Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Alashorda 3188 0 pikir 21 Qarasha, 2023 saghat 14:07

Alash qayratkeri Ghúmar Qarash jayly az-kem sóz...

Suret: egemen.kz

XX ghasyrdyng bas kezinde ozyq qyzmetimen tanylghan halqymyzdyng birtuar úldary, qazaq ziyalylary A.Baytúrsynov, J.Aymauytov, Sh.Qúdayberdiyev, M.Dulatov, H.Dosmúhamedov, M.Shoqay, M.Júmabaev, B.Maylin syndy túlghalarmen zamandas, pedagogika tarihynda ózindik orny bar belgili qogham jәne memleket qayratkeri, aghartushy-pedagog, ghalym, aqyn Ghúmar Qarash.

Aqyn Bókey Ordasyndaghy Qyrqúdyq degen jerde 1875 jyly kedey sharuanyng әuletinde dýniyege keldi. Óte erte jetim qalyp, aghayyn-tughandarynyng qolynda tәrbiyelenip, auyl moldasynan sauatyn ashady. Ghúmar jastayynan-aq ólender shygharyp, el auzyndaghy әdeby múralardy jalghastyrdy. HH ghasyrdyng bas kezinde qazaq dalasyna taraytyn – arabsha, týrikshe, tatarsha, qazaqsha basylymdardy oqyp, zaman dәuir jayyn ongha bastaydy, ol әdebi, tarihy pәlsapalyq kitaptardy izdep jýrip oqydy. Sóitip, islam dini qaghidalaryn jetik bilgen Ghúmardyng endi dýniyelik ghylymdardan da habary bolady.1907 jyldardan bastap, qazaq, tatar tilderinde shyghatyn gazet-jurnaldarda maqalalary men ólenderin jariyalady. Ol elding ómirine aralasyp, halyq múratyn kózdeytin isterge belsene aralasady.

Ghúmar Qarashtyng sayasy kózqarasynyng qalyptasuyna 1905-1907 jyldardaghy birinshi orys revolusiyasy ólsheusiz әser etedi. Ol tatar tilinde shyghyp túrghan «Ulifat», «Shura» siyaqty merzimdi baspasózderde birneshe maqalalar jariyalap, onda qazaq qoghamynyng kókeytesti mәselelerin sheshuding joldaryn qarastyrdy.

Qarash patsha ýkimetining otarlaushylyq sayasatyn, jergilikti әkimderding ekijýzdiligin synap, halyqtyng adal enbegin ayaqqa taptamaudy arqau etedi. Ana tili men mәdeniyetin saqtay otyryp, ghylym, bilimdi iygeruge mәdeniyetti damytugha elderden ýlgi alugha shaqyrady. Ol 1917 jyly Aqpan tónkerisinen keyin úiymdasqan «Alash» partiyasyna, Alashorda ýkimetine zor senimmen qaraydy. Sonyng dәleli – ol «Alash azamattaryna» atty ólenin shygharady. Onyng 1918 jyly «Túrymtay» jinaghynda jariyalanghan «Kóremiz be?», «Keler me eken?», 1918 jyly 22 qantarda «Saryarqada» jaryq kórgen «Alashtyng azamattaryna» degen arman men ýmitke toly ólenderi osy kezende jazylady.

1917 jyly mamyrda Ordada ótken Bókey qazaqtarynyng jalpy siezine jәne  Orynborda ótken 2-jalpyqazaq siezine qatysyp, bayandama jasady.1919 jyly Bókey gubatkomynda qyzmet etedi. Ordada úiymdastyrylghan aiyna eki ret shyghatyn, qazaqtyng túnghysh pedogogika jurnaly «Múghalimge» basshylyq etedi. Ghúmyr Qarash jana qogham júmysyna belsene aralasyp, halyq qamqorshysy retinde tanyldy. Qayratker 1921 jyly sәuir aiynda Qúnanshapqan degen jerde qaraqshylardyng qolynan qaza tabady.Tarihy aqiqattyng ornauy nәtiyjesinde Ghúmar Qarashtyng qúndy múralary ortamyzgha qaytyp oraldy.Qarash turaly derekter Qazan tónkerisine deyingi merzimdi baspasóz betterinde, múraghat qazynalarynda jiyi-jii kezdesedi.

Onyng esimi HH ghasyrdyng bas kezeninde tatar, bashqúrt, qazaq jәne orys tilderinde jaryq kórgen gazet, jurnaldar men kitaptardyng betterinen týsken emes, onyng óz zamanynda Reseyding býkil týrki tildes halyqtaryn auzyna qaratqandyghyn maqtan tútugha bolady.

Tashimov Baghlan Kenbayúly

Abai.kz

0 pikir