Seysenbi, 14 Mamyr 2024
Mәiekti 8085 0 pikir 7 Tamyz, 2014 saghat 14:22

ABAYDYNG ATYN ASQAQTATQAN ALGhAShQYLAR

Jaldyq sipattaghy júldyzdy shahardyng túnghysh qazaq mektebi elimizding tәuelsizdigimen tústas. Yaghny qaladaghy qazaqstandyq azamattardyng úl-qyzdaryna ana tilimizde dәris berip, órenderding búla boyyna últtyq qúndylyqtardy siniretin búl bilim ordasynyng qalyptasqanyna biyl jiyrma jyl.

   Tarihy derekterdi saralasaq el egemendin alar tústa qúpiyasy kóp qúlyptauly qalagha bauyr basqan qaruly kýshterding qúramy kenestik jýiening ydyraytyndyghyn boljaghanday óz otandaryna  keri qayta bastaghan-dy. Olar tastap ketken kóp qabatty túrghyn ýilerding pәterlerine jan-jaqtan kóship kelgen qandastarymyz kóptep qonystanyp, әskery bólimsheler men irgeli újymdardaghy bos júmys oryndaryna ýdere ornalasty. Búryn segiz payyzdan aspaytyn jergilikti últ ókilderining sany az uaqyt aralyghynda 28 myngha juyqtaghan. Nәtiyjesinde oryssha oqityn shәkirtterding qatary kýrt kemip, ana tilinde bilim alghysy keletinderding tizimi eseley tolyqqan. Sol sebepti atqarushy biylik azayghan oqushylardy yqshamdau arqyly qalghan bilim ordasyna bólgen kezde týgeldey bosaghan bir mektepti túrghyndar talabyna say túnghysh qazaq mektebi retinde qayta qúrylymdau qajettiligin úigharady.

  Tandau eki ausymda bir myng oqushyny qabyldaugha mýmkindigi bar jәne materialdyq bazasy jaqsy әri sport zaldary men basqa da pәn kabiynetteri qajetti qúrylghylarmen jabdyqtalghan ýsh qabatty ghimaratqa týsipti. Qalanyng ortalyghyndaghy búl enseli nysan 1968 jyly paydalanugha berilgen eken. VLKSM-ning 50-jyldyghy atyndaghy №211 búl bilim ordasy alghashynda segiz jyldyq bilim bergenimen keyinnen orta mektepke ainalghan-dy. Jylnamagha jýginsek sol syndarly sәtte búl mektepting baghyna bes sany búiyryp, resmy qújattardyng toltyryluynda bir tanbaly sifr negiz bolghan. Qazaqstandyq qala әkimshiligine qarasty bilim beru basqarmasynyng búiryghyna sәikes barlyq bilim ordalarynyng eski atauyna qosa rettik sany da ózgeriske úshyraghan-dy. Búl baghytta basshylar aghartu salasyndaghy ghimarattar qúrylysynyng salynu kezegine basymdyq bergenin bildik. Demek qazirgi qara shanyraq júldyzdy shaharda boy sozghan kóp qabatty mektepterding besinshisi.

    Osy orayda respublika aumaghynda qúrylghan halyqaralyq “Qazaq tili” qoghamynyng tóraghasy qyzmetin atqarghan marqúm Maqshat aqsaqal Ýirekovting belsendi enbegi men basqa da últjandy azamattardyn  janashyrlyghyn airyqsha atap aitqan abzal.                - Biylghy jana oqu jylynda balabaqshalar janynan qazaq tilindegi toptar úiymdastyrudy ayaqtau josparlandy jәne qazaqsha bir mektep ashudy qolgha alamyz, - deydi kenestik kezendegi qalalyq partiya komiytetining ekinshi hatshysy Tәrbie Sarabekova osy qoghamdyq úiymnyng jergilikti basylymy “Aqjol” gazetining 1990 jylghy shilde aiynda jaryq kórgen alghashqy sanyndaghy ”Til-halyqtyng taghdyry” maqalasynda oqyrmandargha arnau sózinde.

Kelesi jana oqu jylynyng qarsanynda qalalyq halyq deputattary kenesi búl baghytta naqty әri arnayy sheshim qabyldap, qyrkýiek aiynyng 1-i kýni barlyq synyptyng oqushylary men janadan jasaqtalghan ústazdar qauymy ýshin alghashqy qonyrau soghyldy. Alghash qazaq mektebining diyrektory bolyp Qazaq memlekettik uniyversiytetiniing týlegi, jas maman – Pazylbek Tólemisov taghayyndaldy. Onyng alghash ashylghan últtyq bilim ordasynyng qanatyn qataytyp, pedagogtardyng kәsiby túrghydan qalyptasuyna qosqan ýlken ýlesin qara shanyraqtyng múghalimderi әrdayym oryndy maqtan tútady.    - Bәrin janadan bastaudy asa qajet etetin әrbir isting qiyn da kýrdeli bolatyndyghy barshagha belgili, - deydi búl kýnderi Qarmaqshy audanyna qarasty Aqay auylyndaghy №99 bilim ordasyndaghy ústazdargha jetekshilik jasap jýrgen ol bizben әngimesinde. – Tәuelsizdikpen tústas tabaldyryqty attaghan oqushylargha elimizding últtyq negizdegi baghdarlamasyna say bilim berip, taghylymdy tәrbie darytu ýshin ústazdar údayy izdenip, joqtan bar jasaghany da әli este. Sebebi oqulyqtar tapshy, kórkem әdebiyetter de az edi. Kórshiles audandardaghy әriptestermen tәjiriybe almasyp,    túraqty baylanystar ornattyq. Dәuir almasqan shaqta partagha otyrghan jastargha qoghamnyng qúbylnamasy jayynda tolyqqandy týsindirip, aqtalghan alash arystarynyng múralaryn jadyna siniru ýshin enbek sinirgen maytalman mamandardyng alghashqy legi qazirgi kezde qúrmetti enbek demalysynda jýr.       

1993 jyly № 5 mektepke Abay Qúnanbaevtyng esimi berilip, júldyzdy shahardyng jylnamasyna altyn әriptermen jazylghany tarihy oqigha edi. Toqtar Áubәkirovting ghalamshararalyq kenistikke sapary aldyndaghy júrtshylyqpen jýzdesuine osy mektepting ozat oqushylary men úlaghatty ústazdary da qatysu qúrmetin iyelense, arada on jyl ótken song túnghysh gharyshkerimiz, halyqtyng qaysar qaharmany mektepke arnayy at basyn búrghany da basqalargha búiyra bermeytin bayandy bir baqyt.

  

yNESKO sheshimine sәikes halyqaralyq qauymdastyqtyng shenberinde ótkizilgen Abay Qúnanbaevtyng 150 jyldyq mereytoyy sәtinde keng de jaryq kabiyenetting biri aqynnyng múrajay retinde jabdyqtalyp, kelushi qonaqtargha esigin ashty. Bitirushi týlekterding bastamasymen ýilestirilgen úlaghatty is aimaqtyq dengeydegi ghylymiy-teoriyalyq konferensiyagha úlasyp, býginde jarasymdy jalghasyn tapqan. Jyl sayynghy aqynnyng tughan kýninde basqa mektepting oqushylary men ústazdary jәne ziyaly qauym ókilderi bas qosatyn oryn retinde túrghyndargha tanymal. Sebebi qasterli de kiyeli kabiynette mol múraghat pen qúndy jәdigerler jinaqtalghan. Mektep újymy qalanyng ortasynda túrghan Abaydyng eskertkishine taghzym jasap, jyrlaryn oqudy túraqty dәstýrge ainaldyrdy. Últ ústazyn úlaqtaudyng ýlgili ýrdisin basqa da mektepter men otandyq mekeme jәne kәsiporyn basshylary men qoghamdyq úiymdar quana qoldaghandyqtan qazirgi kezde qalalyq dәrejege kóterilgeni kim-kimdi de qanattandyrary haq.                                                                                                       Qalalyq bilim basqarmasynyng qúzyryndaghy bilim ordasy jergilikti atqarushy biylikting qarjylyndyryluy arqyly materialdyq bazasyn búrynghydan da barynsha nyghayyp, oqu kabiynetterin baghdarlama talabyna say qamtamasyz etkenin kórdik.               Úiymshyl újymda halyq aghartu isining ozyq qyzmetkerleri men elimizding bilim beru isining ýzdikteri, joghary jәne birinshi sanattaghy ústazdardy qosa eseptegende jýzge juyq oqytushy enbek etude. Saliha Saghybaeva, Baqytjan Baqbergenov, Ranay Janahmetova, Adina Sadyqova, Fatima Núrmúratova, Almagýl Namazova syndy ardager agha buyn ókilderining ónegeli ómiri jas mamandargha ýlgi.

Ýrimhan apay Tәjibaeva – osy qúrmettiler qúramynyng qadirmendisi. Onyng tól tarihymyzdy  zerdeleudegi shiyrek ghasyr boyghy eleuli enbegin ýzengilesteri men izbasarlary biyik belesterdi baghyndyryp, abyroyly alghysqa bólene bilgendigimen mәrtebeli maqtan tútady.      

   - Bayyrghy bahadýr babalarymyz ben alty alashtyng arystary jәne zar zamandaghy ziyalylar azattyqty asygha armandap, júrtyn jaqsylyqtargha jeteledi, - deydi ol. –Bostandyqqa búlqynular barysyna qanshama qyrandarymyz qúrbandyqqa qiylyp, qanatynan qayyryldy. Jeltoqsanda jazalanghan jaysandar jәne jeterlik. Tәuelsizdigimizding tabaldyryghyndaghy taghdyrly talmau tústa tyghyryqtargha tiregen kelensiz qúbylystardy kórgenbiz. Kóshbasshymyzdyng qayratkerlik qabileti halyqty qiyndyqtardan qútqaryp, bayandy bolashaqqa bastady. Álemge әigili ailaqtyng taghdyry tolyqsyp, talan-tarajgha týskende qaladaghy qandastarymyzdyng kýdigi kóbeygen. Búl – 1992 jyl bolatyn. Alayda gharyshnama ghylymynyng ghajayyp keremetin reseyliktermen birge paydalanudyng tәrtibi turaly ortaq kelisim jasalghan song azamattardyng alandaushylyghy azayyp, túrghyndardyng tirshiligi týzeldi.        

2005 jyly barsha bayqonyrlyq bauyrlar gharyshtyq keshen qalyptasuynyng jarty ghasyrlyq merey toyyn memleketaralyq dengeyde úiymdastyra bildi. Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev pen Resey Federasiyasynyng basshysy Vladimir Putin qatysqan saltanatty shara barysynda elimizding órkendeuine ýles qosqany ýshin marapattalghan bir top el azamattardyng arasynda “Eren enbegi ýshin” medalin Elbasynyng ózi keudeme qadaghany úrpaghyma úlyqtaytyn úlaghat.

Ádilbek Jandosov – fizika formulalaryn qazaqsha sóiletken myqty maman. Kenishkýl Tileuqabylova – oqushylardyng qazaq jәne orys tilderimen qatar aghylshynshany jetik bilui baghytynda elimizding ýshtúghyrly ústanymyn izdenispen ilgeriletude. Zada Jaqauova – oqushylardyng san aluan saz aspaptarynda әserli әndi әueletip, kýiding qúdiretin sezinui jolynda sazgerlikti ýiretken úlaghatty ústaz. Sara Ábdibaeva – qiyn himiyany onaylatylghan әdistermen oqytudyng ozaty.

Amanjol Ahmetullaev tehnologiya pәnining múghalimi. Ol zymyran súlbasyn jasap úshyrudyng әuesqoylyghynan kәsiby sheberlikee kóterilgendigimen daraboz. Sebebi onyn    jetekshiligindegi shaghyn top halyqaralyq raketa-modeldeu sayystarynda әldeneshe dýrkin bas jýldeni oljalap, әlemdik dengeydegi chempionattarda tәuelsiz júrtymyzdyng kók tuyn jelbirete bildi.     

Jetkergen Ábdireev biologiya pәnining oqytushysy hәm qolynan qalamyn týsirmegen tuma talant. “Ara“ respublikalyq jurnalyna shymshyma әzilderi men satiralyq shuaqtaryn jii jariyalap, belsendi avtorlarynyng birine baghalaghany bar. Tәuelsizdik túsynda tyng tuyndylarymen tanyldy. “Didarlasu“ jyr jinaghy iyesining órshil ólenderi birneshe újymdyq kitap pen mektep oqulyghynyng hrestomatiyasyna da engizilgen.

- “Qazaq tili” halyqaralyq qoghamy respublikamyzda sekseninshi jyldardyng sonynda jasaqtalyp, oblys pen audan jәne qala boyynsha bólimsheleri jedel úiymdastyryla bastaghany belgili, - deydi audandyq maslihattyng deputattyghy mindetin adal atqarghan aqyn aghamyz. – 1990 jyldyng aqpan aiynda bayqonyrlyq belsendilerding bastamysymen jergilikti úiym tirkelip, qúryltay konferensiya ótkizildi. Vladimir Savchenko qaladaghy partiya komiyetetining birinshi hatshysy edi. Basqosugha arnayy kelip qatysqan ol tildi últtar arasyndaghy dostyqtyng jarshysyna balap, kenqoltyq halqymyzdyng qadirli qasiyetterin qasterleytindigin kórsetti. Tәrbie apamyz Sarabekova lauazymdyq qyzmettegi ekinshi túlgha retinde biylik basshysynyng qoldauyn qúptap, jana oqu jylynda balabaqshalar janynan qazaqsha toptar men ana tilimizdegi bilim ordasyn ashu qajettiligin algha tartty. “Aqjol” aimaqtyq alghashqy gazet arqyly búl bayandamalar oily oqyrmandargha tolyqtay taratyldy. Shakizada Ábdikәrimov jergilikti tele studiyanyng agha redaktory jәne biregey basylymnyng shygharushysy edi. Qalalyq úiymnyng jarghysy men múraty bekitilgen jiynda ol birlestik basqarmasynyng tóraghalyghyna saylanyp, túnghysh qazaq mektebi men býldirshinder tobynyng jasaqtaluyna janyn jaldady. Maqshat aqsaqal Ýirekov qoghamdyq úiymnyng kelesi jetekshisi retinde zor belsendilik tanytumen túrghandargha tanyldy. Tәuelsizdikpen tól qúrdas altyn úya shәkirtterine songhy on jyldan beri últtyq baghytta dәris darytyp, zeynettik jasqa jetken men ýshin poeziya padishahynyng asqaq aruaghyn aspandatu adal abyroy.

Irgeli isti ilkimdi ilgeriletu qala basshylyghy men mektep diyrektoryna onay bolmaghanyn bildik. Sebebi búryn sondy esh qazaqsha bilim ordasy bolmaghan әskery tәrtiptegi shaghyn shahar júrtshylyghy arasynan ana tilinde sabaq jýrgizetin múghalimder tabu shópting arasynan iyne izdegenmen ten-túghyn. Sondyqtan qajetti mamandar irgedegi Tóretam kenti men Aqay auyly jәne kórshiles audandardan arnayy shaqyryldy.

Aygýl Abdullaeva – qazalylyq. Bastauysh synyptyng múghalimi mamandyghyn oblys ortalyghyndaghy pedagogikalyq institutta tәmamdaghan. 

- Jergilikti bilim basqarmasy úiymdastyrghan qazaq jәne orys tili múghalimderi arasyndaghy qalalyq dәrejedegi alghashqy ashyq sabaqqa qatysu ýshin әriptesterim men újym basshylyghy maghan dara senim artqany әli este, - deydi jogharghy sanatty tәjiriybeli tәlimger. – San týrli sayysqa týsushilerding arasynda orys mektepterining maytalman mamandary kóp edi. Ýkilegen ýmitkerlerining ataghy dýr. Ádilqazylar alqasynyng mýsheleri de mýddelesterinen qúralghan. Bilim men biliktilik bayqauynda baghymnyng basym bolaryn baghamdamadym. Biraq namysty qamshylap, arymdy biyik ústaghanym ras. Qorytyndy kezendegi saltanatty sәtte bas jýldeni iyelenip, arnayy belgimen marapattaldym. Abay atamyzdyng ataghyn abyroymen qorghaumen qosa olardy myqtylyghymmen moyyndatqanym ýshin jylap jiberippin. Keyin de talay seminarlarda tәjiriybe almasyp, oy bólistik. Bir bayqaghanym qazaqsha bilim beru ýderisi, jana tehnologiyalardy qoldanu jәne ústazdardyng izdenisi orys mektepterinen asyp týspese kem emes. Sondyqtan ata-analar arasyndaghy әr aluan alyp-qashpa әngimeler aqiqattan alshaq.                                                                            Abay Qúnanbaev esimin enshilegen túnghysh mektep býgingi biyik belesinde úlaghatty ústazdar men maytalman mamandardyng sharbolattay shyndalyp shyghatyn sheberhanasynday shúghylaly shuaghyn shashady. Sebebi tәuelsizdik jyldaryndaghy bayqonyrlyq qara domalaqtardyng demografiyalyq dýmpui qazaq tilinde bilim beru maqsatymen qosymsha ashylghan basqa da ýsh orta jәne eki bastauysh mektepting syiymdylyghyna sәikes kelmeytindikten el budjetining qarjysyna 1200 oryndyq zamanauy oqu ghimaraty men 280 bóbekke arnalghan tәrbie ortalyghy salynyp, paydalanugha berildi. Olardyng basshylyq buyny men múghalimderi de aqyn atyndaghy úiymshyl újymnyng syndarly sәttegi bir-bir uyghyna ainalghany aidan anyq. Tipti reseylik qala әkimshiligine qarasty jergilikti bilim basqarmasyndaghy belgili mamandar da alghashqylardyng arasynan tandalypty.

-  Qorghanys qúrylymdarynyng uysynan әkimshilikting basqaru biyligine auysa bastaghan qirandy qalada boy bekitken qazaq mektebining pedagogikalyq әleuetin kýsheytip, óskeleng órenderge sapaly bilim berumen birge sanaly tәrtipke baulu birneshe eselengen batpan edi, - deydi qalalyq bilim basqarmasy bastyghynyng orynbasary Jolmyrza Qúlmaghanbetov.

- Biraq birligimiz búzylmady. Sol auyrlyqtardyng jauapkershilik jýgin qayyspay kóterip, últymyzdyng úlandaryn qogham qozghaushy kýshi qataryna qosqandardyng qajyrly qyzmeti júrtshylyq jadynda. Sanlaq sportshylar sapyndaghy týlekterimiz bayraqty bәsekelerde kók tuymyzdy kóterse, ónerli órender  әn-jyrymyzdy әlemge әigiledi. “Daryn” respublikalyq ghylymy tәjiriybe ortalyghy bayqonyrlyq ústazdargha arnaghan qyzmetin on jylgha juyq uaqyttan beri adamzattyng ardaghyna ainalghan aibarly aqyn atyndaghy shuaqty shanyraqta útymdy ýilestirude. Tәuelsizdigimizding jiyrma jyldyghynda mektepting aulasyna ghúlama hakimning qola busti ornatuyluyna qoldau men kómek kórsetken bilikti basshylar men janashyr jandargha alghys aitamyz.    

Bayqonyrdaghy bilimning baghanaly bәiteregine balanatyn bilim ordasynyng materialdyq bazasy uaqyt úzaghan sayyn barynsha nyghayyp, oqu kabiynetteri baghdarlama talabyna say qamtamasyz etilude. Kitaphana qory mol. Sport zalgha jattyghular jasaytyn jana jabdyqtar ornatylghan. Kompiuter synyptary jasaqtalyp, jahandyq jeli jýiesine jalghanypty. Nәtiyjesinde qashyqtan oqytudyng kókjiyegi keneyip keledi. Oqushylardyng izdengishtigin arttyru ayasynda  intellektualdyq bilim marafondary jii ótkiziledi. Ýzilissiz júmys jýrgizetin ashanadan tómengi synyptyng oqushylary tegin tamaqtanuda. Alghash ashylghan kezdegi kedergilerge qarsy kelip, qayyspay kótergen túnghysh diyrektor Pazylbek Nauryzәliúly jeti jylda eren enbek sinirse, qazirgi basshy Amanjan Ámenúly taghayyndalghaly bergi on bes jyldan astam merzimdegi jemisti jetistikter biyik belesterdi baghyndyrugha qapysyz qosylghan ýlken ýles. Ol aghylshyn jәne fransuz tilderining pәn múghalimi retinde de әriptesterining arasynda biyik bedeldi. Tәuelsizdik tabystaryn túmarynday taghynghan úlyq újymnyng talay týlegi bayraqty bәsekelerde sport sanlaghy tanylsa, ónerli órenderi últtyq әuenderimizdi әlemge әigiledi. Darhan Serjanov – sambodan talay mәrte halyqaralyq bәsekelerding ýzdigi atanyp, әlemdik dengeydegi joghary jetistikterdi jenip alghan. Tóreniyaz Tólepov – qazaqsha kýresten dýnie jýzilik jarystardyng jýldegeri. Erjan Qúlymbetov -  býkilreseylik saz bayqauynyng bas bәigesin oljalap, tәuelsiz memleketter dostastyghy elderinen jinalghan barsha maydangerlerge әn aitu qúrmetin iyelendi.   

Mәrtebeli marapattaular men jarqyraghan kuboktargha qosa synghyrlaghan medalidar mektepke kire beristegi kórmege qaz qatar qoyylghan. Kelushi qonaqtar men arnayy delegasiya mýsheleri janardy jaulaytyn jahúttardy tandana tamashalaudan jalyqpaytyndyghy jan jadyratady.

Jazghy enbek demalysy men túrmystyq tirshilikterden bosaghan uaqyttaryn tiyimdi paydalana bilgen ústazdar men oqushylar últ ústazynyng tughan kýni qarsanyndaghy jyl sayyn qalalyq dengeyde úiymdastyrylatyn shygharmashylyq jәne mәdeny sharalargha erekshe yqylaspen, qyzu dayyndyqty kýsheytkeni habarlandy.

Abaydyng atyn alghash asqaqtatushylardyng atap aituynsha kelesi jyly abyz atanyng 170 jyldyq mereytoyyn layyqty tabystarmen qarsy alu ýshin san salanyng baghyttary boyynsha jauapty júmystar men bilim bilikter mәrtebeli maqsatta útyrly ýilestirilip, janasha jospardyng jobasy jasaluda.  

                    

Núrlan MERALY, jurnalist.

Astana qalasy.

06. 08. 2014 jyl

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2006
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2429
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1993
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1581