Senbi, 27 Sәuir 2024
Alasapyran 2808 13 pikir 23 Jeltoqsan, 2023 saghat 15:08

2023 jyldyng soghys hronikasy

Ótip bara jatqan 2023 jyl aua temperaturasy óte joghary, eng ystyq jyl retinde ghana emes, Dýniyejýzilik ekinshi soghystan keyingi qantógis kóp bolghan, qandy jyl esebinde tarihta enip barady.

Afrikadaghy, Tayau Shyghystaghy biylik ýshin bolyp jatqan qaqtyghystar tolastaudyng ornyna taghy jalghasty. Olardyng aldynghy leginde Siriya, IYemen, Iraqtaghy ishki soghystar, Qara qúrlyqtaghy Kongo, Uganda, Tanzaniyadaghy úzaqtan beri jalghasyp kele jatqan qaqtyghystardy, Meksika men Kolombiyadaghy narkomafiyalarmen ýkimet әskerining bitispes jaulyghyn ataugha bolady.

2023 jyly aqpannyng 24-i kýni Resey-Ukraina soghysyna jyl toldy. Soghan oray Amerikadan keyingi yqpaldy el Qytay taraby 12 tarmaqtan túratyn beybitshilik kelisimin úsynghanymen, Zelenskiy men Odaqtastary «bir jaqty jazylghan» dep, odan bas tartty.

Sәuirding on besinde taghy da sol Qara qúrlyqtaghy Sudanda qorghanys kýshteri men әskery qúrylym arasynda qaruly qaqtyghys bastalyp, arty azamattyq soghysqa úlasty. Soghys bastalghan kýni 56 adam mert bolyp, 595 adam jaralandy.

Mamyrdyng 27-i kýni Aughanstan men Iran shekarasynda qaruly qaqtyghys oryn aldy. Saldarynan eki taraptan jiyny 14 adam oqqa úshqan. Daudyng basy sugha talastan tuyndaghan. Iran taraby Tәlipterdi «eki tarap 1973-jyly qol qoyghan kelisim-shartty búzdy, Gilimend ózenining Irannyng qaghyr shyghys ólkelerine baratyn aghynyn búrdy» dep aiyptady. Eki el shekarasy әli de tynshyghan joq. Jeltoqsannyng basynda taghy da oq atyldy. Tәlipter biyligin moyyndamaghan ózge de qaruly toptar shekaragha yghysqan.

2023 jyldyng qazan aiy qaraly ay retinde әlem júrtynyng esinde qaldy. 7 qazanda Gazadaghy HAMAS toby jóitter eline tútqiyldan shabuyl jasap, Izraili jerine basa-kóktep kirip, neshe jýzdegen adamdy barymtagha aldy. Izraili әskerining kek alu soghysynan býgingi kýnge deyin Gazanyng 20 myng beybit túrghyny qaza tapty. Soltýstik Gaza aimaghyn jermen-jeksen etken Izraili әskeri endi Gaza halqyn ontýstikten de ketuge ýndep otyr. Soghystyng býkil Orta Shyghysty sharpityn týri bar.

IYemenning biylikke qarsy Husit әskery toby Qyzyl tenizden ótetin jýk kemelerine shabuyldy kýsheytkennen keyin, Amerika bas bolyp, teniz joly tasymalynyng qauipsizdigin qorghaytyn koalisiya qúryp, IYemen partizandaryna soqqy beruge sheshim qabyldady. Oghan AQSh-tyng odaqtastary qoldau bildirgenimen, Arab elderi әlipting artyn baghyp túr. Saud Arabiyasy qosylsa, Husit tobynyng artqy tiregi delinetin Iran oghan narazy bolyp, kóktemde qayta jandanghan eki elding ara-qatynasy keri ketui mýmkin.

Qazan aiynyng 27-kýni ejelgi jau Ýndistan men Pәkistan arasynda da qaruly qaqtyghys oryn aldy. Eki jaqtanda adam shyghyny bar. Miyanmadaghy qaruly qaqtyghys әri jalghasyp jatyr.

«Blomberg» agettigining mәlimeti boyynsha, 2023-jyly әlemde 183 qaruly qaqtyghys oryn alghan. Songhy 30 jyldaghy eng joghary shekke jetken.

Beyne bir Amerikanyng sayasy sәuegeyi Hantington boljaghan «órkeniyetter qaqtyghysy» zamany keldi me deysin?.. Jyl boyy oryn alghan soghystardyng deni diny senim, tarihy etnografilyq sebepten tuyndaghan jer dauy, sayasy qúrylymdyq teke-tires faktorlary da aldynghy orynda. Ásirese ózimiz ornalasqan Orta Aziyada tirshilik nәri sugha talastyng shiryghyp kele jatqanyn bayqaugha bolady. Elimiz aman, júrtymyz tynysh bolsyn dep tileyik!

Esbol Ýsenúly

Abai.kz

13 pikir