Jeksenbi, 28 Sәuir 2024
Janalyqtar 3543 0 pikir 19 Jeltoqsan, 2009 saghat 07:34

Aydos Sarym. Halyq «tobyr» emes, Oljas myrza!

Qazaq últynyng bas kóterip, ghasyrlyq úiqysynan oyanyp kele jatqanynan esengirep qalghan biyligimiz taghy bir "quantty". Dosqannyng masqarasyn az kórgen boluy kerek, biylik daraqy Doktrinany qoldau ýshin Oljas Sýleymenov degen "keremettin" naftaliynin qaghyp, shanyn sýrtip jaryqqa alyp shyqty. Osy aptada parijdik "pәruәdigerimizdin" "Tobyrdyng sayasatkerlerding sara oilaryn sayasatkersymaqtyqtan aiyratyn kezi keldi" degen súhbatyn "Interfaks-Qazaqstan" aqparattyq agenttigi әlemge jayyp jiberdi (oqimyn deushiler portaldyng "Bilgenge marjan" degen aidaryna nazar audarsyn).

Shetelde - elshi, elinde - turist bolyp ketken Oljas Sýleymenovtyng "qalyn  qazaqqa sózi ótedi" degendi kim oilap tapqanyn bilmeymiz, alayda súhbatty alushylar aghamyzdy "ashyla sayratypty". Kenes odaghynyng kýireuine bir kýnirenip, bir kýrsinip, kenesek danyshpanymyz dýdәmal doktrina tónireginde bolyp jatqan últtyq kýreske, ony bastaghan últshyl azamattargha qatysty biraz sóz aitypty. Onyng pikirinshe, búnday jaghdaydyng payda boluyna "belgili dýniyejýzilik terminderding maghynasyn adamdargha týsindirip bere almaytyn til ghylymynyng artta qalghandyghy men sayasattanudyng qauqarsyzdyghy" ghana "kinәli" eken.

Qazaq últynyng bas kóterip, ghasyrlyq úiqysynan oyanyp kele jatqanynan esengirep qalghan biyligimiz taghy bir "quantty". Dosqannyng masqarasyn az kórgen boluy kerek, biylik daraqy Doktrinany qoldau ýshin Oljas Sýleymenov degen "keremettin" naftaliynin qaghyp, shanyn sýrtip jaryqqa alyp shyqty. Osy aptada parijdik "pәruәdigerimizdin" "Tobyrdyng sayasatkerlerding sara oilaryn sayasatkersymaqtyqtan aiyratyn kezi keldi" degen súhbatyn "Interfaks-Qazaqstan" aqparattyq agenttigi әlemge jayyp jiberdi (oqimyn deushiler portaldyng "Bilgenge marjan" degen aidaryna nazar audarsyn).

Shetelde - elshi, elinde - turist bolyp ketken Oljas Sýleymenovtyng "qalyn  qazaqqa sózi ótedi" degendi kim oilap tapqanyn bilmeymiz, alayda súhbatty alushylar aghamyzdy "ashyla sayratypty". Kenes odaghynyng kýireuine bir kýnirenip, bir kýrsinip, kenesek danyshpanymyz dýdәmal doktrina tónireginde bolyp jatqan últtyq kýreske, ony bastaghan últshyl azamattargha qatysty biraz sóz aitypty. Onyng pikirinshe, búnday jaghdaydyng payda boluyna "belgili dýniyejýzilik terminderding maghynasyn adamdargha týsindirip bere almaytyn til ghylymynyng artta qalghandyghy men sayasattanudyng qauqarsyzdyghy" ghana "kinәli" eken.

Onysyn az kórgendey aqynymyz halqyna, filologiya ghylymdarynyng doktorlaryna aqyl ýirete bastaydy. Ol: "No tolpe nado by uje nauchitisya otlichati chistye pomysly politikov ot yavnogo politikanstva. Doktora filologiy mogly by obratiti vnimaniye, chto v kazahskom yazyke ponyatiya "nasiya", "nasionalinosti", "etnos" do sih por vyrajaitsya odnim slovom últ" - dep kósemsiydi.

"Osynym az bolyp ketken joq pa eken?" dep oilaghan Oljasymyz: "Politology doljny byly poyasniti, chto v mejdunarodnoy terminologiy sushestvuyt yasno oboznachennye samostoyatelinye znacheniya kajdogo iz tryoh priyvedennyh terminov:

- nasiya - eto oboznachenie grajdanstva, iymeny gosudarstva. V dannom sluchae: kazahy - osnova kazahstanskoy nasii, poetomu nashe etnicheskoe imya stalo kornem iymeny gosudarstva - Kazahstan;

- nasionalinosti - narod, yavlyaishiysya osnovoy dannoy nasiy ily chastiu eyo. V dannom sluchae: kazahy - osnova kazahstanskoy nasii, poetomu nashe etnicheskoe imya stalo kornem iymeny gosudarstva - Kazahstan. Russkiye, ukrainsy, polyaky y dr. - eto nasionalinosti, ibo esti na planete gosudarstvennye obrazovaniya, iymeiyshie v osnove svoih naiymenovaniy iymena etih narodov - Rossiya, Ukraina, Polisha y dr.;

- etnos - narodnosti, ne iymeiyshaya samostoyatelinoy gosudarstvennosti. V Rossii, napriymer, v range etnosa prebyvaiyt evenki, nivhi, chukchy y t.d. No, yavlyayasi grajdanamy Rossii, oni, daje ne buduchy nasionalinostyami, yavlyaitsya predstaviytelyamy rossiyskoy nasii. Na svete esti okolo 7 tysyach etnosov. Ony predstavleny v sotnyah nasionalinostey, kotorye soshlisi v dvuhstah nasiyah, sozdavshih Organizasii Obediynennyh Nasiy (OON). Vseobshaya Deklarasiya prav Cheloveka, stavshaya Konstitusiey (Osnovnym zakonom) demokratii, priznaet za kajdym chelovekom osnovnye prava, nezavisimo ot togo, yavlyaetsya ly on predstaviytelem velikoy nasiy ily malogo etnosa, zateryannogo v djunglyah Amazonkiy", - dep akademiyalyq dәris oqidy.

Sýleymenovtyng payymdauynsha mәselening barlyghy tek "terminologiyalyq shatasugha" tirelip túr eken. Ózining tanghajayyp aqyldyghyn, ghúlamalyghyn dәliledeu ýshin ol: "S 21 dekabrya 1991 goda - obrazovalasi Respublika Kazahstan, poyavilasi kazahstanskaya nasiya. S osnovnoy chastiu - kazahskoy nasionalinostiu. (Esly otrisati sushestvovanie kazahstanskoy nasii, to, znachiyt, otrisati sushestvovanie y gosudarstva Kazahstan.).

Problema neponimaniya voznikaet pry perevode terminologiy na kazahskiy yazyk:

"Kazahstanskaya nasiya" - qazaqstan últy.

"Kazahskaya nasionalinosti" - qazaq últy.

V kazahskom izlojeniy poluchaetsya stolknovenie y vzaimozameshenie smyslov etih politichesky razlichnyh vyrajeniy. A to, chto iz etogo poluchilosi v mestnoy politiyke, my nabludaem. Filologam nado bylo za ety 20 let obogatiti kazahskiy slovari vyrajeniyamy novyh ponyatiy, poyavivshihsya s obreteniyem gosudarstvennosti. Obiyasniti hudojestvennoy intelliygensiy y nachinaishim politikam, chto "nasiya" eto - oboznachenie "gosudarstvennostiy", "grajdanstvo". "Nasionalinyy bank" eto - "gosudarstvennyy bank", "nasionalinaya kompaniya" eto - "gosudarstvennaya kompaniya". Poetomu "Doktrina nasionalinogo edinstva" eto - iydeologiya gosudarstvennogo edinstva, edinstva vseh nasionalinostey Kazahstana. Kakie mogut byti vozrajeniya u zdravomyslyashey auditorii, esly pravilino ponimati smysly terminov?" - dep tang qalady.

"Qazaqqa tym jaghynyp ketken joqpyn ba, osy?" dep kýmәndanghan "әlem azamaty" sóz sonynda Jәnibek pen Kereyding eskertkishterine qatysty biylikting is-qimylyn tolyq aqtap, "tildi engizudi asyqtyrugha, sayasilandyrugha" qarsylyghyn bildirip, "Almaty qalasynyng orys tilinde "Alma-Ata" ataluyn qalaytynyn" basa kórsetipti.

Búning barlyghyna ne dep aitugha bolady?

 

Oljas myrza! Siz býgingi biylikting qanday da bolmasyn soraqy isi men jymysqy tirligin aqtap alugha dayyn adam ekeniniz әlemge ayan. Qazaqty mazaq qylghany bylay túrsyn, ertengi kýni atyp, qyryp jatsa da mynq etpessiz. Oghan tang qalyp otyrghan joqpyz. Búl túrghydaghy sizding adami, azamattyq betperdenizdi kezinde marqúm Altynbek agham ashyp ketken! Alayda nanyn jep, suyn ishken últynyzdy nadan "tobyr" sanau, onyng mún-múqtajyn "filologiyalyq qatelik" dengeyinen asyrmauynyz ózinizding ruhany azghyndaghanyz ben sayasy aljyghandyghynyzdy kórsetedi.

Osy kýnderi HQA úsynghan Doktrinagha qarsy narazylyghin bildirip, últtyq is-qimyldy bastaghan Túrsynbek Kәkishev, Mekemtas Myrzahmetov siyaqty filolog-ghalymdar, Asanәli Áshimov, Maqpal Jýnisova, Bolat Atabaev syndy óner qayratkerleri, Múhtar Shahanov, Sofy Smataev, Dulat Isabekov, Múrat Áuezov birtuar aqyn-jazushylarymyz, basqa da jýzdegen, myndaghan ataqty-ataqsyz qandastarynyzdy aqymaq sanamanyz. Siz aityp otyrghan terminderding mazmúnyn sizden de jaqsy bilip, týsinip otyrmyz. Alayda mәsele "terminderde" emes, jýrgizilip otyrghan sayasatta! Mәsele "sózdin" azdyghynda emes, naqty isting joqtyghynda!

Bәlkim, siz ýshin qazaq tili, qazaq dili, qazaq dini, qazaq tarihy, qazaq mәdeniyeti degen úghymdar týkke túrmaytyn dýnie shyghar. Alayda bizder ýshin búlar mәngilik ruhany qúndylyqtar. Osy qúndylyqtar ýshin ómir sýrip jatyrmyz. Qajet bolsa solar ýshin óluge de dayynbyz. Adam ómirge "ataq alam, aqsha tabam" dep kelmeydi. Ata-babalar qaldyrghan asyl múrany qabyldap, keler úrpaqqa tapsyru ýshin keledi. Osynday qarapayym ghana aqiqatty týsinbey otyryp, әlem halyqtarynyng mәdeny múrasynyng jayyn aityp, ony saqtau ýshin ayanbay at salysyp kele jatqan YuNESKO siyaqty úiymda qazaq atynan elshi bolghanynyz bar bolsyn! Qajet deseniz, býgingidey sózderden keyin osy úiymda elshi boluynyzgha eshqanday azamattyq, adamy qaqynyz joq! Parijding sharaby men kruassandaryna әbden toyghan shygharsyz! Endi óz erkinizben otstavkagha ketkeniniz ózinizge de, mýsirkegen "tobyrynyzgha" da tiyimdi bolady!

 

"Abay-aqparat"

(Hat Qazaqstannyng YuNESKO-daghy elshiligining elektrondy poshtasyna jiberildi)

 

0 pikir