Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Ádebiyet 3341 0 pikir 22 Jeltoqsan, 2023 saghat 14:13

Qyz kiyesi

Kókte kýn kýlimdep, kýzding taghy bir altyn tany araylap atty. Shalghynbay shәiin iship әdemi duәnby (qymbat matadan tigilgen) kastum-shalbaryn kiyip, shaytan arbasyna minip, siyrdyng tilindey galustýgin taghyp, asyghys jolgha shyqty. Kóshe toly adam, abyr-sabyr sapyrylysqan jýrginshi.

Shaytan arba búl ónirde minseng túlpar, artsang qara nar, bir ýiding auyry men jenili sol bayqústyng moynynda. Dene shynyqtyru pәninen beretin Ershat pen Dolqynnan basqa eshkim de sport kiymin kiymey-aq, dәl osy Shalghynbaysha tufliyin maylap, baryn saylap, shashyn qayyryp, auyn aiyryp әr kýni ýiinen shyghady. Jetpis myng qazaqtyng balasy oqityn audandaghy jalghyz orta mektepke keshikpey tez jetuge asyqqandar kýn sayyn osylay jarysady, ómir degen jarystan túrady. Ýzdik oqityn oqushylar ekpettep qúlap keterdey algha úmtyla, jyldam basady, artqy partada otyratyn oqushylar tartynshaqtaghan búzauday shalqaya kerbez basady.

Shaytanshaghynyng aldy-artyna aghashtan oryndyq jasatyp, balalaryn mingizip alghan jasamys kelinshekterde qara kóbeytip ketip barady. Jayaular saghatyna bir qarap, ayaghy-ayaghyna tiymey zulaydy. Qyzyl qonyz siyaqty taksiyler anda-sanda siginal bere jandarynan ótedi, ishinde shashyn siyr jalaghanday qozy qaryn qara qytay shirenedi, dese de kóp kólik anau aitqanday kóshede shúbyrmaydy.

Aulany túndyra ashy shyqqan qonyrau ýnimen mektep siltidey tyndy. Kezinde aidarynan jel esip, sayasattan sabaq beretin búrynghy mektep diyrektorynyng kýieu balasy Esim býginde qaqpa kýzetshisi. Sarala shapan kiyip, esikte otyrghan ol «shaytan kýnderin» saghyna esine aldy. Kimning basysyng degen kisige diyrektor Núrjannyng kýieu balasymyn dep shirenushi edi. Ol kezde týkirigi jerge týspeytin, júmysqa alabórtip kelip sabaq ótetin, mektepten shygha karta oinap, boza ishetin, artynsha aq jylany auzynan zahar shashatyn, ýiine eki kýnning birinde tórt ayaqtap, zorgha jetetin... Tilin shaynaghan ol kelinshegine: «Men diyrektordyng kýieu balysymyn, esikti ash», - dep aqyrghanda kórshilerding bәri syqylqtay kýlushi edi... Endi mine, janynda shaytan dosy joq, jalghyz ózi ótken-ketkenge telmire qaraydy. Keshikken oqushylardy tizip alyp, maydan ainaldyrghan Dolqynnyng bir.. eki.. bir... dausy ghana tynyshtyqty búzyp túr.

Ekinshi saghattyq ýlken ýziliste Shalghynbay belindegi shiqyldaghan shaqyrghysyna qarady. Dosy Múrattyng nómeri. Qaqpa aldyna shyghyp qonyrau qaytardy. HH ghasyrdyng sonynda shyqqan shaqyrghylar әli audanda kóp adamyng belinde joq...Shaqyrghysy shiqyldasa: «Meni izdegen adam bar», - dep pandana basatyn kez... Qyz bitken shaytangha tez aldanyp, onday jigitterge qyzygha qaraydy. Naryqtyq ekonomika jandana, adamdardyng oilau jýiesi ózgerdi, adam boyynda aitugha auyz barmaytyn asyldar aqshagha satyla bastaghan. Aqshasy barlardy «halyq batyry» dep tabyna bastaghan shaq...

Bir kýndik oqu ayaqtaldy. Múrat ta qaqpa aldyna dayyn bolypty. Ákesining emhana bastyqtyghy onyng oquyn qúrdymgha jiberdi. Segiz synyptan song әkesining qol astynda zapas kadr bolghan. Byltyrdan beri oghan tyqyr tayap, kadrlyq statusqa ótu ýshin Qúljagha medkolledjde ashylghan qazaq últtyq etno medsina bólimine oqugha barghan. Óz últynyng úshan-teniz mәdeniyetin osy aradan bildi. «Ayaghy auyr әielge týiening etin jegizbeu, júmyrtqa auzyna saldyrmau, tuylghan balany qyrqynan shyghararda qoy qoranyng әr jerinen kepken qyryq qúmalaqty terip әkelip, sudaghy kýmis sólkebaylardyng janyna salyp, birneshe shópting kýlinen jasaghan sabynmen balany shomyldyru sebebin, er jigitting qanjyghasynda jýretin qyl arqan syryn, orta jas erding belinde jýretin belbau qúpyasy» bәri-bәri túnyp jatqan qazaq medsinasy ekenin úqty. Ár jerden terilgen qúmalaq balany týrli auyrudan saqtaytyn býgingi vaksina rólinde bolsa, kýmis taza dezenfeksiya, al alabota, tiken shóp, qalaqaydyng kýline jylqynyng mayyn qosyp jasaghan sabyn teri auyrunyng qay týrine bolsa da em. Qazaqtanu degen ghylymdy barlyq qazaq oqu kerek dep oilaghan sonda, búl Múrat. Biyl ekinshi jyl, kóp nәrseni kókeyge týiip, óz auylyna praktikagha kele jatqan beti.

San myng týsti núr batystan gorizontal baghytpen tarap, jer betine basqasha reng beredi. Mektepten qaytqan adamdar shoghyry jónkile aqqan topan suday tasqyndauda... Saghym oinaghan sәulening arasynda kókten týsken perishtedey bólekshe bir súlu qyz payda bola ketti. Ertegidegi aqqu beynesinde keletin arudyng dәl ózi dersin. Erttelgen attay denesi eriksiz kóz tartady. Shymqay qara qodany kostum-shalbary appaq núrly jýzin odan sayyn asha týsken. Kere qarys keng mandayy kýnge shaghylysa jaryq-júryq etedi. Múratqa jymiya amandasty. Jymighandaghy eki úrtynyng úry shúnqyry qyzdy odan beter súlulandyrdy. Shalghynbaydyng jýregi dir etti. Ýlken de emes, kishi de emes, qúp jarasqan qyr múrny sonday әdemi. Bota kózi móldirep, tógilip túr. Keng keudesi, súnghaq boyy, qolang shashy, symgha tartqanday symbatty bitimi mysyq múrt bala jigit Shalghynbaydy shaytan esten tandyrdy. Ózin ústay almay, buyn-buyny qaltyrap tisi-tisine tie qalshyldap ketti, jerden ayaghy kóterilip bara jatty...

Óne boyyna órt ketken Shalghynbaydyng qúr sýlderi ghana sostiyp, Múratttyng janynda qaldy. Danghyrlay sóilep jatqan dosynyng әngimesin esh týsinbedi...

Altyn qyz qaqpanyng arghy shetinde әlde bireudi tosyp túr. Su jana shaytanarbasy da ózine arnap jasalghanday, bek jarasymdy. Qyz ayaghynyng jiyegine bolymsyz júqqan shannyng ózi Shalghynbay ýshin jahúttay jarqyldady. «Búl qyz kimdi kýtip túr» dep, Shalghynbaydyng ishi qylpyldap, qyzghanyp barady. Jenil basyp qaqpadan shyqqan sary shashty kishkene qyz «әkpe» dep bas sala, moynyna asyldy.

Bólek fakulitette oqysa da «jerles agha» dep, kezdesken sayyn jymiya amandasyp ótetin Altynaygha Múrat jyldamdata jetip, qaryndas bizben birge keshki as iship ketsen, dep ótinish jasady, dosynyng hәlin bayqap. Tosyn úsynysqa tosylyp qalghan Altynay: «Joq agha, men asyghyspyn», - degen jauappen pandana kete bardy. Qyz pәk bolghan sayyn pandanady. Salmaghy artady, qadirli bolady. «Jýrisi qanday әdemi! Ker maralday kerilegen» dep, kýbirley tamsana artynan iship-jep qarady. Jer-әlem Shalghynbaygha alghash ret sonday әdemi kórindi, bәri oghan meyirlene qarap túrghanday, barlyq nәrseni jaqsy kórip ketti. «Jerdegi qara qúmyrysqany basyp ketpeyin» dep, jerge ayaghyn qoygha batyly jetpedi. Qyz siqyry, qyz magniyti, qyz jyluy, qyz oty onyng tura jýregine týsti. Jýregine týsken mahabbat shoghy óneboyyn bir ysytyp, bir suytty. Biraq bir týrli jenildep barady. Mazasyzdana «bәkisin joghaltqan shalday», basyn sipay berdi. Qyz mýiisti ailanyp, әlde qashan kórinbey ketti. Shalghynbay әli qarap túr. Qyz oghan qaytyp kele jatqanday, qúshaghyn asha ózine jýgirip keldi. Tanghala qarap túr. Kózin úqalap, qayta qarady. Eshkim joq. Múrat onyng keudesinen týrte, ruhy men tәnin bir-birine qosty.

***

Shalghynbay qyz ýiin naqty bilmese de, әr kýni keshte sol mangha baryp, ainalsoqtaytyn әdet tapty. Ony qyz esh bilmeydi. Jigit sodan rahattanady. Olay etpegen kýni úiqysy kelmey, dónbekshiiydi. Bir kýni daghdyly әdetimen sol manda jýrgende juan baltyrdan birdene qysa qaldy. Jalyt qarady. Artynda ýlken qyzyl tóbet it tetir ainalyp ketip barady. Nege ekeni belgisiz, Shalghynbay qabaghat quandy, jaqsylyqqa jorydy. Qúddy qyz ózin sýiip alghanday baqyttan basy ainaldy. Itting artynan erip, sol ýige birge bardy. It esh asyqpay basyp, bir auladan ishke endi. Apasynyng «itting óz jýnin qapqan jerge tartu kerek, bolmasa adam jaman auyrugha tap bolady degeni» esine týsti. Ayghay saldy, ýiden adam shyqty. Shalghynbay iytiniz baltyrymdy qanatty. «Mening basqa dauym joq. Ol iyt-qoy. Sizder tek maghan bir uys jýnin qiyp bersenizder boldy», - dep ótinish jasady. It iyesi ilezde iytin ústap jýnin qiyp, kýidirip, kýlin ayaghyna salyp, jaqsylap tanyp berdi. Shalyghynbay aqsanday basyp, qyz ýshin bergen bodauyna quana-quana ýiine bildirimey kelip úiqtady. Sol kýn týs kórdi.

***

Jatsa da, túrsa da qiyalyna týnegen ghashyghy týsinde ózin anadayda kýtip túr, ol quana oyandy. Student kezinde «menen kóp sabaq súramandar, mahabbatasyp jýrmin» degen aghylshyn tilinen beretin apayynyng sózi esine týsti. Ia, ghashyqtyq - auyru. Barlyq nәrsege ghashyghynyng kózimen qaraydy. Tezekting astyndaghy qara qonyz da oghan sonday sýikimdi kórindi. Bala kezinde Múqan aqsaqaldyng aitatyn ertegisinde: «bir kisi osy siyrdyng jappasynyng astynan shyqqan qos mýiizdi qyzyl qonyzdy Jartushy nege jaratty eken, búl nege kerek dep oy keshipti. Az kýnnen song әlgi adam belgisiz auyrugha shaldyghady. Barmaghan jeri joq, esh em bolmaydy. Amaly tausylghan ol halyq emshisine barady. «Sening jalghyz eming boqtyng astynda ómir sýretin qos mýiizdi qonyz, sony jeseng jazylasyn» degende ózining Jartushynyng isine aralasqan kelensiz oiyna opyq jegen eken» degeni esine týsti. Ia, búl ómirde kezdeysoqtyq degen bolmaydy. Bәri Alladan dep, Shalghynbay shattandy. Kónili toq boldy, «Alla qalasa erten-aq sol boyjetkenge kezdesem» dep ýmittendi.

***

Qytaylar bar kýshin salyp, ózderin jaulaghan mongholdardy aldymen qytaylastyrdy. Nege ekeni, mongholdardyng tili barlyq tilge beyim. Qytayshasy ólshemdi, qazaqshasy da bir izdi. Sondyqtan da uniyverdi jana tauysqan úzyn boyly aryq monghol qyzy qazaq balalaryna qytay tilinen sabaq beruge keldi. Boydaq qyz jataqhanada jalghyz túrdy, atalarynan jonghar shapqynshylyghyn kóp estigen jigitter bir-aq týnde ashy sudy úrttap kelip, esikti shaghyp qyzdy jalanashtap terekke tanyp ketipti. Osy oqighadan keyin mektep aulasy tas týiin qorshaldy. Óz elinde bay qytaylar qatyn-balasyn auyldaryna tastap, «Batys ónirdi zor kýshpen ashamyz» degen syltaumen memlekttik qoldau qarjysyn alyp, Shinjyangha aghyldy. Solardyng birnesheui bizding audangha kele sala, qalanyng dәl ortasyndaghy mektep ainalasyna kózi týsti. Qymbat baghamen satyp alyp, zәulim sauda keshenderi men san týrli tirlikke beyimdegen jalgha beretin alpauyt qúrylystardy túrghyzdy. Býgin de mektep ainalasy yghy-jyghy adam, izdegeninning bәri osy mannan tabylady.

Sarala japyraqtar jerge týsken kýni Shalghynbaydy shaytan jetelep, ayaq-kiyim satatyn dýkenge jalghyz apardy. Súlbasy Altynaygha úqsaytyn qyz tetir qarap, ayaq-kiyim kórip túr. Ýlken de emes, kishi de emes, dop domalaq jambasy jensy shalbardyng ishinde, kózine ottay basyldy. Áyelding bóksesi әu bastan ana bolugha dayyndalyp, bólekshe jaralghan-ghoy. Taldyrmash denesi tipten esinen tandyrdy. Janyna jaqyndady. IYә. Altynay! Sonyng dәl ózi.

- Sәlemetsiz...

- Sәlemetsiz. Siz meni qaydan tanisyz?

- Esinizde bolsa, ótkende mektep qaqpasynyng aldynda kórdim. Sizdermen birge oqityn Múratyng dosymyn.

Qyz ýnsiz tómen qarady, eki betinde alqyzyl núr oinap, domalaq jýzi sonday súlulanyp ketti. Auzy qanday oimaqtay, kózi, qasy, qanday?.. Júmaqtaghy hor qyzdary osynday bolar dep, Shalghynbay sheksiz sýiindi.

- Maghan bir ayaq-kiyim tandap berseng qaryndas.

- Mynau qanday...

Qyz tandaghan sәlghana ókshesi bar qara bәtinkeni kiygen Shalghynbay dýniyedegi eng baqytty adamgha ainaldy.

- Al sen ózine únaghan bireuin tanda, - dedi jigit.

Altynay jetinshi synypta oqyp jýrgende lotariya biyletinen kir jughysh mashina shyqqan, sonda әkesi:«Búl dýniyede eshqashan tegin nәrse joq» dep, aldyrmay qoyghan. Qazir ayaq-kiyim alsa búl jigit aqshasyn tólep jibergeli túr.

- Maghan únaghan ayaq-kiyim joq eken.

«Al onda men ayaq-kiyimdi juyp bereyin saghan» dep, jigit sóz tapty. Ekeui keshki shapaqta dýkennen shygha ózderine jaqyn jerdegi ataqty Mametjan laghmanhanasyna keldi. Áp-sәtte buy búrqyrap, qoldan sozghan laghman aldaryna «je, meni» dep, dayyn boldy. Ýstinde kileng et, onyng betin júmyrtqa qymtay japqan, dәmdiligimen audangha aty shyqqan. «Ghashyqtyng tili ýnsiz til» dep, ekeui de ýnsiz. Syrtta sóilep túrghan Shalghynbay ishke kire jynyn alghan baqsyday juasyp qaldy, qarsy aldynda otyrghan súlu qyzgha qúmarlana qarady, balasha ezu tartty, jymidy, jigit qaraghan sayyn qyz tómen qaraydy. Ózin, otbasyn tanystyrghan jigit tuysym bolyp qalmasyn dep, qyzdy eptep sózge saldy....

Kere qarys mandayy jarqyraghan qyzdyng bolmys bitimi búl audannyng adamdarynan bólekshe, reng basy sonday taza jәne ózgeshe núrly. Ájesi sonau Samarqan tekti Qojanyng úrpaghy bolyp shyqty. Atasy kezinde aqyn Kódek Maralbayúlymen birge Tәshken, Búqara, Samarqan baryp, tapqan jary eken. IYezit handyghy kezinde Kerbala shayqasynda eki dýnie sardary Payghambarymyzdyng (s.a.u) sýiikti nemereleri Huseyin (r.a) shahit bolghan son, ardaqty Payghambarymyzdyng úrpaqtary Orta Aziya jerine qonys tepkeni tarihtan belgili degende, Shalghynbaygha qyzdyng ishi jylyp sala berdi. Qyz da quandy, jigit tekti jerden taraghan aru qyzben kezdeskenine quansa, qyzda óz aldynda otyrghan dóngelek jýzdi, aqqúba, at jaqty, kózinde oty bar, oqyghan, bilimdi jigitpen kezdeskenine quandy.

Ghashyqtyq oty lapyldap janghan Shalghynbay qyzdyng aldynda qanaty kýigen kóbelektey kýy keship, auzynan sózi, qoynynan bózi týsip, býgejektey, ebi qasha berdi. Qyzdy jaqsy kórgeni sonday, onyng bir tal shashyn mayystyrmaugha ishtey óz nәpsisimen serttesti. Ghashyghyng sen ýshin qashanda aspandaghy sholpan júldyz, ony tek baghalap, qadirlep ayalau mindetin. Sýn degen mine, osy. Óz salmaghyn joghaltqan jigit kibirtiktep, eshtene aita almady. Myng oilanyp, jýz tolghanyp, aqyry «men sizdi jaqsy kórip qaldym» dep, zorgha aitty. Qyzdyng eki beti du etip, kýlgin núr bólmening ishin jaryq etkizdi. Keng mandayy odan beter jarqyrap ketti. Ýndemegen ýidey jauap degen osy, «ashulandyryp aldym ba?» degen qorqynyshynan әzer aiyqty. Dalagha shyqty, maqpal týn, kóshe shyraqtary janghan. Júldyzdar quana jymyn-jymyng etedi. Ay da búlardy qúttyqtaghanday kýlimdep túr, aghashtar bolmashy kýzgi samalmen bir-birine sybyrlap, qyzben jigitting adaldyghyn, shyn sýigenin jetkizip, ózara bólisip túrghanday. Mýlde basqasha әlem.

Ýiine jetkizip qoydy, qolyn keudesine qoyyp ýnsiz bas iyzey qoshtasty jigit. Bylay shygha shaytan Shalghynbaydy qatty jazghyrdy. «Jayshylyqta auyz jappas, toy degende óleng tappas», nege sonsha ýning ishine týsip ketti?!. Ez, ynjyq jigit eken dep qaldy-au... Qyzdar negizi ójet, jan-jaqty pisken jigitti jaqsy kóredi. Nede bolsa qyz ýiining telefonyn alghanyna quandy.

***

Dosy Múrat ekeui Altynaydy ertip shyghyp, sәndi sarayda, aspa-tók dastarhanda, tóre tabaq tauyq etin jep bir qaytty.

Shalghynbaydyng janynda kórinbeytin shaytany bar. Qyzdyng praktika kórip jatqan emhanasyna keshtete baryp, ýiine jetkizip jýrdi. Biraq, shaytan qansha azghyrsa da qyz ben jigitke esh qol ústata almady. Qaranghy týnde de jabysyp jaqyn jýrmedi. Janynda Altynay barda Shalghynbaydyng ainalasy núrgha tolyp, baqyttan basy ainalyp, ózin qoyargha jer tappay ketedi. Taghy bir kýni Altynaydy ýiine ertip bardy. «Ájem auyryp qalypty, Ákem inimdi ertip auylgha, ýlken ýige ketken, menen basqa ýide eshkim joq, әkpem bar edi. Ol kelmepti, onyng qúrbylary kóp, keyde kelmey qalady»... dep, kýmilji, shynayy sengen jýrekpen til qatty qyz. Anasy qaytys bolyp, әkesi jaryma eki dýniyede adal bolamyn, qyzdarymdy ógey sheshening qolynda jәutendetpeymin dep, ýilenbepti.

Sasqalaqtaghan jigit: «Onda men seni qorqytpay janynda bolayyn» dep, óz sózinen ózi qorqyp ketti, qyz ýnsiz qaldy. Sol kýn Shalghynbay qyzdyng janynda qondy. Alma moyyn aru qasynda jatyr. «Altynayymnyng bir tal shashyn mayystyrmaymyn» dep, ózine bergen sertin qayta-qayta esine aldy. Janynda jatqan qyzgha esh qol sozbady. Shaytan san oilarmen mazalady, jigit ózin zorgha tejep jattyr. «Shyn sýi, mahabbat degen osy shyghar». «Erteng ýilensem jaqsy, eger taghdyrma búl qyzben ýilenu jazylmasa, bayqús qyzgha bolashaq jary ómir boyy betine salyq eter» dep, ony ayady...

«IYә, búl sening jaryn, ýilenesin, odan ajyrap qalmauyng ýshin osy orayda qúshaghyna al» dep, shaytan toqtausyz sybyrlay berdi. Nәpsisi kýsheyip, jylany jybyrlap, inining auzynda qydiyp, endigi qimyldy andyp túr. Qaranghy týn, qyz da ýnsiz, jigitte ýnsiz, janynda shaytan men nәpsi qan tamyrynyng ishinde býlkildep soqty. «Qyz «hket ary emes, ýide eshkim joq» degendi aitqanday-aq. «Qyz ózin arnady saghan», - dep sybyrlaghan shaytan.

Jo...joq, Altynay onday qyz emes, ol kókte núrdan jaralghan, kirshiksiz pәk qyz. Maghan sengen song aitty dep, qyzdy aqtady Shalghynbay. «Men Altynayymdy sonday jaqsy kórem, aq nekemiz qiylmayynsha onyng qolyn da ústamaymyn, ony osylay sýidim, osylay ayalaymyn» dep, tisin tisine basyp, zorgha jatty. Qyz әlde qashan jenil pysyldap úiqtap ketti. Shalghynbay basyn kótere qyzgha qarady, aiday núry terezeden týsken aimen shaghylysady, oimaqtay auzynan sýiip alghysy keldi, shaytan qabaghat quandy, Shalghynbaydyng kóz aldynda ózine Qúran ýiretken ústazy keldi. Shalghynbay qayta tósekke qúlady. Nәpisi zar enirep jylyp jiberdi. Ol aqyry shydamady, bolmaghan son, Altynaydy oilap, sol onbaghan bir tamshy lat sudy ózimen-ózi alysyp, syrtqa shyghardy-au. Úh dep, ruhy aspangha úshty, sosyn jaylanyp úiqygha ketti. «Kórshileri kórip, әngime bolmasyn» dep, qyzdy oilaghan Shalghynbay tang atpay, jerge jaryq týspey, qyzdyng da úiqysyn bólmey, elge kórinbey ketip qaldy.

***

Tóbede kýni, jýreginde mahabbat sezimi tasqyndaghan Shalghynbay әr kýni keshte Altynaydyng júmysyna qaray qadam basady, shaytannyng odan kónili әbden qaldy. Key kýn erse, key kýn ermeytin boldy. Qyzy janynda barda Shalghynbay sonday jenil jýrdi, qúddy kókte úshyp kele jatqanday kýy keshedi. Baqyttan basy ainalyp, mas bolady. Sol týnnen keyin Altynay Shalghynbaygha tughan aghasyna sengendey senip ketti. Praktikasy bitip, oquyna Qúljagha barghanda jiyi-jii baryp túrdy. Qonaq ýige birge jatty. Shashyna qoly bayqamay tiyip ketse óne boyy dir etip, shoshyp oyandy. Janynda jatqan arudy ayalay, jýregimen eljirey sýiip, balqyp úiqtady.

Mahabbat degen eski nәrse, biraq ony әr jýrek janartyp otyrady. Taghdyr syilaghan aq jýzdi arugha kóp shýkirshilik etti, soghan quandy, erte eseygen dostary erte múndandy, ashy sudyng ainalasynda «kýnim-janym» dep jylasa, bir aqyn dosynyn: «Áy, sen qyz! Sen be bәlem, býldirding baqytymdy kórgen әren», - dep dýngenning aryq qyzyna jazghan óleni býkil audangha hit boldy, sol kezde. Shalghynbay búl baryp túrghan «әlsizdik» deushi edi, mine, endi ózi sol әlsizge ainaldy. Sol aqyn dosy keyin ýili-barandy bolyp, kóp qabatty ýige zorgha qoly jetip, kóship barsa, tura qarsy bettegi kórshisining әieli ózi óleng jazghan aryq dýngen qyz bolyp shyqpasy bar ma! Ol ólenin student kezinde, súr boydaq shaghynda jazghan, sózge jan bitti degen osy bolsa kerek. Shyn mahabbat tek meyirli, adal adamgershili joghary jandargha tәn qasiyet. Ótkinshi ómirde adam bolyp, shyn ghashyq bolmau ol - ókinish.

Shalghynbay apta sonyna ghashyghyn saghyna zorgha jetip, Qúljagha tartyp otyratyndy shyghardy. Óstip jýrgende Qazaqstangha kóshetinderding qarasy kóp bolmasa da, ekeuding basy qosylsa, tarihy otandary turaly әngime aitysa bastady. Shalghynbay el qatary pasport jasatugha deldal shalgha aqshasyn berip qoyghan, shaqyru qaghazy qolyna tiydi. Audandyq saqshygha qújattaryn ótkizip qazaqtyng jalghyz otanyna ketuge qam jasady.

- Janym, Altynym menin, biz Qazaqstangha ketemiz. Qyz ýnsiz.

- Qazaqtyng óz otany bar, ol Qazaqstan. Qyz taghy ýnsiz.

- Nege ýndemeysing janym-au. Qyz egile jylady.

- Ne boldy saghan. Sen jylama, bizdi eshkim bóle almaydy.

- Ákemning Qazaqstan turaly kózqarasy mýlde basqa. «Eki adam qalsa, men sonyng bireui bolyp osynda qalamyn, bireu bolsa men sol qalghan qazaq» dep, ótkende bizge tanghy shaydyng ýstide aitqan. Ony nege aitqanyn bilmeymin.

Jigitte ýnsiz, qalyng oidyng ishine qamaldy.

- Ákenning oiy ózgeredi. Men saghan shaqyru qaghaz aldyrayyn, sosyn әkene aitpay pasport jasata bereyik. Tegi әkeng kónbese, men seni Qazaqstangha alyp qashamyn.

- Áke rizalyghynsyz biz qalay baqytty bolamyz? Bayaghy qashqan ghashyqtardyng taghdyryn menen jaqsy bilesing dep, qyz tomsyraya qaldy.

Qyz da ýnsiz, jigit te ýnsiz óksip tang atyrdy. Qúlan iyektep taghy bir tang atty.

***

Qyz әkesi qyzynyng Qazaqstangha keutuine mýlde qosylmady. Shalghynbay Almatygha eki baryp, qaytyp keldi. Ol jaqta oqugha da týsip ýlgirdi. Óz әuletine, naghashylaryna shaqyru qaghaz әkelip, kósh boyynsha qújattar jasatty. Áuletimen kóship keter uaqyty tayady. Dos-jaryndaryn shaqyryp, Shalghynbay restoronda kóshu shay berdi. Sodan keyin qyzyn ertip, ýiine jetkizgen Shalghynbay qaranghy týndi jamlyp, qyzyn túnghysh ret jenil qúshaqtady. Mandayynan iskedi, odan ary barugha onyng ary barmady. Ony taghy ayady. Altynay Shalghynbaydyng aspan kógindegi jaryq júldyzy, mәngilik kýsh berer tausylmas azyghy. Sensiz ómir maghan....Qyz jylady....jigit ýnsiz shekesinen iskedi...

Shalghynbay ýiin kóshirip әkelip, Almaty manyna qonystandyrdy. Ol әr kez qyzy ekeuining birge týsken suretin janynan esh tastamay, alyp jýrdi. Soghan tesile qaraydy, qanday әdemi, qaraghan sayyn kózi toymaydy, qaray bergisi keledi, qaray bergisi keledi. Aq shapan, qyzylqonyr shalbary ózine qúp jarasqan, salaly sýirik sausaqtary ony Almaty kóshesinde túratyn jaman qyzdardan saqtady. «Elge keldim dep», erkelep, atajúrttan kóp nәrseni dәmetin tәtti qiyalyn orys minezdi, suyq jýzdi júrttyng odyraya qarauy, shenevnikterding toghysharlyghy kónilin qaldyrghanda, ghashyghynyng osy sureti oghan kýsh berdi. Jiyi-jii Núrlan Ónerbaevtyng oryndauyndaghy «Qaraghym-ay» әnin ynyldap aitatyn әdet tapty.

Qaraghym-ay
Súlulyq osynday bolady eken,
Bir basqa armansyz qonady eken.
Adamdar ómirge qonaq eken,
Shynymen búl dýnie sholaq eken.
Qaraghym-ay
Elikter osylay josady eken,
Jolynnan seni kim tosady eken.
Búl kónil nelikten bosady eken,
Búl taghdyr seni kimge qosady eken.
Qaraghym-ay
Qiylyp ýzilip qaradyn-ay,
Qaraghym, qanday súlu janaryn-ay.
Qaraghym-ay
Búl ómir osylay ótedi eken,
Sýimeseng dýnie beker eken.
Paraqtap jinasang bar ghúmyryn,
Bir sýigen kýnine ay jete me eken.
Qaraghym ai
Qiylyp ýzilip qaradyng ai,
Qaraghym, qanday súlu janaryn-ay.

Ghashyghynyng suretine Shalghynbay taghy da qiyla qarady, qoynyna sýngitip, jýregining túsyna basyp, saghynyshyn basty. Aqyry bolmady, bәrin tastap qyz janyna ketti.

Ekeui bir-birine qarap, toymay otyrdy. Bas salyp qyzyn sýigisi keledi. Biraq ony arsyz, úyatsyz nәpsining erkine bergisi kelmedi. Altynayyn odan joghary qoydy. Erkeley nazdanghan qyz: «Men sen turaly apama aittym, ol kisi ertip kel kóreyin dedi», - dedi.

Núrly jýzdi әje Shalghynbay kelgende ornynan tik túryp qarsy aldy, shekesinen iskedi. Jigitting eki betti ottay janyp, úyaldy. Altynay qatty quandy.

Shalghynbay tike tuystaryna aitty. Qyz ýiine qúdalyq sóilesip baryp, sosyn әke-sheshesi de kelip, ýilenuding qareketin jasaudy josparlady. Alayda qyz әkesi qyzyn Shalghynbaygha bermeuge qatty bekip, barlyq jospardy búzdy. Qyzyn ýige qamap qoydy. Shalghynbay Almatygha keldi. .Qyz suretine qimay tesile qaraydy. «Qaraghym-aydy» ynylday aitady...

Ýy salu ýshin kóp aqshamen «Arman» qúrylys bazaryna material alugha bardy. Ghashyqtyq auyruy qatty asqynghan Shalghynbay saudager jigitterge 100 myng tengesin artyq beripti. Taghy sol suretke qarap ashuyn jendi.

***

Shalghynbay eluge tayady, Alytynay әli oghan sol on segiz. Otbasyndaghy it ómirden biyik túrghan ghashyghyn bayaghy suretine qarap eske alady. Altynaymen ýilenbegenine quandy. Altynaydy ol týnde aidyng betinen kóredi, iyen dalada dausyn estiydi, tanghy salqyn samalda onyng nәzik kýkisi qúlaghyna synghyrlay keledi. Onyng kýlkisin jel alysqa alyp ketse de, birde qayta әkeledi. Shalghynbay sudyng sarylynan onyng alystan salghan әsem әnin estiydi. Qústar qyz sәlemin jetkizgendey kóp sayrady. Bayaghy ózi biletin júldyzdar taghy jymyng qagha qaraydy. Shalghynbay baqytty. «Ghashyqtyq ýilenbeumen qúndy, ýilense ol jerlenedi» dep, kýmbirledi. Shaytan búnyng biyiktegi etke boyy jetpegen kezde aitan mysyq filosofiyasy dep, sybyrlady. Shalghynbay myrs etti.

Núrhalyq Abdyraqyn

Abai.kz

0 pikir