Senbi, 27 Sәuir 2024
Janalyqtar 3882 0 pikir 16 Qantar, 2014 saghat 08:18

Janar BAYSEMIZOVA, telejurnalist: Olar meyirimge, jylylyqqa, mahabbatqa zәru

– Qazirde «shetel asqan qazaq bala­la­-ry» jóninde әrkimning auzynan týspey aitylatyn taqyrypqa ainaldy. Jobany bastaugha ne týrtki boldy?

– Qazirde «shetel asqan qazaq bala­la­-ry» jóninde әrkimning auzynan týspey aitylatyn taqyrypqa ainaldy. Jobany bastaugha ne týrtki boldy?
– ...Úzaq әngime! Búl mening oiymda, jýregimde bir ay nemese bir jyl emes, jur­nalistikagha aralasa bastaghannan beri jýrgen taqyryp. Kishkentay kezimnen-aq teledidardan kórgen jetim balalardy óskende asyrap alamyn, ata-anasyz qal­ghan býldirshinge qamqor bolamyn degen týsinik kókeyimde jýretin. Jii aitatyn­myn da. Mýmkin perishte auzyma salghan shyghar, әli bala asyrap ala almasam da, osy mәselege aralasu mandaygha jazylypty. Kezinde qazaq tili, din, dil, últ proble­ma­la­rymen qosa aitylatyn, talqylanatyn mәsele edi búl. 2000 jyldardyng basynan bastap deputattar qazaqstandyq jetim balalardyng tughan elden jyraqqa ketuine alandaushylyq tanytyp, tyiym salu, toq­tatu keregin kóp aityp jýrdi. «Shetelge ketken qazaq balalary», «sheteldikterding qazaq balalaryn asyrap aluyna jol berilmeui kerek» degen sózderdi jii estiy­tinbiz. Búqaralyq aqparat qúraldarynda elimizdegi balalar ýilerining tәrbiyele­nu­shileri jayynda údayy maqala jazylyp, beynematerialdar kóp kórsetiletin. Alay­da shetelge ketken býldirshinderding ómiri­nen habar berilmedi, «qansha qarakóz qúr­lyq asty, qay memlekette qansha bala bar?!» degen súraqtargha tek dýdәmal, naqty emes sandar aityldy. Jurnalist retinde әleumettik problemalarmen qatar basqa salagha qatysty týitkildi taqyryptar bo­yynsha beynesujetter jasap jýrdim. Jurnalist kez kelgen taqyrypty alyp ketetin jan-jaqty maman boluy kerek de­sek te, әrkimning ózindik missiyasy bolady eken. Búl taqyrypty kóteru maghan jurna­list retinde búiyrghan baq, mindet, paryz dep bilemin. Qazir osy jobamen «auyryp» jýrmin desem de bolady. 2009 jyly Amerikagha attanar kezde dosym, әriptesim maghan: «Janar, búl sening missiyan» dep edi. Alayda men sol kezde búl sózding ma­ghynasyn sonshalyqty tereng týsingen joq­pyn. Oiymdy jýzege asyrugha eng alghash «Habar» agenttigining Bas produseri bol­-ghan Serik Abas-shah mýmkindik berdi. Taqyrypty qoldaghan «Habar» agenttigi­-ning sol kezdegi basshysy Gýlnәr Músta­hiymqyzyna alghysym sheksiz. Osylaysha múhit asqan qazaq balalary turaly qazaq televiziyasyndaghy túnghysh arnayy re­portaj týsirilip, efirde kórsetildi. Búdan keyin «Almaty» telearnasyndaghy qyzmet barysynda búl taqyryp arna diyrek­tory­nyng birinshi orynbasary bolghan Serik Sarybaevtyng qoldauyna ie bolyp, beli­giyalyqtar asyrap alghan qazaq balalary turaly arnayy reportaj әzirledim. Maghan senim artqan, kezinde televiziyanyng ne ekenin úghyndyrghan, naghyz jurnalisting «qasqyr» bolu kerektigin sanama qúighan Serik Sarybaev júmysymdy joghary ba­ghalady. Biraq men bir ghana baghdarlamamen toqtaghym kelmedi. Ýnemi jalghastyrudy oilap jýrdim, basshylyq qyzmetke ara­lasqanda da búl oy maghan maza bergen joq. Búl – pafos emes, aqiqat. Osylaysha aragha jyldar salyp, túnghysh ret seriyalyq re­portaj esebinde «Qazaqstan» Últtyq te­learnasynda «Sheteldegi qazaq balalary» jobasy jaryq kórdi. Halyqaralyq den­geydegi iri joba «Qazaqstan» RTRK AQ bas­qarma tórayymy Núrjan Múhamed­janovanyng tikeley qoldauymen, qamqor­lyghymen jýzege asty. Últtyq arna diyrek­tory Iliyas Ysqaqovqa da alghysym sheksiz. Bir emes, birneshe elden baghdarlama týsiru, shetelde týsirilim júmystaryn úiym­das­tyru onay sharua emes. Búl baghytta Syrtqy ister ministrliginin, Konsuldyq qyzmet departamentinin, Qazaqstannyng shet mem­lekettegi elshilikterining qyzmeti úshan-teniz, kómegi orasan. «Sheteldegi qazaq ba­lalary» jobasy – Últtyq arna men Syrt­qy ister ministrligining birigip kýsh salghan tuyndysy. Elimizde túnghysh ret qolgha alyn­ghan jobanyng balamasy joq. Sol sebepti de bireuden kórgenindi istey sal­may­syn, barlyghyn basynan ózing oilap tabasyn. Taghy bir mәsele «Sheteldegi qazaq balalary» sheteldik azamattardyng bala asyrap aluy ýshin jasalyp jatqan jar­nama emes! Óz perzentinen bezinip, kýl-qoqysqa tastap ketip jatqan adamdar, sharanasyn balalar ýiine ótkizemin dep jýr­gen qyz-kelinshekter qanshama... Sol pendeler rayynan qaytsa, úrpaghynan bas tartpau, tentiretpeu ýshin, balalar ýiindegi kózderi jәudiregen býldirshinderdi jatqa jibermey, asyrap alsaq, memleket tara­pynan qoldau kórsetilse, qazaq óz tú­qy­mynyng jalghasyna beyqam qaramasa eken degen niyette jasaldy. Sonday-aq shekara asyp ketken qazaq balalary men Qazaqstan arasyndaghy baylanystyng ýzilmeuine ýles qosudan túratyn tilek. Óitkeni tili, dini, mentaliyteti basqa bolyp ketse de, olardyng qany qazaq, qazaqqa tәn gendik aqparattar qandarynda saqtalghan.

– Sapar Ispaniya korolidiginen bas­taldy... Ispaniyadaghy qazaq elshiligi men Bilim jәne ghylym ministrligining bergen mәlimetterinde qazaqstandyq balalardyng sany turaly әrtýrli derek keltirilgeni jany­myzgha batty. Ne sebepti ekenin anyq­tay aldynyz ba?
– Shetel asqan balalargha baqylaudyng dúrys jýrgizilmeui – basty sebep. Bilim jәne ghylym ministrligi, Balalardyng qúqyghyn qorghau komiytetining tórayymy Raisa Sher «ol kezde elimizde sheteldikter asyrap alghan balalardy qadaghalaytyn aiqyn, birtekti jýie bolghan joq» dep týsindiredi. Saldarynan qazaqstandyq balalargha qarsy jasalghan ozbyrlyq oqiy­ghalary da bizge kesh jetti, aldyn ala al­ma­dyq. Meni tandandyratyny, jetim ba­la­lardy sheteldikterding qamqorlyghyna be­retin komiytet әrtýrli sebeptermen óz­deri­nen jauapkershilikti ysyrugha tyry­sa­dy. Jobany bastaghan uaqytta ministrlik «qay memlekette qansha bala bar?!» degen aqparatty «qúpiya mәlimet» degen jeleumen maghan bermedi. Biraq ol tizim jәne sandar mende boldy. Tek komiytetting deregimen sa­lystyrghym keldi. Biraq Amerikadaghy soraqy jaghdaydan keyin komiytet eshqan­day resmy hatsyz, ózi baylanysqa shy­ghyp, barlyq aqparatty úsyndy. Osy tústa «Sheteldegi qazaq balalary» jobasy AQSh-taghy qazaqstandyq balalargha qa­tysty qylmys elge jetkennen búryn bastalghanyn aita ketkim keledi. Yaghny jobany jýrgizuge búl oqigha týrtki bolghan joq. Massachusets shtatynda tirkelgen oqighany Europada issaparda jýrgende estidim. Qazaqstangha amerikalyq erli-zayyptylar zorlaghan, qorlyq kórgen ba­lalar turaly esep 2005 jyly ghana týsken. Keyinirek te ol balalardan esh habar bol­mady. Olardy eshkim izdemegen. Saldary­nan eki birdey balanyng taghdyryna balta shabyldy.

– Qanshama qazaq balasynyng taghdyry­na kuә boldynyz? Ondaghy balapandardyng jaghdayyn kórgennen keyin «mýmkin, osy da dúrys shyghar» degen oigha qalghan sәtter boldy ma?
– Europa elderinde eluge juyq qazaq­standyq jetim balamen kezdestim. Olar turaly filimdi kórdinizder. Jaqynda AQSh pen Kanadadan issapardan oraldym. Búl memleketterde otyzgha juyq balanyng ómirimen tanystym. Uaqyt shekteuli. Ame­rikanyng ózindegi jeti myngha juyq balany aralap shyghu mýmkin emes. Balalar ýiinde tәrbiyelenetin býldirshinderding barlyghy derlik kemtar. Bilesiz be, qay jaghynan kem­tar?! Jýrek, sana túrghysynan. Olar meyirimge, jylylyqqa, mahabbatqa zәru. Eshbir bala jetim bolmauy kerek. Tolyq­qandy otbasynda tәrbiyelenip, jeke ózine arnalghan sezimge terbelip, jayqalyp ósui qajet. Osy jaghynan alyp qaraghanda ata-ana qamqorlyghynan shettetilgen balghyn­dardyng ózderin jaqsy kóretin, ónegeli tәr­biye, myqty bilim, bayandy bolashaq jasap beretin ortagha týskeni de jaqsy ma dep oilaysyn. Eng bastysy – ózderin baqytty sezinedi. Alayda memleketting qauipsizdigi, patriotizm, últtyq ruh túr­ghysynan alyp qaraghanda olardyng tili, dini, dili basqa, mentaliyteti ózge, tanym-týsinigi qazaqqa jat, kózqarasy bólek el­derge berilui janyndy auyrtady. Búl – jetimin tentiretpegen, balasyn ózekke teppegen qazaq halqynyng tragediyasy. Key­de «biz kedeyshilik azabyn tartyp otyr­ghan Afrika elderimen teng bolghany­myz ba?!» dep oilaymyn. Óitkeni damy­-ghan memleketterding birde-biri syrtqa bala bermeydi. Bala asyrap alugha bolatyn el­derding tiziminde kósh bastap túrghanymyz ayanyshty. Tipti búryn balany ondy-soldy ýlestire beretin Qytaydyng ózi qazir búl mәselege asa saqtyqpen qarap, europa­lyqtar men amerikalyqtargha bala berudi uaqytsha toqtatypty. Óitkeni qyz bala­lardy shetke asyra bergen song elding ishindegi demografiyalyq balans búzy­lypty. Keybir memleketter shetke tek auru, mýgedek balghyndardy, al keybir el­der óz dinindegi sheteldik azamattardyng bala asyrauyna ghana jol beredi.

– Shetel asqan qarakózderimizding bo­yynda qanday qazaqy element saqta­lyp­ty?
– Qandaghy gendik aqparat saqtalady. Olar jylqygha qúmar, sheteldiktermen salystyrghanda erekshe meyirimdi, ta­lant­ty, daryndy. Kóshpendiler úrpaghy eken­derin maqtan tútady.

– Europalyqtar qazaq balalaryn alugha nege sonshalyq qúmar? Osy saualdyng ja­uabyn taba aldynyz ba?
– Men sheteldik azamattardyng barly­ghyna derlik osy súraqty qoyyp shyqtym. Birinshiden, halyqaralyq bala asyrau prosesine aralasatyn basqa memleket­ter­men salystyrghanda, búghan deyin Qazaq­stannan bala alu proseduralary óte je­-nil bolghan. Yaghny Qazaqstannan bala alu sóz emes! Endi Gaaga konvensiyasyn ratiy­fikasiyalaghan song búl mәselege memleket jýrdim-bardym qaramaytyn shyghar dep oilaymyn. Búl – bir.
Ekinshiden, sheteldikter ýshin qazaqtyng qanynyng tazalyghy asa manyzdy. Bizding balalarymyzdyng aghzasy Reseydegi siyaqty ishimdikpen laylanbaghanyn biledi. Qany taza úrpaq intellektualdyq jaghynan myq­ty bolady, alghyr, oiy taza, óte aqyl­dy. Sheteldik azamattargha da sanaly úrpaq kerek.

– Ázirge Ispaniya, Beligiya, Londondaghy qarakózderimizding taghdyryn kórdik. Aldaghy uaqytta qay memlekettegi qazaq balala­ryn kóre alamyz?
– Qantardyng 16 júldyzynan bastap, baghdarlamanyng ekinshi kezeni bastalady. «Sheteldegi qazaq balalary» jobasy AQSh-tan jalghasady. Odan keyingi kezekte Kanada túr.

– Týsirilim barysynda qazaq balasyn qazaq eline kórsetuden bas tartqan ot­basy­lar kezdesti me?
– Áriyne, múnday otbasylar óte kóp. Tipti kezdesuge kelisip, barlyghyn uaghda­lasyp qoyghannan keyin de uәdesinen teris ainalghan ata-analar boldy. Qansha kelis­sóz jýrgizgenmen, kóndire almadyq. Olar dereu zangerlerding kómegine jýginedi. Zang boyynsha qazaqstandyq balalardy asyrap alghan azamattar bizben kezdesuge, súhbat beruge, balany kórsetuge mindetti emes. Tek bizding konsuldarymyz ghana balanyng túrmysymen tanysuyna haqysy bar. Shetel­dikter qazaqtar siyaqty emes, óz qú­qyq­taryn óte jaqsy biledi. Olardyng bas tar­tuyna bir ghana jauap bar – qorqynysh. Sheteldikter balanyng tughan ata-anasy nemese tuystary kórip, tanyp qoya ma dep seskenedi.

– Atalghan baghdarlamanyng sauaby mol desek bolady. Bir jaghynan shetelge ketip jatqan balalar turaly problema kóterildi. Endi bir jaghynan múhit asqan qarakóz­derimizding taghdyry turaly mol aqparat be­rildi. Osy baghytta aldaghy uaqytta jospar­larynyz bar?
– Eng aldymen, jobanyng negizgi maq­satyn týsinip, osy mәselege bey-jay qara­maghan sheteldegi qazaq balalarynyng ómiri tolghandyrghan, keybir sәtte ashyndyrghan, әleumettik jeliler arqyly bolsyn, ti­ke­ley ózime bolsyn jobany talqylaghan, oiyn, rizashylyghyn bildirgen Últtyq ar­nanyng kórermenderine alghys aitamyn. Baghdarlamadan keyin bala asyrap alugha niyet tanytqan adamdardyng kóbeygeni
de – enbekting aqtalghany, tógilgen manday terding óteui dep bilemin. IYdeyadan iydeya tuady ghoy. Osy baghytta mening taghy bir ýlken josparym bar. Álem­ning 30 eline taralyp ketken qazaqstandyq jetim balalardyng bәrin bolmasa da, kóp­shiligin elge sayahattap keluge shaqyrghym keledi. Men ol balalardyng barlyghyn óz kózimmen kórdim, jan dýniyesine ýnildim. Sondyqtan eki aradaghy jip ýzilmese eken deymin. Sonday-aq «Sheteldegi qazaq bala­lary» jobasy aldaghy uaqytta da jalghasyn tabady dep ýmittenemin. Óitkeni búl – qazaq halqy ýshin qajet baghdarlama. Olar әzirge bala ghoy, boylarynda tughan jerin, ómirge әkelgen ata-anasyn jek kóru degen sezim joq. Keybiri, tipti taghdyrlarynyng qalaysha týrlenip ketkenin, ózgerip ket­ke­nin әli je­te týsinbeydi de.

– Ángimenizge raqmet!

Aydana NÚRMÚHAN
"Ayqyn" gazeti
Týpnúsqadaghy taqyryp: Búl – pafos emes, aqiqat
0 pikir