Júma, 26 Sәuir 2024
Janalyqtar 4637 0 pikir 11 Nauryz, 2014 saghat 04:32

Qazaqtardyng Qazaqstangha oraluy is jýzinde mýmkin bolmaytyndyghyn ashyq mәlimdeuge mәjbýrmiz!

Jaqynda       Qazaqstan Respublikasynyng Premier-Ministri      Serik Ahmetov qol qoyghan Qazaqstan Respublikasy Ýkimetining 2014 jylghy 19 aqpandaghy № 111 qaulysy  qoldanysqa engiziledi. Ol - "Qazaqstan Respublikasynda túraqty túratyn azamattyghy joq adamdargha kuәlikter jәne sheteldikterge túrugha yqtiyarhattar beru", "Sheteldikter men azamattyghy joq adamdardy tirkeu jәne olargha Qazaqstan Respublikasynda túraqty túrugha rúqsat beru", "Qazaqstan Respublikasynyng azamattyghyn qabyldaudy jәne odan shyghudy tirkeu" jәne "Qazaqstan Respublikasynda bosqyn mәrtebesin beru jәne úzartu" memlekettik kórsetiletin qyzmetter standarttaryn bekitu turaly dep atalady.

Jaqynda       Qazaqstan Respublikasynyng Premier-Ministri      Serik Ahmetov qol qoyghan Qazaqstan Respublikasy Ýkimetining 2014 jylghy 19 aqpandaghy № 111 qaulysy  qoldanysqa engiziledi. Ol - "Qazaqstan Respublikasynda túraqty túratyn azamattyghy joq adamdargha kuәlikter jәne sheteldikterge túrugha yqtiyarhattar beru", "Sheteldikter men azamattyghy joq adamdardy tirkeu jәne olargha Qazaqstan Respublikasynda túraqty túrugha rúqsat beru", "Qazaqstan Respublikasynyng azamattyghyn qabyldaudy jәne odan shyghudy tirkeu" jәne "Qazaqstan Respublikasynda bosqyn mәrtebesin beru jәne úzartu" memlekettik kórsetiletin qyzmetter standarttaryn bekitu turaly dep atalady.

        Esterinizde bolsa, K. Mәsimov Ýkimeti túsynda  «Sheteldikter men azamattyghy joq adamdardy tirkeu jәne olargha Qazaqstan Respublikasynda túraqty túrugha rúqsat beru boyynsha memlekettik qyzmet standartyn bekitu turaly» QR Ýkimetining 2009 jylghy 14 jeltoqsandaghy №2102 «ózgerister engizu turaly» QR Ýkimetining 2012 jylghy 28 nauryzdaghy №362 Qaulysy boyynsha elge kelip, QR azamattyghyna ótinish bergen óz qandastarymyzdan «kelgen elinde sottylyghynyng bar boluyn ne joqtyghyn rastaytyn qújatty» talap ete bastaghan bolatyn. Al, kelgen elinen alyp kelgen sol qújatqa sol elding osyndaghy diplomatiyalyq ókildikteri mór basyp maqúldaytyn bolghan. Qazaq kóshining jirma jyldan asa tarihynda elge oralghan qandastarymyz dәl osynday qoldan qiyndatylghan kedergige kezdesken emes edi.

Biz Serik Ahmetov Ýkimet basyna kelgende sol bayaghy qazaqy kónilmen, atalghan kemshilikter tez arada jónge týsedi dep ýmittengen bolatynbyz. Biraq, «bir qyzymnan bir qyzym soraqy» degendey, C. Ahmetov K. Mәsimovten de asyp týsip «Qazaqstan Respublikasynyng keybir zannamalyq aktilerine enbek kóshi-qony mәseleleri boyynsha ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly» Qazaqstan Respublikasy Zany jobasynyng dayyndap qabyldatu arqyly el biyligi 22 jyl boyy tabandy jýrgizip kelgen kóshi-qon sayasatyn bir jolata qúrdymgha ketirdi. Sondyqtan Serik Ahmetovtyng atalghan qaulysynan keyin, shetelderdegi qandastarymyzdyng Qazaqstangha oraluy is jýzinde mýmkin bolmaytyndyghyn ashyq mәlimdeuge mәjbýrmiz.

Endi Premier-ministr S. Aqmetov qaulysynan tuyndaytyn naqty zardaptargha taldau jasap kórelik.  Atalghan qaulymen bekitilgen  «Sheteldikter men azamattyghy joq adamdardy tirkeu jәne olargha  Qazaqstan Respublikasynda túraqty túrugha rúqsat beru» tuarly memleket tarapynan kórsetiletin qyzmet standartynyng 9-tarmaghynda: «Memlekettik kórsetiletin qyzmetti alu ýshin qyzmetti alushy osy memlekettik kórsetiletin qyzmet standartyna 2-qosymshagha sәikes nysan boyynsha óz qolymen memlekettik nemese orys tilinde toltyrylghan Qazaqstan Respublikasynda túraqty túrugha rúqsat beru turaly ótinish (búdan әri – ótinish) beredi. On alty jasqa tolmaghan nemese әreketke qabiletsiz bolyp tabylatyn kórsetiletin qyzmetti alushynyng ótinishin ata-anasynyng biri nemese zandy ókili beredi. Ótinishke mynaday qújattar qosa beriledi: 1) últtyq pasporttyng kóshirmesi jәne týpnúsqasy, azamattyghy joq adamnyng qújaty, ótinish beru kýnine olardyng jaramdylyq merzimi kýntizbelik 180 (bir jýz seksen) kýnnen artyq boluy tiyis;  birlesken qoldauhat beru kezinde: balanyng tuu turaly kuәligining nemese 16 jasqa tolmaghan balanyng jeke basyn kuәlandyratyn basqa qújattyng kóshirmesi jәne týpnúsqasy;    2) Qazaqstan Respublikasynda boludyng zandylyghyn rastaytyn qújattyng kóshirmesi; 3) onyng azamattyghy memleketining jazbasha kelisimi retinde boluy mýmkin ketu paraghy ne shetelge túraqty túru ýshin shyghugha rúqsatty rastaytyn basqa qújat (bosqyndar dep tanylghan nemese Qazaqstan Respublikasynda baspana berilgen sheteldikter men azamattyghy joq adamdardy qospaghanda); 4) ózining tólem qabilettiligin rastau turaly qújat. Oralmandardan, Qazaq Kenestik Sosialistik Respublikasynda nemese Qazaqstan Respublikasynda tughan nemese búryn azamattyghynda bolghan búrynghy otandastardan, sonday-aq Qazaqstan Respublikasynyng halyqaralyq sharttarynyng negizinde Qazaqstan Respublikasynyng azamattyghyn jenildetilgen tәrtippen alu qúqyghy bar adamdar jәne birge kelgen olardyng otbasy mýshelerinen tólem qabilettiligin rastau turaly qújat talap etilmeydi; 5) azamattyghy tiyesili jәne (nemese) túraqty túratyn memleketindegi sottylyghy (sottylyghynyng joqtyghy) turaly qújat; 6) 14-ten 16 jasqa deyingi balanyng Qazaqstan Respublikasynda túraqty túrugha notarialdy kuәlandyrylghan kelisimi;
7) aryz berushige baspana úsynu turaly jeke nemese zandy túlghamen shart ne sheteldikting ne azamattyghy joq adamnyng túruyna jәne túraqty tirkeu esebine qonggha notarialdy rastalghan kelisim; 8) Qazaqstan Respublikasynyng medisinalyq mekemesi bergen medisinalyq kuәlandyru turaly anyqtama; 9) ólshemi 35x45 mm 4 fotosuret (fotosuret aryz berushining jasyna sәikes boluy jәne qatang týrde jaryq jerde aldynan týsirilui jәne adamnyng beti fotosuretting jalpy alanynyng 75%-gha juyghyn aluy tiyis); 10) Qazaqstan Respublikasynyng aumaghynda túraqty túratyn Qazaqstan Respublikasynyng azamattarymen nekede túratyndar neke turaly kuәlikting kóshirmesin jәne júbayynyng (zayybynyn) jeke basyn kuәlandyratyn qújatty úsynady» - dep belgilengen.

Jana qaulyda kórsetilgen sheteldikter, nemese uaqytsha sheteldik tólqújatpen kelgen óz qandastarymyz ótinishpen birge úsynatyn on týrli qújattyng ishinde «onyng azamattyghy memleketining jazbasha kelisimi retinde boluy mýmkin ketu paraghy ne shetelge túraqty túru ýshin shyghugha rúqsatty rastaytyn basqa qújat» jәne « azamattyghy tiyesili jәne (nemese) túraqty túratyn memleketindegi sottylyghy (sottylyghynyng joqtyghy) turaly qújat» 2012 jyldyng songhy jartysynan búryn, yaghni, K. Mәsimovtyng 2012 jylghy 28 nauryzdaghy №362 Qaulysy qoldanysqa enuden búryn, elge oralghan últy qazaq azamattardan talap etilmeytin. Al, S. Ahmetov sol qatelikti aina qatesiz qaytalap otyr.

 Búl jerde atalghan qújattardy әkelu qanshalyqty qiyn degen súraqtyng óz - ózinen tuyndaytyny bәrimizge belgili. Ashyghyn aitqanda, atalghan eki týli  qújatty әkelu qarapayym oralmandar ýshin qúqyqtyq túrghydan mýmkin bolghanymen,  is jýzinde mýmkin emes. Mysaly, Qytaydan  «ketu paraghy ne shetelge túraqty túru ýshin shyghugha rúqsatty rastaytyn  qújat» alu ýshin «QHR azamattarynyng shegaradan kirip – shyghuy turaly» zany «atqaru erejesinin» 4- babynda azamattardyng shetelderge bir jolata qonys audaru ýshin mindetti talap etiletin qújattar jónindegi týsiniktemesinde: «Osy atqaru erejesi 3-babynyng 4- tarmaghynda aitylghan arnayy kuәlik degenimiz: Shetelderge shyghyp qonystanushylar ýshin ózderi qonystanatyn jerdegi tuys-tughandary men dos-jarandarynyng kelisilgen qonystanugha shaqyrylghandyghy jónindegi kuәligi nemese baratyn memleketining (qúziretti organdarynyn) olardyng qonystanuyn rúqsattaghandyghy jónindegi kuәligi»-dep aiqyn jazylghan.  Demek, Qazaqstan memleketining (qúziretti organdarynyn) olardyng qonystanuyn rúqsattaghandyghy jónindegi kuәligi bolmasa, ol jaqtaghy qandastarymyz ózderining tarihy otanyna qonys audaruy ýshin, Qytaydan ketu paraghy ne shetelge túraqty túru ýshin shyghugha rúqsatty rastaytyn  qújatqa qol jetkize almaydy.  Al bizde 1999 jyldan bastap bir mezgil qoldanysqa engen, taghdyr tәlkegimen bólinip-jarylghan otbasylardyng halyqaralyq adam qúqyqtary paktileri negizinde shetelderdegi tuystaryn ózderining jeke kepildigi arqyly, qúziretti organdardyng kesimimen shaqyryp aluynyng da joly jabylghaly segiz jylgha ayaq basty. Mine, osynday jaghdaylargha baylanysty Qytaydan keletin qandastarymyz eki elding ortasynda sendey soghylysyp, tabanynan tozuda.

Ahmetov qaulysynyng myna bir túsy da taldau jasaudy qajet etedi. Qaulyda: «Oralmandardan, Qazaq Kenestik Sosialistik Respublikasynda nemese Qazaqstan Respublikasynda tughan nemese búryn azamattyghynda bolghan búrynghy otandastardan, sonday-aq, Qazaqstan Respublikasynyng halyqaralyq sharttarynyng negizinde Qazaqstan Respublikasynyng azamattyghyn jenildetilgen tәrtippen alu qúqyghy bar adamdar jәne birge kelgen olardyng otbasy mýshelerinen tólem qabilettiligin rastau turaly qújat talap etilmeydi» -dep jazylghan. Bir qaraghanda qaulyda oralman qandastarymyzgha airyqsha bir qamqorlyqtyn, meyir-shapaghattyng lebi esip túrghanday seziledi. Biraq, jaghday biz oilaghannan mýlde basqasha.            

Osy ótken kýzde ghana el-júrttyng qatty ókpe-renishin tudyrghan «Qazaqstan Respublikasynyng keybir zannamalyq aktilerine enbek kóshi-qony mәseleleri boyynsha ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly» zang jobasynyng qabyldanyp, ómirge joldama alghandyghyn halyq úmyta qoyghan joq. Sonda «QR Halyqtyng kóshi-qony turaly» zanynyng 23 babyndaghy redaksiyagha sәikes:  «QR Ýkimeti oramlandargha qolayly dep belgilep bergen aimaqtargha qonystanghan etnikalyq qazaqtar QR-da túraqty túrugha rúqsat alarda tólem qabiletin rastaudan bosatylady»-delingen. Múnday ózgertuden shyghatyn qortyndy búdan bylay elge oralghan qandastarymyz QR Ýkimeti oralmandargha qolayly dep belgilep bergen aimaqtargha qonystanbaghan jaghdayda, olar tólem qabiletin rastaudan bosatylmaydy degen sóz. Bir qyzyghy, tek etnikalyq qazaqtar ghana  QR Ýkimeti oralmandargha qolayly dep belgilep bergen aimaqtargha qonystanu mindetti bolady da basqa Qazaq Kenestik Sosialistik Respublikasynda nemese Qazaqstan Respublikasynda tughan nemese búryn azamattyghynda bolghan búrynghy otandastardan, sonday-aq Qazaqstan Respublikasynyng halyqaralyq sharttarynyng negizinde Qazaqstan Respublikasynyng azamattyghyn jenildetilgen tәrtippen alu qúqyghy bar adamdar jәne birge kelgen olardyng otbasy mýsheleri keng baytaq qazaq jerining kez-kelgen búryshyn tandap qonystana beredi. Olargha eshqanday shekteu joq! Óz otanynda shekteuge, alalaugha, keudeden iyterip qaqpaylaugha bolatyn óz qandastarymyz ghana.

   Qaulyda taghy Qazaqstan Respublikasynyng halyqaralyq sharttarynyng negizinde Qazaqstan Respublikasynyng azamattyghyn jenildetilgen tәrtippen alu qúqyghy bar adamdar jәne birge kelgen olardyng otbasy mýsheleri degen tirkes bar. Sonda Qazaqstan Respublikasy kimdermen halyqaralyq sharttar jasasty deysiz ghoy. Endi osyghan ayaldayyq. Qazirgi kezde azamattyqty jenildetilgen tәrtippen alugha baylanysty 1996 jyldyng 17 qantarynan bastap qoldanysqa engen Qazaqstan men Belorusiya arasyndaghy jәne 1999 jyldyng 26 aqpanynan bastap kýshine engen Qazaqstan, Belorussiya, Qyrghyzstan jәne Resey arasyndaghy halyqaralyq kelisimderdi ataugha bolady. QR zannamalarynan joghary túratyn halyqaralyq sharttargha sәikes, atalghan elderden elimizge qonys audaratyndar ýsh-aq aida QR azamaty atanady. Al, oralman bauyrlarymyzgha QR Ýkimeti oralmandargha qolayly dep belgilep bergen aimaqtarda túryp, tabany kýrektey tórt jyl saryla kýtuine tura keledi. Mine, tәuelsiz qazaq ýkimetining memleket qúrushy últqa kórsetken qúrmetining siqy.

Calystyru ýshin aita keteyik, bizge ýnemi ýlgi-ónege bolyp kórinetin Resey biyligi jaqyn kýnderden beri әsire últshyldyghymen kózge týsip, etnikalyq orystardy ghana emes, búryn Resey imperiyasy men SSSR aumaghynda túrghan orys tildi azamattargha da erekshe qamqorlyq tanyta bastady. «Spravedlivaya Rossiya» fraksiyasy úsynghan zang jobasy boyynsha «Azamattyq turaly» zangha ózgeris engizu  arqyly Resey aumaghynda túrmay-aq, birinshi azamattyghynan bas tartpasa da, Ukraina azamattaryna nebәri eki aidyng ishinde Resey azamattyghyn beruge bolady eken. Al, Resey ýkimeti de nauryzdyng 4-i kýni «Shet memleketterding azamattyghynan bas tartqan, orys tilinde sóileytin azamattargha  Resey azamattyghyn beruding jenildetilgen tәrtibi turaly» jana zang jobasyn úsyndy.  Búl joba boyynsha Resey azamattyghy búryn Resey imperiyasy men SSSR aumaghynda túrghan orys tildi azamattargha beriledi. Olar Resey aumaghynda jarty jyl túrsa jetkilikti.

Resey Dumasynyng qarauyna úsynylyp jatqan zang jobalary eshqanday taldau men týsindirudi qajet etpeydi. Kópshilik dauyspen qabyldanyp ketui de bek mýmkin. Sebebi, Resey Parlamenti de bizdikinen jetisip túrghany shamaly. Tek bizding úiqymyzdy qashyratyny – ógizge tughan kýn búzaugha tua ma degen ýrey ghana. Alla sodan saqtasyn!

Raqym AYYPÚLY

Abai.kz

0 pikir