Jeksenbi, 28 Sәuir 2024
Janalyqtar 2662 0 pikir 2 Aqpan, 2010 saghat 08:51

Dәuren Quat. Otarshyldyqtyng oiranyn sottau kerek

Golodomor... Aranyn ashqan ashtyq zúlmatyn qoldan jasaghandargha Ukrain halqy qarghys aitumen keledi. Qarghys aityp qoyyp qarap otyrudy dәrmensizdik sanaytyn azat oily halyq Stalin men Stalinning qandyqol qaraqshylaryn sottau kerek dep biledi. Tayauda Kiyevting appelyasiyalyq soty Iosif Stalindi, Stalinning túsynda Sovnarkomnyng tóraghasy bolghan Vyacheslav Molotovty, kommunister partiyasy OK basshysy Lazar Kaganovich pen Pavel Postyshevty ukraina halqyn ezgige salyp, josyqsyz qyryp-joyghan degen sheshim shyghardy. Sottyng sheshimi Ukraina qauipsizdik qyzmetining tarapynan da qoldau tapqangha úqsaydy. Tili bir, dini bir ukrain halqynyng qazirgi bet alysyn esh qúptamaytyn Kremli basshylary bolsa әdettegidey búl jaytty antiorysshyldyq sayasat retinde qabyldap alabýliktenip qaldy. Preziydent Yushenkonyng atyn estise, esesi ketip bara jatqanday kijinetin Mәskeu qazir qaytkende Ukrainadaghy saylaudan shy shyghyp ketuin tileydi. Alayda, saylau bәribir Yushenkonyng oiyndaghyday tiyanaq tabatyngha úqsaydy. Óitkeni, ukrainderding tәuelsiz elge tәn erik jigeri artyp, tarihy tandau jolyn anyqtap alghan. Qalyng búqaranyng sol tilegin anyq tanyghan Viktor Yushenko da Kenes Odaghynyng múrat maqsattaryna múrager bolyp, ózgermey, óspey qalghan Reseyden irgesin aulaq sala týsude.

Golodomor... Aranyn ashqan ashtyq zúlmatyn qoldan jasaghandargha Ukrain halqy qarghys aitumen keledi. Qarghys aityp qoyyp qarap otyrudy dәrmensizdik sanaytyn azat oily halyq Stalin men Stalinning qandyqol qaraqshylaryn sottau kerek dep biledi. Tayauda Kiyevting appelyasiyalyq soty Iosif Stalindi, Stalinning túsynda Sovnarkomnyng tóraghasy bolghan Vyacheslav Molotovty, kommunister partiyasy OK basshysy Lazar Kaganovich pen Pavel Postyshevty ukraina halqyn ezgige salyp, josyqsyz qyryp-joyghan degen sheshim shyghardy. Sottyng sheshimi Ukraina qauipsizdik qyzmetining tarapynan da qoldau tapqangha úqsaydy. Tili bir, dini bir ukrain halqynyng qazirgi bet alysyn esh qúptamaytyn Kremli basshylary bolsa әdettegidey búl jaytty antiorysshyldyq sayasat retinde qabyldap alabýliktenip qaldy. Preziydent Yushenkonyng atyn estise, esesi ketip bara jatqanday kijinetin Mәskeu qazir qaytkende Ukrainadaghy saylaudan shy shyghyp ketuin tileydi. Alayda, saylau bәribir Yushenkonyng oiyndaghyday tiyanaq tabatyngha úqsaydy. Óitkeni, ukrainderding tәuelsiz elge tәn erik jigeri artyp, tarihy tandau jolyn anyqtap alghan. Qalyng búqaranyng sol tilegin anyq tanyghan Viktor Yushenko da Kenes Odaghynyng múrat maqsattaryna múrager bolyp, ózgermey, óspey qalghan Reseyden irgesin aulaq sala týsude.

Kenes Odaghy deytúghyn pәle keshegi 15 respublikanyng basyndaghy ortaq kep edi. 15 respublikamen qosa әlemning jarty jalyn aiyryp bilegine oraghan qara qúbyjyqtyng ózi edi. Búl kýnderi sol qúbyjyqtan qútylghanyna mәz júrttyng bәri tyrbanyp óz kýnin ózi kóruge úmtylyp baghuda. Búnda Resey dese ishi eljirep, bauyr eti ezilip shygha keletin el biz - Qazaqstan boldyq.Elisinning túsynda Resey erkindikti eptep sezinip, Batys әlemine qarap boy týzey bastady. Resey sayasatkerlerining Kenes Odaghyndaghy gensekter isinen bas tartyp, ish jighan sәti de sol kez. Al tura sol kez jayyndaghy Qasym-Jomart Toqaevtyng «Belasu» atty memuaryn oqysanyz eriksiz bas shayqaysyz. Bizding halyqaralyq sayasattaghy kәnigi bilgirimiz, kәsiby dipolmatymyz dep jýrgen Qaskeng Kenestik dәuirdegi pozisyasyn birinen keyin birin berip qoyghan Reseyge, Resey sayasatkerlerine jatta kep renjiydi. Renjigeniniz ne, aiyptaydy. Ayyptaumen shektelmey «bú qalay boldy ózi?» dep kýnirenetin joldardy da «úlyqsyghan orystargha» baylauly basymen jasyrmay bayan etipti.

Osyny nege mysal ettik biz? Týsinesiz ghoy, әriyne.  Qazaq halqy bastan keshken qasiretti  qabyldamaytyn, úqpaytyn, qabyldaghysy da úqqysy da kelmeytin úrpaq, Biaghamyzdyng (Beyimbet Maylinnin)qaraqoshqyl keyipkerlerinen taraghan úrpaq, el biylep, el súrap túrghan zamanda Qazaqstanda «Stalindi sottau» degen is bolmaydy. Ashtyq pen qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske aludyng ózi birtindep jadydan kóship, janghyryq bop óshui mýmkin. Óitkeni, býgingi qazaqstandyq biylik Reseymen yntymaqtasudyng joly - ótkenning bәrin úmytu dep qana biledi. Al, ótkenin úmytqan, sanasy borpyldaq eldi eshkim syilamaydy da, mensinbeydi. Búrynghy jyrau babalarymyz «Atadan úl tusayshy, ata kegin qusayshy» dep ketken eken. Biz keksiz, kepiyetsiz elge ainaldyq qazir.

Biraq ýmitsizdikke berilip, tausylugha jәne haqymyz joq. Qalayda 1920-40  jyldar aralyghynda býgingi halqymyzdyng orasan zor bóligin jer betinen joyghan jauyzdardy sottaugha tiyispiz. Demograf-mamandardyng boljamdaryna jýginsek, qazaq Stalindik jýiege úrynbaghanda qazir 30 millionnan erkin asqan ormanday halyq bolady eken.

Ukrainada ashtyqtan 3 million 941 myng adam opat ketipti. Dýniyege kelui yqtimal úrpaqpen espetep olar ashtyq qúrbandarynyng jalpy sany 10 million 63 myng deydi.

 

Viktor Yushenko Stalin men onyng qandyqol qaraqshylaryn halyqaralyq tribunal qúryp «jazalaudy» úsynady. Osy úsynysyn ol Shyghys Europa men Baltyq boyy elderining basshylaryna jasaghanyn habarlaydy «Azattyq» radiosy.ishenkonyng úsynysy Astangha kelip jetti me, jetpedi me, habarsyzbyz. Kelip jetkenning ózinde bizding Aqordanyng әlgindey úsynysqa «týniligin týre qoymasy» anyq. Alayda, qoghamdyq úiymdar men sayasy qozghalystar Preziydent Yushenkonyng bastamasyn nege qoldap shyqpasqa? Ghalymdar, zertteushiler Qazaqstandaghy ashtyq pen qughyn-sýrgin qúrbandarynyng naqty sanyn nege jariya etpeske?

Qazaq qazaqtyng sharuasyn japanda jalghyz jýrip bir jaqty ete almaydy.

1989 jyly halyqaralyq zangerler komissiyasy ukrainadaghy golodomordy «ukraina halqyna qarsy jasalghan ayausyz ezgi» retinde tanyghan song ile shala Kanada, Argentina, Avstraliya, Gruziya memleketterining ókimeti de moyyndap, rastady. Atalghan elderding bәrine Ukraina halqynyng belsendi úldary Stalindik zúlmatty әshkereley jýrip, dәledey jýrip moyyndatty. Biz de qúr bekerge kózimizding jasyn kóldetip otyra bermey әlemge qazaq halqy kórgen qorlyq pen súmdyqty jariya eteyik. Aytu bizden boldy. Osyny oigha alyp, iske kiriselik deytin azamattar tabylyp jatsa, tize qosugha dayynbyz.

Sebebi, otarshyldyqtyng oiranyn sottap Stalin fobiyasynan qútylmasa, qazaqtyng sanasy sauyghar emes.

«Abay-aqparat»


P.S. Keybir mәlimetter 1916 jyly halqymyzdyng sany 6 mln. boldy degendi aitady.


1939 jyly
halyq sanaghynda 6 mln adam 3 099 000 adamgha kemidi.

1944 jyly qazaqtyng sany 1 900 000-gha sheyin azaydy.

1911 jylghy patshalyq sanaqtan keyin qazaqtardyng sany 1959 jylgha deyin túraqty týrde azayyp, otalyp otyrghan.

2009 jylghy sanaqtyng qortyndysy әli jariya etilgen joq

 

0 pikir