Senbi, 27 Sәuir 2024
Qazaqtyng tili 996 6 pikir 12 Aqpan, 2024 saghat 14:21

Bóten sózben bylghandy ana tilim...

Kollaj: egemen.kz

Qashan da baygha kedey, zerdelige zerdesiz teng emes. Biraq bizde barlyq qazaqty «ten» qylatyn, bәrine ortaq bir nәrse – bóten júrttyng sózderine degen qúmarlyq.

Bazardaghy saudager, mekemedegi bastyq, kóshedegi jastar, ýide nemeresimen otyrghan әjey, balabaqshadaghy tәrbiyeshi, óner júldyzy, elge tanymal jurnalist «shok aldym», «shokta boldym», «shok bolyp qaldym» dep botqalamay qazaqsha «qayran qaldym», «tandanyp esengirep qaldym», «shoshyndym», «tilim baylanyp qaldy», «tóbemnen jay týskendey boldy» degen beyneli de nәrli tirkester men sózderdi qoldanugha qazaqylyghy jetpeytin siyaqty.

Tildi lastaytyn, fonetikalyq, grammatikalyq zandylyqtarymyzgha da ýilespeytin aghylshyn sózderi kóbine orystildi aqparat qúraldary arqyly keledi de ony jyltyraqqa әues ózimizding әriptes jurnalister maghynasyna da bas qatyryp jatpay totyqússha qaytalay beredi. Ózgening aty ózge, bóten sózding dybystaluy da qazaq tilining ýndestik zanymen ýilespey, oghash estiledi. Al sol «әshekey» ýshin aitylatyn aghylshyn sózderining leksikalyq qory bay qazaq tilinde aitar oidy kez kelgen kontekste dәl jetkizetin balamalary bar. Solardyng eng jii qoldanylyp jýrgenderin alyp qarayyq:

hayp (hype) – jyltyraq jarnama, kópirme maqtau, әsireleu,

heyter (hater) – jek kórushi, qastas, óshtes,

front ofis (dúrys aityluy: frant ofiys) front office – sózbe-sóz audarmada «aldynghy kense», yaghny qabyldau bólimi,

indaument fand (endowment fund) – qayyrymdylyq qory,

indaument (endowment) – (qayyrymdylyq maqsatyndaghy) syi, tartu,

bulling (dúrys aityluy: buliyn) bullying - әlimjettik – (búl sóz bully (jasy kishini nemese әlsizdi) qorqytu, әlimjettik jasau etistiginen jasalghan),

harasment (dúrys aityluy hәrәsment) harassment – tiyisu, soqtyghu, mazalau. Búl sóz negizinen әiel adamdardy jynystyq maqsatta mazalau, nemese adamgha nәsilshildik sebeppen tiyisu maghynasynda qoldanylady,

shok (shock) – auyr kýizelis, soqqy; shoshynu, ýrey, qorqynysh; qatty tandanys,

bestseller (bestseller) «eng jaqsy satylatyn», satylymy joghary kitap, oqylymdy kitap,

loukoster (low-coster) – «tómen qúndy», biyleti arzan, qoljetimdi úshaq,

nou-hau (know-how) – praktikalyq bilim, tehnologiyalyq әdis, júmys әdisi,

startap (startup) – bastaushy, jolbastar, izsalar, týren salushy (Búl sóz jana ónim týrin shygharudy alghashqy bolyp qolgha alghan kәsiporyn nemese kompaniyagha (startup company) qoldanylady,

izer (user) - paydalanushy,

kovorking (dúrys aityluy: kouuóking (coworking) - iskerlestik (Ár týrli kompaniya ókilderining qúral-jabdyqtar men jihazdardy ortaqtasa paydalanu ýshin bir bólmede júmys isteui).

Osydan biraz jyl búryn meni telefon arqyly iskerlestik ortalyghynyng ashyluyna shaqyryp, «kovorking ortalyghy ashylady» degende «Kovorkin degen kim?» deppin. Orys tilinde sәikes dybystar bolmaghandyqtan búl sózder búzylyp aitylady, qyzyq estiledi, al qazaq tilinde europalyq tilderdegi dybystardyng barlyghy derlik bar. Bóten sózderdi qoldanbay taza qazaqsha sóileuge de tilimizding mýmkinshiligi zor. Tek jauapkershilik, sana- sezim jetispey túr.

Marat Ermúqanov,

Qazaqstannyng Qúrmetti jurnaliysi

Abai.kz

6 pikir