúbalghan qoy, qonyr shang aq taqyrlanyp qalghan auyldyng ortasyna deyin sozylyp, enkeye bastaghan kýnning sarghysh sәulelerimen zerlengendey... Teginde, beyneli til oramdaryn eshkim de, әsirese talantty aqyn oidan shygharmaydy, ony bir jerden oqyp ta almaydy. Aqyn kózben kórgenin qiyalymen әrlep, tabighattyng qanyq boyauly, jarasymdy suretin ózinshe janasha kesteleydi.Álgi bir shumaqty oqyp, biz osynday әserge kelemiz. Bir shumaqqa ghana emes, múnday qarapayym da shynayy suretke qúrylghan ólender Kenshilikke kóbirek tәn.

         ...Jazgha salym jer jipsip bu shyghady,

         Jauyr qyrgha jauqazyn gýl shyghady.

 

         ...Jazyqqa tirep tabanyn

         Shymyrlap aghar tolqyny –

         Moynyna salghan dalanyn

         Moyylday qara eltiri.

         ...Bir nayzaghay kele jatty tútanyp,

         Kók aspannyng kók etin bir jyrtugha.

         ...Balanyng oiy – bal qiyal,

         Búidasyz búlttay jónkilip.

         ...Almastyng jýzi sharpyday,

         Audaryp salsang janady.

         ...Syqyr da syqyr sary ayaz,

         Syna almay syzdap túr aspan... 

Bizding poezimyzdyng týri qashanda últtyq. Ol sonysymen de basqalardan erekshe, qúndy. Aqyndyq quat neni jazghannan góri, qalay jazghanyna qaray baghalanbaq. Iliyas Jansýgirovting samoletten qaraghandaghy iyrelendep aqqan ózen suyn «jatqan jylannyng qabyghynday» dep teneui qúlaqqa tosyndau estilgenimen kónilge qonymdy-aq emes pe. Últtyq poeziyanyng dәstýrin janghyrtu, janartudyng ýlgisi osynday bolsa kerek. Jogharydaghy «moyylday qara eltiri» de bizdi osy oigha jeteleydi. Keyde aqyn talantyn, onyng kórkemdik izdenisterin erekshe «birdenelerden» izdeu tendensiyasy qylang berip qalady. Sony ózinshe úghyp alghan bireuler, «erekshe» kóringisi kele me eken, kópe-kórneu jasandy tirkester qúraugha әues. Sodan da baryp, syrty jyltyr, ishi búldyr ólenderdi «syrty kýmis, ishi altyn» dep úghynatynymyz da bar. Shynayylyqtyng tabighilyghy men qarapayymdylyghyn tany bilu jaghy tapshy sekildi. «Eki ózen» degen óleng bylay dep bastalady:

         Kóktem. Kólder úlghayyp úlasyp ketipti,

         Belder yrghalyp gýl basyp ketipti.

         Dýnie din aman.

         Tóbede shókim búlt ta joq,

         Shalghynda shashyrap jylaghan

         Jetim shyq ta joq.   

         Beybit bir kýnge

         Sýiinshi súraghan baladay,

         Sәskede saghym jýgirdi

         Sinirdey sozylghan qayyn, qaraghay...

Múnda kózge úryp túrghan jaltyraq boyau joq. Ólenning qúrylymy, syrtqy symbaty júpyny ghana. Qarapayym, biraq tabighi, sondyqtan shynayy. Búl joldardy oqyp otyrghanda, kózden alys, kónilge tanys, qúbylystar sana týkpirinen qayta janghyryghyp, tiri tabighattyng ózimen tildeskendey әserde bolasyz. Óitkeni múnda óli dýnie emes, adam tirshiligimen aitysqan kәdimgi ómir bar. Sol tirshilikting kýiinishi men múnyn «shalghynda shashyrap jylaghan jetim shyq» sezdirse, quanyshy men lәzzatyn – «sýiinshi súraghan baladay» sәskede jýgirgen sәuleden, al qiyndyghy men qaysarlyghyn «sinirdey sozylghan» qayyng men qaraghaydyng túrpatynan tanyghandaymyz. Bir sózben aitqanda, aqyn syrtqy dýniyege ózining túspaldary men tújyrymdaryn tanbaydy, kerisinshe tabighat pen ómir qúbylystarynyng talshyq sәulelerin suyrtpaqtap jip tartqanday talghap, súryptap ala biledi. Búl ekining birining qolynan kelmese kerek. Óitkeni talantty bylay qoyghanda, búl ýshin shynayy ómirding tabighy bolmysyn týisine bilerliktey zerde kerek. Sonda ghana aqyn qayda siltese sonda baryp qona ketetin bes aspap teneulerden bas tartyp, әr sózding óz ornynda ghana «sóz» bola alatynyn týsiner edi. Búl kezderi deklarasiyalyq, didaktikalyq saryndardyng saryny qatty tiygen poeziyamyz, ókinishke qaray, býginde tanymay túryp tamsanyp, talghamay jútugha da kóndigip qalghanday... Kenshilikting tabighat lirikalaryn oqyp otyryp, biz onyng tau suynday taza, jaylau kórkindey tartymdy ajar-symbatyna tәnti bolamyz. Óleng boyauyn tabighattyng ózinen sýzip alu, onyng әri men nәrin so qalpynda saqtap qalu – Kenshilikting basty kórkemdik ereksheligi... Qazaq lirikasynyng qara topyraghyn eroziyadan qorghau kýresinde Kenshilik sekildi taza aqyndardyng orny airyqsha ekenin barghan sayyn aiqyn sezine týsudemiz. Bizding qashannan da qabiletti de qaghylez poeziyamyz jany sýigen janalyq ataulynyng eshqaysysynan da kende qalmas, dodanyng da, modanyng  da neshe týrine tótep berer, biraq týpting týbinde bәrinen de tazalyq qymbat bolar.

Kenshilik sekildi ishtegi jalyny syrtyna lapyldap shyghyp túratyn qyzu qandy, nәzik jandy aqyn mahabbat lirikasynyng aulyna da at izin salmady desek, jalghan aitqan bolar edik. Búl taqyrypqa erinbey jalyqpay tútas kitaptar jazghan aqyndar da bar. Jarqyrauyq qonyzdyng týngi jaryghy sekildi suyq jymiyatyn jyltyraq jyrlar da jetkilikti. Ólip-óship, órtenip-janyp, alas úra ah úryp, ant-su iship jatatyn bastyqtar da joq emes. Kenshilikting mahabbat lirikasy búlardyng bireuine de úqsamaydy. Onyng mahabbat jyrlary qashan da qoghamdyq mәn alyp, tughan jer men elge degen ystyq sýiispenshilikpen, ómirge degen inkәr saghynyshpen úshtasyp, filosofiyalyq astargha ie bolady. «Filosofiya» demekshi, Kenshilik birde: «Men filosofiyagha jolaghan aqyn emespin... – degeni bar edi. Búl onyng dereksizdengen birynghay dýniyeәuy pәlsapagha ýiir emestigin menzegeni bolsa kerek. Áytpese, aqynnyng ómirge, tabighat pen tirshilikke kózqarasynyng ózi estetikalyq fonda aitylghan filosofiya emes pe.

Aq shanday artta shúbap qalghan jyldar,

         Aqshamday inirime jalghandyndar.

         Mehnaty jaryq bop janghan jyldar,

         Mahabbaty qaryq bop qalghan jyldar...

         Astarlap aityp, alysqa menzep túrghan joq pa. Eki kelmes jastyq shaqqa degen yntyzar kónilding ystyq taby lapyldap túrghan búl ólendi ghashyqtyq jyry emes dep kim aitady! Tórt jol ólenge mahabbat, arman, saghynysh, ókinishting júbanyshy, múnnyng quanyshy – bәri syiyp ketken. Búl oqyrmangha ózining jattandy, jasandy sezim-kýiin zorlap tanytatyn ólenderden mýldem ózgeshe. Teginde, jalt-júlt etken әsire qyzyl teneuler jasandy sezimge lypa bola almaydy. Kerisinshe, qarapayym tilmen aitylghan shynayy sezim de adam janynyng qalghyghan oqshau týkpirlerin oyatyp, jýrekting eng nәzik qyldaryn shertip ótedi.

         Joldas jiyrma bes,

         Saghan ne deyin...

         Sening jolyndy qaytip bógeyin.

         Dәm-túz jarasqan tatu kýnderdi

         Eger til jetse aityp kóreyin...

Bir oqyghanda-aq kókeyge jattalyp qalatyn osy jalghyz shumaqqa qamshy sabynday adam ghúmyrynyng júmyr basty pendege qanshalyqty arman jýktep ótetinin týsingendeymiz. Adamnyng ómirge degen armandy bazynasy, ólsheusiz mahabbaty jyrdyng aq qaynaryna ainalyp, aqyn ózegin jaryp shyqqan.

Kenshilik lirikalary, әsirese mahabbat lirikasy degende onyng «Anar» degen ólenine toqtalmay ketu kýnә bolar edi. Baysaldy jigit aghasynyng balang mahabbatyn eske aluy qanday әserli. Bir kezdegi qúlyn mýshesi búzylmaghan qúralay qyz arada jyldar ótkende aq tósin anqita ashyp qoyyp, sәbiyin emizip otyrsa, oghan qadalghan kóz basqaniki emes, ghashyqtyq kóz bolsa, onyng qanday sezim qúiynyna tap bolaryn shamalanyz. Osy tamasha jyr qazaq aqyndarynyng mahabbat taqyrybyna arnaghan ólenderining ishinde eng shúraylylarynyng biri ekeni dausyz. Ókinishke qaray, kezinde avtordyng ózi talay-talay auditoriyalardan tamyljyta oqyp, jastar auzynda jattalyp ketken búl óleng kitapqa («Inkәr dýniye», 28-bet. «Jazushy» baspasy, 1972 jyl) nebәri tórt-aq shumaq bolyp engen. Al 1969 jyly «Júldyz» jurnalyna basylghan variantyna qarasaq, óleng on ýsh shumaq. Sol núsqamen salystyra kelip, birinshi shumaq pen ekinshi shumaqtyng ortasynda ólenning túp-tura otyz jeti joly qiylyp ketkenin kórdik. Ne ýshin?.. Oghan endi eshkim de jauap bermeytini belgili. Qyrsyzdyqqa qynjylyp, qiyanatqa qinalghannan basqa ne shara?! Múny da «toqyrau kezenine» jauyp qútylamyz ba? Qalay degenmen de aqyn múrasyn halqyna tútastyghyn búzbay qaytaryp beru – parasattylyq paryzy. Aqynnyng qisynsyz qiyanatqa úshyrap, qiqymdalghan ólenderi bir búl emes, basqa da kitaptarynda úshyrasady. Halqymyz «Eshten kesh jaqsy» deydi. Kezinde ketken kemshilikti týzetip, ornyna keltirgenning aiyby joq.Kenshilikting qayta basylymyn, tandamalysyn dayyndau ýstinde búl jay baspa redaktorlarynyng esinde bolsa eken deymiz. Osy iygi maqsatqa jasalghan alghashqy qadam retinde «Anar» degen ólenning jurnalda basylghan tolyq núsqasyn oqyrmandar nazaryna qaytalap úsynyp ketudi artyq kórmedim.

ANAR

Bar ma eken sening esinde,

Balqaymaq kýnder shayqausyz.

Búltiyp bir zat tósinde

Bulyghyp ósti bayqausyz.

Qaqpaqsha jaghang kýn qaghyp,

Qadalghan týimeng qatarlay.

Keudene keyde úrlanyp

Qaraytyn edim bata almay.

Boyyng da ósti bulyghyp,

Oyyng da ósti bulyghyp.

Tamyryn tartpay bәisheshek.

Shygha ma jerge surylyp.

Omyraudyng dausyn shygharyp,

Alqa men shashbau taghynbay.

Talshybyq boyyng búralyp,

Tәnti etpes qimyl tabylmay.

Tomardan týsken shoqqa úqsap,

Tomsaryp kózing janghanda.

Tay-sezimine noqta sap,

Tulatpay ústap alghanda.

Jalghanda eshkim joqqa úqsap,

Jaylaugha birge barghanda

Kezikkenimizdi bilmeppin

Qadir týn – qayran armangha!

...Ekindi qúlay enkuge

Elgezek samal elpildep.

Jagha men jennen jel gulep,

Jel tiygen etek jelpildep,

Aq tezek terdik, arqagha

Alasha qapshyq tórkindep.

Kóbening týbi qarandap,

Kireuke tartty nart inir.

Jalqyayaq jalqyn talaurap,

Juasyp jatty jalqy qyr.

Qapshyqty qozghap bar dene

Kótere bergen sәtinde,

Dar ete týsti әldene,

Kóileging bolar nәtinde.

Sekemsiz túr em aldynda,

 Seskenip menen qaldyng ba,

Aydynday tósing mólt etti,

Qos shabaq kólge sholp etti

Oralyp ósken baldyrgha.

On eki mýsheng keriktey

Qymsyndyng nege aldymda.

Ayypty tozghan kóilek pe,

Ayymyz basqa taghdyr ma?

...odan song talay jyl ótti,

Aulyna talay bargham da.

Sәbiyindi kórdim aldynda,

Anqytyp tósindi iyitip,

Razy bop sonda otyrdyn

Ayymyz basqa taghdyrgha.

«Jýrekten kirip boydy alar» jyr qúdyretin tilmen aityp jetkizu qiyn. Qazaq lirikasynyng mereyin ósiretin de osynday birtuma, aqjarma jyrlar bolsa kerek. Sóz orayy kelgende aita keteyik, songhy jiyrma jylday uaqyt ishinde kýni keshelerge deyin keybir baspa redaktorlary on eki mýshesi sau ólenning mýshesine pyshaq jýgirtuge tym әues bolyp kelgeni jasyryn emes. Osynday solaqay «operasiyalardan» әsirese, talantty  aqyndardyn, sonyng ishinde, búghanasy dәl sol jyldary beky bastaghan, «әy der әjesi, qoy der qojasy» kóp bolghan Kenshilikpen túrghylas aqyndardyng ólenderi kóbirek zardap shekti. Solardyng qay-qaysysynan da әlgindey әlimjettikke úshyrap, kózi shyqqan, auzy-múrny shúntighan ólender kóp tabylady.

Aqyn talantynyng syngha týser bir túsy – azamattyq lirika. Lirikanyng basqa salalarynda útqarlyq tanytyp jýrgen aqyndardyng ózderi de búl taqyrypqa kelgende  kibirtiktep qala beretini bar. Taqyryp qansha bedeldi bolghanymen de, jadaghay úran men jaramsaq qolpashtaugha, qúrghaq bayandaugha negizdelgen óleng eshkimdi de qyzyqtyrmaytyny belgili. Qoghamnyng múny men quanyshyn óz jýregine jetkizgen aqynnyng azamattyq dauysyn aighay alyp ketetini aqiqat. Súlulyqtyng anasy – shynayylyq. Kóptegen ólenderge kónilimiz kónshimeytini de osy shynayylyqtyng kemdiginde. Qanshama egilip jylaghanmen, ezu jimay kýlgenmen jalghan qayghyny da, jasandy quanyshty da beseneden tanugha bolady. Keyde talantty aqyndardyng ózderi osy shynayylyqtyng jetispeuinen tosyrqap jatqanda, sýigen qyzyna deklarasiyalyq jattandy óleng arnaytyn aqyndardan ne ýmit, ne qayyr?! «Azamattyq lirika» degenning ózi belgili bir jaghdayda shartty úghym bolsa kerek. Áytpese,  aqynnyng kez-kelgen óleninde onyng azammattyq bolmysy, oi-pikiri kórinbey qalmaq emes. Ádette biz «azamattyq lirika» degende ә degende partiya,otan, eldik pen erlik taqyryptaryna jazylghan jyrlardy mejege alatynymyz bar. Kórkemdigi kónilden shyqpay, oqyrmandardy tebirendirmey jatatyn, jaqsy aqyndardyng ózderi  de syndy kóbirek estuine tura keletin jaghday osy taqyryptar tónireginde jii úshyrasady. Aqynnyng «әleumettik belsendiligi» degendi birynghay әsire dәripteu túrghysynda týsinip kelgen jayymyz bar da. Eger shyndyqty tura aitsaq, múnday kemshilik «men» degen aqynnyng kez-kelgeninen birsypyra tabylady ghoy dep oilaymyn. Áriyne, búl «әttegen-aydan» Kenshilik te syrt qala almady. Kezinde syn da estidi.

Bir qyzyghy, men Kenshilikti alghash ret aqyn retinde óz tanuymda qabyldaghan kezimde, onyng qamshynyng órimindey eshqashan da ózgermes taqyryptary  - tabighat pen adam taghdyry, mahabbat pen tazalyq qúdyretindey bolyp kóringen edi. Mende Kenshilik basqasha jazbaytyn siyaqty týsinik bolmady. Múnyng sebebi, onyng eng alghashqy, ózi aitqanday, «boyauy sinbegen, oyauy sónbegen» jyrlarynyng maghan erekshe әser etip, sanamdy siqyrlap tastaghanynan bolsa kerek. Biraq Kenshilik «basqa taqyryptargha» da batyl bara aldy, әri kóp rette «boyau men oyauyn» joghaltqan joq. Múnda tua bitken aqyndyq bolmystyq tabighaty jatyr. Kenshilik, әsirese, 1982 jyly shyqqan «Zamandas syry» jinaghynan bastap taqyryp ayasyn ghana kenitip qoymay, talantynyng belgisiz qorlaryn da erkin asha bildi. Partiya, Otan, el men jer tarihy jәne taghdyry, revolusiya jenisining úly ózgeristeri talantty aqyn jyrlarynyng órisin ashyp, óresin biyiktete týsti. Azamattyq lirika «qúlaqtan kirip, boydy alyp» jatsa qúba-qúp. Biraq ol dengeyge ekining biri jetpegenin bylay qoyghanda, qadau-qadau aqyndarymyzdyng jaqsy ólenderi de qadau-qadau ekenin amalsyz moyyndap jatamyz. Tipti, keybir aqyndar búl taqyryptan bedel almasyn bilip, qashqaqtaytynday, odan góri oqyrmandy «tebirentetin», «sezim qylyn shertetin», «ótimdi» taqyryptargha kóbirek den qoyatyn sekildi. Búl, әriyne, dúrys tendensiya emes. Dey túrsaq ta, azamattyq taqyryptaghy joghymyzdy izdep tabu qanday qajet bolsa, barymyzdy ekshep, salystyryp, saralap, baghalay bilu de býgin erekshe mәnge iye. Songhy kezderi shyndyqty shymbaygha batyra, sonyng ózin de obrazben aitu esebinen búl taqyryptyng bedeli әjepteuir ósti. Ásirese, jastar tvorchestvosynda ózge shetel poeziyasynyng sony ýlgilerining yqpaly bayqalghanday. Poeziyamyzdaghy osynday jana betbúrystar óz potensiyalyn shetten ghana alyp qoyghan joq, tughan әdebiyetimizding silem-silem tamyrlarynan da  boyyna nәr jinap óskeni anyq. Alpysynshy, jetpisinshi jyldardyng ózinde-aq quatty aqyndardyng batyl ýndi ótkir jyrlaryn jii úshyratugha bolatyn edi. Múnday beynetke qanyq beymaza jyrlar Kenshilikte da az emes-tin. Qazaqstandaghy tyng iygeru turaly eng kóp jazghan aqynnyng biri – Kenshilik. Aqyn sol tynnyng erlerin ghana jyrlap qoymay, onyng bolashaghyna da alanday bildi. Atap aitqanda, tayap kelip qalghan tabighat ekologiyasy men tyndaghy eroziya aqyn qolyna eriksiz qalam aldyrdy. Eger Kenshilik bir kezderi:

Qopa qalsa bir jaqta qamsaulanyp,

Qoryq qalsa bir jaqta qorshaulanyp, -   dep, qaymaghy búzylmaghan tabighat kórinisine sýisine kóz tikken bolsa, («Zamandas syry», 1982j.)  arada biraz uaqyt ótkende:

Sary jotada biz iyiskegen seldirepti boz jusan,

Sary qopada sybyzghyday sidiypty sary qamys, - dep súlu tabighattyng sýreni qashqan keypine qynjylady.

(«Auyl men astana», 1984).

Jonynan jazday taspa alghan

Jalanash jaydaq qaldy-au qyr, - dep ókinedi. Nege osylay?... Aqyn búl súraqqa da jauap izdeydi. Onyng oi-zerdesi alysta qalghan balalyq shaghynyng aq shandaq kýnderine qaray jeteleydi:

... Tyng kótergen jyl tóbening týbit kódesin

Tarap әketti taraq tabandy traktor.

(«Zamandas syry»).

Osynyng bar salmaghy jýregine týsip, kózben kórgeni kóniline syimay shiryqqan aqyn «tal týste shyrqaghan torghay» tәrizdi janyn qoyargha jer tappaydy.

Bizding jaqqa búlt aumay, janbyr jaumay qúrghap túr,

Kýnde shyghyp kýlәn kýn, kóp boyaudy úrlap túr.

Bir boztorghay tóbege qanyraq týter mezgilde

Boz kódeden biyiktep, buynghanday jyrlap jýr.

Aqynnyng әr jinaqtaryna engen «Boz biye», «Kiyiz ýi», «Prometey», «Ózen» t.b. ólenderi – onyng azamattyq túrpatyn tanytatyn parasatty tuyndylar. Jalpy, Kenshilik Myrzabekovting lirikalary últtyq koloriytining moldyghymen, boyauynyng tazalyghymen, oiynyng obrazdylyghymen daralanatynyn aitpay ketuge bolmaydy.

Qazaq pozziyasyndaghy ballada janryn qalyptastyruda, jetildirude Kenshilik aqynnyng ózindik orny, ýlesi bar. Búl rette ol shappay bәige alatyn jýirik. Kýni býginge deyin osy bir nәzik te kirpiyaz janrgha tiyip-qashyp bolmasa, qúlshyna kirisip jýrgen aqyndar sausaqpen sanarlyq qana. Al Kenshilik tvorchestvosynda lirikalyq әuen men balladalyq әuen bastan-aq dombyranyng astynghy ishegi men ýstingi ishegindey ýndesip jatatyn. «Dýbirli dәuren» atty ekinshi jinaghynda-aq biregey-biregey birneshe ballada bergen aqyn búl janrdaghy izdenisin keyingi kitaptarda terendetip, jelisin úzarta týsti. Onyng qalamynan tughan «Qúmdaghy arshalar», «Tal besik turaly ballada», «Aq kóilek», «Tóleutaydyng tórt qyzy», «Úya», «Boz biye», «Kóshu», «FZO-gha ketken jeneshem», «Tay bәige» t.b. kóptegen balladalar – qazaq ballada janryna qosylghan eleuli tabys. Eger eluinsh jyldar tabighatyn bilginiz kelse, sol kezdegi sudyng túnyghyn, topyraqtyng qúnaryn, shópterding boyauyn qaz-qalpynda kórginiz kelse, onda sóz joq Kenshilik Myrzabekovting ólenderin oqu kerek. Al býginde, aqynnyng tól sózimen aitqanday, talaylardyn  saryózek saghynyshyna ainalyp, jyldardyng alys qyrqalarynda arman saghymynday búldyrap qalghan eluinshi jyldar balalyghy she? Eger sol shaqtardyng balday tәtti syrlaryn poeziya qúdyretimen qaytadan bir bastan keshkiniz keledi eken, taghy da Kenshilikting balladalaryn basynyzgha jastap jatasyz. Teginde, qyrqynshy jyldar balalyghy qazaq prozasynda belgili bir dәrejede óz beynesin tapty. Al eluinshi jyldar balalyghynyng úshy-qiyrsyz keng jazirasyna alghashqy borozdalaryn týsirgenderding biregeyi – Kenshilik der edik. Onyng qay balladasyn oqysanyz da qily-qily adam taghdyry, ýmitin ertennen kýtken elding múny men namysy, quanyshy men sýiinishi, kindigi tughan jerge baylanghan lirikalyq keyipkerding – tútas bir úrpaqtyng kózge ystyq beynesi aldynnan shyghyp, osy fonda qabyrghasy qatpaghan qarshaday balanyng shyryldaghan dauysy ýzdiksiz estilip túrady. Janaghyday qarshaday bala jeneshesining qasynda ógiz jekken qos arbamen qyrgha túqym salyp kele jatyr. Sәskede qos basynda boluy tiyis. Basqarmanyng tapsyrmasy solay.

Qol sozym qogha kólder qústar qonghan,

Kýrshekting kýpshegindey ystalmaghan.

Jaghadan apyl-ghúpyl kóshkende auyl,

Omyrauy alqa-salqa qystau qalghan...

Qarshaday bala maydangha ketken aghasyn, jas kelinshek sýiikti jaryn oilaydy... Kenet :

Kóterip kók bestining qúiysqanyn,

Kezenip jetip qaldy salt atty adam.

Kelgen bette:

- Topyraq keuip ketti tulaqtay bop.

Yrghalyp jyrghalasyng sen ekeuin...

dep, qorghansyz qos múnlyqty tabagha salghan taryday quyryp bir alady da, endi artqy arbada shoqiyp otyrghan balagha shýiligedi:

-Áy bala eshtene joq jasqanatyn,

 Senen kem be basqa úl, basqa qatyn,

Bar, kýrkendi tige ber qosqa aparyp...

Jengenmenen ekeumiz qystaugha anau,

Túqym jinap qaytamyz keshke jaqyn...

Janynday kóretin sýiikti jeneshesin búqasha odyrandaghan pendening qasyna amalsyz jalghyz tastap, qosqa qaray jylystay bergen beykýnә sәby janary jasqa tolyp, artyna jalt qarady:

...Jan-jaghymda iyen qyr, dala jatyr,

Jengem maghan jәudirep qarady aqyr.

Ala ógizdi atty adam jetekke alyp,

IYesiz jatqan qystaugha bara jatyr.

«Kóshu» dep atalatyn ballada, mine osylay ayaqtalady. Balladada soghys turaly bir auyz sóz joq. Biraq osy bir kishkentay detali soghys apatynyng tragediyalyq suretin aldynyzgha tartqanday. Sol bir jyldardyng jan syzdatar jarasy jýreginizdi tyrnap ótedi.

Kenshilik tek ózining jeke tvorchestvosyna ghana emes, býkil qazaq poeziyasyna bir shoghyr shoqtyqty tuyndylar syilaghan aqyn. Jogharyda aityp ótken «Anar» óleni – sol shoghyrdyng ishindegi shoq júldyzdy jyrlardyng biri. Al bәigege týsse, birine-biri jol bermeytin balladalarynyng kósh basynda ózgelerden oqshau, ozyq túrghany – «Áubәkir turaly ellegiya». Áli esimde, alpysynshy jyldardyng ayaq sheninde aqyn osy bir ýzik jyryn aq jaryqqa malynghan, qara kózder qadalghan auditoriyalardan talay ret oqyghan bolatyn. Tamsana, tәnti bola tyndaghanbyz. Keyin búl óleng aqynnyng ekinshi jinaghyna endi. Múnda da abzal jannyng ayanyshty da ayauly taghdyry say-sýiegimizdi syrqyratady, sananyzgha salmaq týsiredi. Adamdargha jaqsylyq qana jasaudy biletin jomart jandy auyl ústasynyng artynan erer qara joq – kindiginen bala joq. Ózi «qara tuyrlyqty qúiyn úrghanday qlzghaltatyn» kýishi. Onyng sheber qolynan shyqqan nebir asyl búiymdary әr ýiding iygiligine jarap, taralyp ketse de, ózine mal da bitpegen. Óitkeni qolyna týskenin so boyda júrtqa taratyp qarap otyrady. Tipti:

Tabighat bergen shashyp ta tókpey tartudy,

Kelesheginning iygiligine   iyelen,

degen Janshora sekildi qamqor qariyanyng aqyly da kәdege aspaydy. Sóitip, dýiim elding alghysyna ie bolghan arda jan bir kýnderi dýniyeden ótedi de shyghady. Sóitip:

 

Sәbiylik kýnnen sanamda qalghan búl bir jay,

Alystap ketti aldymnan qashqan búlghynday.

Atausyz shanyraq, aqausyz qanyrap qaldy ghoy,

Atyn bir qosyp eshkim de ony jyr qylmay.

Ár ýige tarap qúsauyzy men qyshqashy,

Áyelin aldy әieli ólgen tústasy.

Janshora shaldyng sózi eske týsse oilaymyn,

«Pyshaqqa qashan jaryghan qazaq ústasy»

Osynda jaryq dýniyedegi jalghan-tirshiliktin, beynetke jaralghan adam taghdyrynyng qanshama filosofiyasy jatqanyn týsinu qiyn da emes, onay da emes. Sonymen birge búl ballada – qazaq halqynyng últtyq harakterin, adamgershilik konsepsiyasyn jarqyrata ashatyn ózinshe bir polotno ispettes tuyndy.

«Últtyq harakter» demekshi, Kenshilik tvorchestvosyna airyqsha tәn dara qasiyetting biri – onyng óleng balladalarynda qazaq halqynyng túrmystyq әreketterin әleumettendiru tendensiyasyn basa ústanuy der edik. Halqymyzdyng salt-dәstýrlerin,túrmystyq psihologiyasyn poeziyada Kenshiliktey qanyq beynelegen tústas zamandastary kemde-kem. Aqyn jyrlaryndaghy filosofiyalyq saryndar da dәl osy mýddedentuyndap jatady. Ekinshiden, Kenshilik poeziyasynyng kýlli boyau-sólin, tildik nәrin halyq poeziyasynyng tereng qatparlarynan alyp, boyyna sinirip otyrady. Sondyqtan da onyng tili barynsha qúnarly, ýni quatty. Aqynnyng qazaq poeziyasynyng ritmdik nuanstary men kanondaryna qosqan ózindik órnek-naqyshtary da derbes әngimening delbesin ústaugha túrarlyq. Búl aitqandarymyzgha aqyn tvorchestvosynan tolyp jatqan mysaldar, dәlelder tauyp aitar edik. Ókinishke oray, búl mәseleler sóz arasyna qystyra ketetin jenil-jelpi is emes, óz aldyna ýlken de arnaly sala bolghandyqtan, әzirge osy isharamen ghana shektelemiz.

Kenshilik – poema janrynda da jemisti enbek etken, kóp ter tókken aqyn. Onyng «Imanjýsip», «Dýnie dәnekerleri» poemalary – tughan tarihymyzdyng tútas bir kezenderining kesek syrlaryn qozghaghan, qoghamdyq-әleumettik biyikten oy terbegen, avtordyng sheberlik túrpatyn tanytatyn tolyqqandy tuyndylar. Revolusiya taqyryby – Kenshilik tvorchestvosyndaghy salaly bir jeli. Aqyn revolusiya qarsanyndaghy jәne odan keyingi qazaq qoghamynda qalyptasqan kýrdeli ahualdy halqymyzdyng Birjan sal, Amangeldi, Imanjýsip tәrizdi qaster tútqan azamattardyng kýreskerlik, qayratkerlik beynelerimen sabaqtastyra, shendestire suretteydi. Sóitip, úrpaqtar jalghastyghymen baylanysyp jatqan dәuir sipatyn polotnolyq keng auqymda ashyp kórsetedi. Avtordyng 1988 jyly jaryq kórgen songhy kitabyn «Dәuir dastan» dep atauy da osy maqsattan tughan bolsa kerek. Búl kitap jóninde «Júldyz» jurnalynda jaqsy pikir jariyalandy. Onda aqynnyng pozma-dastandaryna qysqa da bolsa payymdy taldau jasalghanyn aita keteyik. Sondyqtan ondaghy aitylghandardy qaytalaghym kelmeydi. Tek Kenshilikting qazaq  poeziyasynda alpysynshy-jetpisinshi jyldary súiylynqyrap ketken sujetti poemalardy – keng tynysty dastan janryn berik ornyqtyrugha kórnekti ýles qosqan aqyn ekenin qadap aitu kerek. Ekinshiden, Kenshilikting osynday ýlken professionaldyq dengeyge kóteriluine ózining tabighy talantymen, poeziyamyzdyng arghy-bergisin zerdelegen tynymsyz izdenisimen qosa Núrhan Ahmetbekov, Iliyas Jansýgirov, odan bergi Ghafu Qayyrbekov tәrizdi tarlan dýldýlderding tvorchestvosynan alghan tәlimining iygi әseri bolghany da sózsiz.

Qatal taghdyr aramyzdan erte júlyp әketken aqyn Kenshilik Myrzabekov ózining tvorchestvolyq kemeldenu shaghyna endi ghana ayaq basqan edi. Tughan әdebiyetimizding altyn qoryna onyng qosatyn ýlesi de qomaqty bolatyn. Onyng kózi tirisinde jaryq kórgen on kitabynyng ózi aqyn esimin poeziyamyzdyng tarihyna óshpestey etip jazyp ketti desek, eshbir artyqtyghy joq. Biz búl maqalada maman synshy retinde emes, aqyngha aqyndyq pikirimizdi ghana aittyq. Al Kenshilikting san qyrly tvorchestvosyn týbegeyli zerttep, saralau, tandamalysyn oqyrman qolyna tabystau – keleshekting isi ekenine senemiz.

Ghúsman Jandybaev

Abai.kz