Jeksenbi, 12 Mamyr 2024
Qogham 9801 0 pikir 19 Qarasha, 2015 saghat 20:51

PROTON QAZAQ DALASYN 2030-GhA DEYIN ULAYDY

Qazaqstan Bayqonyrdan “Proton” úshyrudy 2030 jylgha qaray toqtatuy mýmkin. Búl turaly Abai.kz portaly nur.kz saytyna silteme jasay otyryp habarlaydy.

Qazaqstan geptilmen úshatyn “Proton” zymyran tasyghyshtaryn “Bayqonyr” gharysh ailaghynan úshyrudy 2030 jylgha qaray toqtatuy mýmkin. Jaqynda QR Investisiyalar jәne damu ministrligining Aerogharysh komiytetining tóraghasy Talghat Músabaev osylay dep mәlimdegen (http://www.nur.kz/kk/962162-qazaqstan-bayqonhyrdan-proton-ushyrud.html).


“Biz ony erterek jasaghymyz kelgen, óitkeni ol, әsirese apatty jaghdaylarda (úshatyn “Proton” zymyran tasyghyshtaryn úshyrudy) ziyan keltiredi. Býginde “Protondardy” úshyru syzbasy men kestesi bekitilip qoyghan. Býginde biz jylyna 15 raketa úshyramyz, 2025 jylgha qaray beseu bolady, 2030 jylgha qaray “Prtondardy” úshyrudy mýldem toqtatamyz dep ýmittenemiz”, — dedi Múcabaev “Bayqonyr” gharysh ailaghynyng qúrylghanyna 60 jyl tolugha arnalghan kezdesude.


Ras, dýnie jýzindegi gharyshtyq derjavalarda birneshe gharysh ailaghy bar. Mysal retinde, Japoniyany, AQSh-ty, Qytaydy alayyq. Qytayda ýsh gharysh ailaghy bar, endi tórtinshisin saluda. Sol siyaqty Reseyding Pleseskide bir gharysh ailaghy bar. Soghan qaramay  uly geptilmen úshyrylatyn «Proton» zymyran tasymaldaghyshyn bizding Bayqonyrdan úshyruda.

Biraq, byltyr mamyr aiynda qúlaghan “Protonnan” keyin Qazaqstan dalasynda búryn-sondy adam kórip, qúlaq estimegen bәleketter kóbeydi.

Kiyeli dalany kýidirgen geptil uy qazaq dalasyna qansha  qúlasa da qynq demeytin qazaq biyligi – taghy bir Reseyding «protonyn» 2030 jylgha deyin úshyrudy josparlapty. Al jergilikti túrghyndardyng zәresin alghan u tasyghash  zymyrandar keyingi toghyz jylda toghyz ret qúlaghan. Eger de Bayqonyrdan úshyp jatqan zymyrandardyng tabighatqa, adamzatqa әkeler eshbir qauip-qateri joq desek, onda «jauyrdy jaba toqyp», aqiqatqa qiyanat jasaghan bolar edik. Ashylghanyna biyl alpys jyl tolyp otyrghan gharysh ailaghynyng qorshaghan ortagha, tabighatqa, sol ainaladaghy adamdardyng túrmys-tirshiligine, ósim­dikter men januarlar dýniye­sine eleuli ziyan keltirip jatqany jasyryn emes. Búl jóninen bas­qasyn bylay qoyghanda, auyq-auyq apatqa úshyrap, eldi dýrliktirip otyratyn “Protonnyn” “jyryn” sóz etsek te jetkilikti.

«Jas Alashtyn» mәlemetterine sýiensek, 1967 jyldan beri 404 “Proton” tasyghysh-zymyrany gharyshqa úshyrylghan bolsa, sonyng 49-ynyng joly bolmapty (http://qamshy.kz/home/show/1384).

Al osydan eki jyl búryn әlgi «proton» Bayqonyrdan uly búlt bop ýiirilgende reseylikter Qazaq dalasyna, Qazaqstan azamattaryna kelgen orasan zor kólemdegi ziyandy emes, qaltalarynan ótemaqy retinde shyghatyn shyghyndy eseptep әurege týsti. Al bizding sheneunikterding kópshiligi «qorshaghan ortagha da, azamattargha da tóngen qauip joq» deuden tanbady.

“Proton” apatynan keyin Qazaqstanda birqatar belsendi “Antiygeptiyl” ekologiyalyq tobyna birigip, Astanada qarsylyq sharalaryn úiymdastyrghan. Alayda, belsendilerding uәjine pysqyryp ta qaraghan Ýkimet joq. Al biylik pen Mәsimov ýkimetining bar oilaghany «Bayqonyrdan reseylikter ketse, onyng júmysy toqtap, bizding tabysymyz ortayyp qalady» degen qara bastyng qamy ghana. Qamsyz kýnde qan jútyp jatqan qarashanyng qamyn oilasa, óz ýkimeti óstir me edi?!

Negizi «Roskosmos» qazir gha­rysh­qa qatysty manyzdy jobalarda «Protonnyn» ornyna «Sonzdy» qúp­ kóredi dep jýrmiz. Alayda, auyr jýkterdi tozyghy jetken, paydalanu merzimi ayaqtalghan «Protonmen» úshyrudy әdet­ke ainaldyrghan. Keybir derek­ter­ge sýiensek, 600 tonna geptil qúlaghan apat – Qazaqstan jerine «Pro­ton­nyn» 32-shi ret qúlauy. Ári 10 mln. gektargha teng Qazaq jerin synaq alanyna ainaldyrghany ýshin reseylikter elimizge nebary 27 mln. dollar tóleydi degen. Ras ol da tólenbedi.  Tabighatty, qor­shaghan ortany, babadan balagha miras bolghan qasiyetti topyraqty tozdyrghan poligondardan týsken paydagha kýn kóretindey Qazaq Ýkimetining basyna ne kýn tudy qazaq?! 10 mln. gektar jerdi qalay, qaytip paydalanyp jatqanyn da bilmeymiz, tek bolmashy tiyn-tebenge mәzbiz...

1. 28/02/2006. “Proton-M” zymyran-tasyghyshy (ZT) “Arabsat-4a” gharysh apparatyn belgilen­gen orbitagha shyghara almady.

2. 06/09/2007. “DjeySiSat” serigin orbitagha shygharu barysynda “Proton-M” tasyghyshtyng ekinshi jәne ýshinshi bóligi úshu jolynan auytqyp ketti. Ol Jezqazghannan 40 shaqyrymday jerge qúlap, sol mandaghy eldi meken­derdi әbigerge saldy. Qorshaghan orta, ainalagha, auagha, sugha, jan-janualar men ósimdikterge eleuli zalal keltirdi.

3. 15/03/2008. “Proton-M” ZT taghy da “AMS-14” baylanys serigin mólsherlengen orbitagha shyghara almady. Gharyshtyq apparat uaqytynan búryn bólinip qaldy.

4. 05/12/2010. “Proton-M” ZT ýsh “GLONASS” gharyshtyq serigin belgilengen orbitagha shyghara almay qúlady.

5. 18/08/2011. “Proton-M” zymyrany “Ekspress-AM-4” gharysh apparatyn jobalanghan orbitagha shyghara almady.

6. 06/08/2012. “Proton-M” ZT “Briyz-M” blogymen “Ekspress-MD” jәne “Telkom-3” serikte­rin bel­­gilengen orbitagha shyghara almady.

7. 02/07/2013. “Proton-M” ZT “DM-03a” blogy jәne “GLONASS” apparatymen úshyp bara jatyp, 17-sekundta apatqa úshyrady.

8. 16/05/2014. “Ekspress-AM4R” serigin alyp bara jatqan “Proton-M” zymyrany basqarushy qozghaltqyshtyng búzyluynan apatqa úshyrap, onyng qaldyqtary atmosferada janyp ketti.

9. 16/05/2015. MexSat-1 meksikalyq gharysh serigin shygharu barysynda da “Proton-M” ZT 500-shi sekundta kýtpegen jaghday bolyp, atmosferada jalyn qúshty. 

Songhy uaqyttarda býkil Qazaqstanda oryn alyp jatqan týrli apattardyng sebebi әli kýnge júmbaq qalghanyn kózimiz kórip, qúlaghymyz estip jýr. Dese de búghan asa mәn berip jýrgenimiz shamaly. BAQ biraz uaqyt bajaylaghanymen, mәselening izine may sham alyp týsken eshkim joq. Búryn sondy, estip, kórmegen júmbaq apattargha shet elderden maman aldyryp, zerttegenimizben tújyrymdamada kórsetken sebepterge senginiz kelmeydi.

Mysaly:  Kalachiydegi úiqy derti men Qazaqstannyng birneshe qalalarynda esten tanyp, eki býktelip jatqan jasóspirimderding mýshkil jaghdayyna bey-jay qaldyrmaytyny anyq. Dese de búnyng sebebi әli júmbaq qaluda. Sonan keyin, qazaq dalasynda qyzyl kitapqa engen, memleketting airyqsha qorghauyna alynghan aqbókenderding jappay qyryluynyng de sebebi aitylghan joq. Al Óskemende lashyn qúsy, Almatyda qarghalar adamdargha shabuyl jasay bastady. Búryn-sondy, búndaydy estip pe ediniz?!  Taldqorghan qalasyndaghy sauda ýilerining birinde engezerdey er azamat 4 saghat boyy túrghan ornynda siresip qatyp qalghan. Osy jәne ózge de tylsym aurulardyng sebin qazaq týgili әlemning mamandary taba almay otyr. Eskere ketetin bir aqiqat – osy bәleketterding barlyghy Resey «protony» qúlap, «geptiyl» uy shashylghannan keyin payda boldy.

Týiin: Býtin gharyshymyzdyng tizginin senip tapsyrghan qaharmanymyzdyng ózi «Bayqonyrdaghy «Protonnyn» qúlauy zannamalyq túrghyda apatqa jatpaydy» dep Resey mýddesine qyzmet etip otyrghanda, basqasynan ne súraymyz. 17 million halyqtyng densaulyghyna aitarlyqtay ziyan keltirip otyrghan geptilden bas tartugha «aqsaqal biyliktin» qauqary jetpeytinine kózimiz bayaghyda-aq jetken. Bizding biylikting Bayqonyrgha beytarap qaraytyny belgili.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

(Maqalagha Semey poligonynan zardap shekken balalardyng suretteri berilip otyr. Eger gharysh kemelerin geptilmen úshyrudy dogharmasaq, Semey qasireti qaytalanuy әbden mýmkin.)

Abai.kz 

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1946
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2194
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1812
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1540