Jeksenbi, 12 Mamyr 2024
Din 6312 0 pikir 19 Qarasha, 2014 saghat 15:15

ÁLI DE KESh EMES...

Qazirgi tanda qazaqtardy islamdy endi qabyldap jatqan últ siyaqty kórsetetin tendensiyalyq ústanym kórinis berip qalady. Ony kóbinese "taza islam úranymen" oiqastap jýrgen neosalafy jastarymyzdyng oiy men týsiniginen bayqap qalamyz. Erteng Evraziya uniyversiyteti dintanu kafedrasynyng úiymdastyruymen "Qazaqstanda islamtanu mәseleler:i ótkeni, býgini men bolashaghy" atty dóngelek stol ótpekshi. Búl ghylymy tanymdyq is shara Islamtanu mәselelerine arnalyp otyr. Elbasymyz N.Á. Nazarbaev aitqan «tegimiz týrik, dinimiz islam, kitabymyz Qúran» degen anyqtamasy kóp nәrseni anghartqanday. Sondyqtan islamtanu taqyryby óte ózekti sonymen qatar býgingi tanda әri kóne әri tyng taqyryp bolyp otyr. Olay deuimizge de ózindik sebepter bar. Keshe kenestik jýie kezinde islamtanu zertteuleri tolastamaghanymen, basqa súranystargha jauap beretin, iydeyalyq, ústanymdyq arnalarda qalyptasqandyghy belgili. 
Búl jaghday tek qana tәuelsiz el bolyp, tarihymyz ben órkeniyettik negizderimizge oraluymyz arqyly jana mazmúndyq satygha auysty desek bolady. Islamtanu zertteulerine de jana ústanymdyq, metodologiyalyq ghylymy izdenister men platformalar ózdiginen súranyp shygha keldi. 
Mine elimiz basynan ótkizip otyrghan jahandyq qúbylystar men ýderister qabatynda, ótpeli transformasiyalyq kezenderdi aldymen antropologiyalyq túrghydan sosyn maman faktory túrghysynan saraptaudy, taldaudy býgingi ghylymy tanymdyq is sharada kafedra alghash ret qolgha almaqshy. 
Osy maqsatta din qúbylysyn diny antropologiyalyq tútastyq platformasyn tabu men zertteuding ghylymy negizderine saraptama jasay kele, alghashqy ghylymy oiqorytu mәjilisimizdi, belgili sala mamany, islamtanushy ghalym, býgingi kafedramyzdyng mengerushisi, tarih ghylymdarynyng doktory, professor Muminov Áshirbek Qúrbanúlynyng merey toyyna oray, onyng shygharmashylyghy ayasynda, Qazaqstandaghy islamtanu mәselelerinen bastaghandy jón dep taptyq.
Múndaghy maqsatymyz, islamtanu mәselelerin zerttegen birden bir tәjiriybeli mamandy tanu jәne býgingi talapkerlerge tanytuda mamannyng osy taqyryptarmen baylanysy túrghysynan salystyrmaly didaktikalyq tanymdyq mәjilis úiymdastyru. Sebebi ghylym men bilim beru ýderisining úshtastyrylghan qúbylystyq sәti osy mәjilisterde ondaghy bayandama mazmúnynda naqty kórinis tabatyndyghy belgili jaghday.
Sonymen býgingi merey toy iyesi Muminov Áshirbek Qúrbanúly elu bes jasqa kelip otyr. Az ghana uaqytta ghylym salasynda kóp nәrse bitiru onay emes, Áshekeng ghúmyrynyng otyz bes jylyn islamtanu zertteulerine arnap, ghylymda jetistikke jetken biregey islamtanushy, tarihshy, dintanushy, yasauitanushy ghalym. Tarih ghylymdarynyng doktory, Ábu Hanifa jәne onyng mazhaby tarihyn jazyp, Orta Aziyada islam qúbylysynyng ótkenin fenomen retinde ghylymy dәleldegen ghalym. Qalay ma? Áshekeng osy mәselege eng aldymen tekstologiyalyq, istoriyagrafiyalyq, qoljazbalarmen ainalysady. Keshe kenestik rejimde bizding tarihty syrtqy ortalyqtar jazyp berip , baghyttap, sender "osyndaysyndar" degen zamanda, Leningrad shyghystanu mektebinen bilim aldy. Sodan Áshekenning kónilinde súraqtar qabattalyp kóldenendep shygha berdi...Nege tarihta bylay jazylady da,býgingi elding sanasy men tanymynda basqasha? Osy súraq, Áshekendi islamdy mәtin arqyly tanugha alyp keldi. ol da jetpedi...aqyry órkeniyet pen mәdeniyet qabattaryndaghy islamdy tanudyng ózindik metodologiyalyq erekshelikteri baryna, onyng tanymdyq, ontologiyalyq, qúndylyqtyq, tarihi, mәdeny sayasy qúqyqtyq qyrlaryna tútastyq arqyly saraptau kerektigin negizdedi...
Áshirbek Qúrbanúlynyng zertteu taqyryptarynan aq býgingi islamtanu baghyttary men mәseleleri anyqtala týsedi: Músylman әlemi men Batys órkeniyetteri súhbatyn nyghaytu, «Orta Aziyadaghy sayasy islamnyng erekshelikteri, Orta Aziyanyng islam órkeniyetine enu qúbylysynyng tarihy alghysharttary, Orta Aziya músylmandyghy jәne Maturidy teoriyasy tauiyl: әulie әuletteri: Ysqaq Bab múrasy jayly anyzdar» ,«Orta Aziya jәne Shyghys elderindegi býgingi tandaghy músylman qozghalystary: tarihy negizderi, iydeologiyalyq jәne sayasiy-qúqyqtyq bastaulary...bolyp jalghasyp kete beredi.
Sosyn islamtanu mәseleleri kenestik kezende birjaqty qarastyrylyp, ghylymy metodologiyalyq talaptary da qasang iydeologiyalyq shablondarmen túiyqtalyp qalghan bolatyn. Osy qúbylysty Áshirbek Qúrbanúly óz tәjiriybesi negizinde transformasiyalap, әlemdik islamy zertteuler komparativistikasyn jýzege asyrdy әri jalghastyryp keledi.. Yaghny Áshirbek Qúrbanúly tek qana keshegi TMD elderi ghana emes, óz salasynda әlemdik bedelge ie ghalym, tarihshy, antropolog. Ol Turkiya Respublikasy; AQSh, Fransiya, Angliya, Germaniya islamtanu ortalyqtarymen de tyghyz baylanys ornatty. Ghalymnyng búl dengeyi jogharyda aitqan islamtanu metodologiyasynyng salalyq jәne baghyttyq salystyrularyna mýmkindik berdi.
Áshekenning islamtanudaghy salalyq jәne baghyttyq zertteulerining qabattaryn ýnilseniz, taqyryptyq naqtylanudy ashyq kóruge bolady. Mysaly, Nasap-nama: Birinshi-ýshinshi kitaptar, Qoja Ahmet Yasauy kesenesi. Orta Aziyadaghy islam dinining taraluy jәne qasiyetti әuletter: Ysqaq Babtyng múrasy narrativtik jәne shejirelik dәstýrlerde. 2- tom. XIX-XXI gh. XII-XVI ghasyrlardaghy shygharmalardan ýzindiler. ‘Abd al-Kadir ibn Muhammad-Amiyn. Madjma‘ al-ansab va-l-ashdjar.Altyn Orta tarihyna qatysty materialdar. I tom. XVIII-XX ghgh. Sopylyq shygharmalardyng katalogy. ÓR GhA Ábu Rayhan al-Biruny atyndaghy Shyghystanu instituty jinaghy. «Áziret Súltan» muzey-qoryghynyng arab grafikasyndaghy qoljazbalar katalogy. Safy ad-Din Oryn Qoylaki. Nasab-nama. Auyz әdebiyeti tarihy derekkóz retinde, Ábu Hanifanyng obrazy Orta Aziyanyng tarihiy-biografiyalyq әdebiyetinde, Manghystaudaghy arab grafikasyndaghy eskertkishter Qazaqstan tarihy memәdeniyetining derekkózi retinde. VI-VIII/XII-XIV gh. Syrdariya aimaghyndaghy hanafitter, Búharadaghy Hodja Múhammad Parstyng vakf kitaphanasy, Ibn al-Fuvaty Orta Aziyanyng tarihy jayly, Orta Aziyadaghy islamdanu prosesin zerteuding jana joldary, «Zayyrly islamnyn» qalyptasuyndaghy Shamiy-damulla jәne onyng roli, Ghúlamalar jәne islamdaghy radikaldyq, Orta Aziyadaghy islam: kóshpeli ortadaghy erekshelikter, Múhammadjan Hindustany (1892–1989) jәne onyng dәuirining diny ortasy, Dukchi-Ishannyng kitaphanasy // Manakiyb-y Dukchy Ishan (Dokchy Ishannyng jasyryn ghúmyry – 1898 jylghy Ándijandaghy kóterilisting jetekshisi). Qazaqstandyq qojalar// Shigis (Vostok). Maturidy kezeni jәne islam ghúlamalary, Týrkistandy islamdandyrudyng Qokandyq versiyasy, Ortaghasyrlyq Orta Aziyadaghy ghúlamalar týsinigindegi zayyrlyq pen din, Abd al-Gafur Turkistany jәne onyng saparlary jayly әngimeler, 1917-1943 jj. Ózbekstandaghy músylmandyq bilim. ‘Abd ar-Rahiym-bab, Arslan-bab, Ishak-bab, Ishidj-bab, Muhammad Parsa , Movarounnaҳr ҳanafiy fiyqҳy, Orta Aziyadaghy dәstýrli jәne zamanauy kalamdyq mektepter, Yasauia mektebining payda boluy, Yasauia mektebining tarihyn zertteudegi jana baghyttar. 
Sonymen Muminov Áshirbek Qúrbanúlynyng enbegin, onyng islamtanu salasyndaghy zertteu baghyttary arqyly tanyp, qorytar bolsaq, bizde tarih metologiyasy men filosofiyasy kenjelep qalghan sala. Keshegi markstik dialektikalyq materialistik tendensiya, qazaqty ózining ótkenimen sabaqtastyqty ornatu men tarihy tәjiriybesinen, tarihy tanymynan әbden alshaqtatyp tastaghan. Ony qayta qalpyna keltiru býgingi qoghamdyq ghylymdardyq ózara tútastyqta saraptaluyna aparatyn antropologiyalyq platforma jasaluyna baghyttap otyr. Mine osy salagha býgingi ghalym, ústaz Áshirbek Qúrbanúly ózindik ýles, qúbylystyq negiz, baghdarlyq tanym men tәjiriybesi arqyly mereyli jasyna tolyp otyr. 
Osylaysha zertteushi men onyng mәtini arasyndaghy qarym qatynas dengeyinen aq býgingi islamtanu salasy men baghyttaryn, mindetteri men mәselelerin tanugha, tanytugha bolatyndyghyn kóremiz. Búl jeke alghanda, al jalpy, memlekettilik pen últtyq qúndylyqtyq túrghydan kelgende, qazaq músylmandyghy men diny tanymynyn, tәjiriybesinin, mәdeniyeti men ruhaniyatynyng bastauy tarihy terendikke jeteleytindigin ghalymnyng jasaghan ghylymynan, býgingi úlaghatynan týisinip otyrmyz...Demek qazaq halqy ghasyrlar boyy ózining músylmandyq týsinigi men mәdeny qabattaryn qalyptastyrghan, jeke dara mәdeniyeti bar, islam órkeniyeti qabattarynda orny bar, tarihy sanasy men tәjiriybesi bar, dәstýrli, ornyqty damu yrghaghy bar el ekendigine ghylymy negiz bar eken...Sondyqtan kez kelgen memleketting bolashaghyna nyq qadam basuynda ghalymdar men ghylymy tanymnyng ýlesi men orny erekshe.
Merey toyynyz qútty bolsyn,Ásheke!!! Búhar babanyz aitqanday "Ghalymnyng haty" eshqashan óshpek emes...

Dosay Kenjetay, teolog ghalym

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1942
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2166
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1785
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1534