Óskemende «Jasyl ekonomika – damudyng strategiyalyq baghyty» atty halyqaralyq ekologiyalyq forumy bolyp ótti. Forumnyng júmysyna Shyghys Qazaqstan oblysynyng әkimi Berdibek Saparbaev, Qorshaghan ortany qorghau ministri Núrlan Qapparov, Koreya men Qytaydyng elimizdegi Tótenshe jәne ókiletti elshileri, Industriya jәne jana tehnologiyalar, Aymaqtyq damu ministrlikterinin, QHR Tarbaghatay okruginin, EQYÚ-nyng jәne basqa da halyqaralyq úiymdardyng ókilderi men jaqyn shet memleketterding jiyrmadan astam kәsiporyn jetekshileri qatysty.

Býgingi zamannyng ózekti mәselelerining biri bolyp túrghan «Jasyl ekonomikagha» kóshu taqyrybyn tereng talqylaghan plenarlyq jәne seksiyalyq jiyndar bastalmas búryn Shyghys Qazaqstan oblysynyng әkimi men Qorshaghan ortany qorghau ministri, sonday-aq forumgha qatysushy qonaqtar «Altay» ghylymiy-tehnologiyalyq parkinde úiymdastyrylghan kórmeni tamashalady. Kórmede qayta janghyrtylghan (kýn, jel, gidroenergetika) jәne balamaly quat kózderi (biogaz qúrylghylary, atom energetikasy) salasyndaghy tyng innovasiyalyq jobalar, energiyany tútynudy tómendetuge baghyttalghan syzbalar men tehnologiyalar qoyylghan. 

Óskemende «Jasyl ekonomika – damudyng strategiyalyq baghyty» atty halyqaralyq ekologiyalyq forumy bolyp ótti. Forumnyng júmysyna Shyghys Qazaqstan oblysynyng әkimi Berdibek Saparbaev, Qorshaghan ortany qorghau ministri Núrlan Qapparov, Koreya men Qytaydyng elimizdegi Tótenshe jәne ókiletti elshileri, Industriya jәne jana tehnologiyalar, Aymaqtyq damu ministrlikterinin, QHR Tarbaghatay okruginin, EQYÚ-nyng jәne basqa da halyqaralyq úiymdardyng ókilderi men jaqyn shet memleketterding jiyrmadan astam kәsiporyn jetekshileri qatysty.

Býgingi zamannyng ózekti mәselelerining biri bolyp túrghan «Jasyl ekonomikagha» kóshu taqyrybyn tereng talqylaghan plenarlyq jәne seksiyalyq jiyndar bastalmas búryn Shyghys Qazaqstan oblysynyng әkimi men Qorshaghan ortany qorghau ministri, sonday-aq forumgha qatysushy qonaqtar «Altay» ghylymiy-tehnologiyalyq parkinde úiymdastyrylghan kórmeni tamashalady. Kórmede qayta janghyrtylghan (kýn, jel, gidroenergetika) jәne balamaly quat kózderi (biogaz qúrylghylary, atom energetikasy) salasyndaghy tyng innovasiyalyq jobalar, energiyany tútynudy tómendetuge baghyttalghan syzbalar men tehnologiyalar qoyylghan. 

Ózining sózinde oblys әkimi Berdibek Saparbaev Qazaq memleketi tәuelsizdik jyldary әleumettik-ekonomikalyq saladaghy tabystarymen qatar últtyq, ónirlik jәne ekologiyalyq problemalardyng da ong sheshiluine erekshe mәn berip otyrghanyn atap kórsetti. Mәselenki, Semey yadrolyq poligonyn jabu, atom qaruyn taratpau jәne joi, qúrugha ainalghan Aral tenizin qútqaru sekildi Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng tikeley bastamasymen qolgha alynghan jahandyq manyzgha ie birqatar ótkir mәseleler halyqaralyq úiymdar men býkil әlem júrtshylyghy tarapynan ýlken qoldau tabuda. Degenmen qorshaghan ortany qorghauda әli kýnge sheshilmey jatqan kýrmeui qiyn týitkilder joq emes. Atap aitqanda auyl sharuashylyghy maqsatyndaghy jerlerdi tiyimdi paydalanbau, óndiris oryndarynda energiya tútynu kólemining jәne tehnogendik qaldyqtar mólsherining úlghangy, su jәne ózge de resurstardy jónsiz paydalanu.

– Keyingi eki-ýsh jyl ishinde bizding oblys ekonomikanyng qarqyndy damu (on payyzdyq) kórsetkishimen erekshelenude. Soghan oray bizdegi kәsiporyndardyng deni energiyagha tәueldi bolghandyqtan quat jetispey qalady. Ónirdegi elektr energiyasyna tapshylyq 2 mlrd. kVt/saghatty qúraydy. Búl tez arada quat kózderin modernizasiyalau, balamaly jәne qayta janghyrtylghan energiyany paydalanu qajettiligin kórsetedi, - dedi Shyghys Qazaqstan oblysynyng әkimi Berdibek Saparbaev.

Búl baghytta alghashqy qadamdar jasalyp qoyghan. Qytay investorlarymen birlesip 20 jel energiyasynyng qondyrghysy ornatyldy, Túrghysyn, Qaljyr, Búqtyrma ózenderinde shaghyn su elektr stansalarynyng qúrylysy jaqyn arada bastalmaq, quat ýnemdeu qúrylghylaryn shygharu kólemi arttyryluda, «Altay» tehnoparki men Kurchatov qalasyndaghy últtyq yadrolyq ortalyqta biogaz jәne biootyndy paydalanu tehnologiyalary, sonymen qatar yadrolyq energetika boyynsha jobalar jasalghan. Eng bastysy – maqsat aiqyn, júmys bastalghan, endigi mindet sharuany shiratu ghana. 

 – Memleket basshysy Núrsúltan Nazarbaev daghdarystan keyingi damu kezinde energetikalyq resurstardy ýnemdeu qajettigin birneshe ret atap kórsetti. Sol sebepti Preziydent el ekonomikasyn «jasyl dәlizge» kóshiru jóninde Jarlyqqa qol qoydy, - dep týsindirgen Qorshaghan ortany qorghau ministri Núrlan Qapparov ary qaray «jasyl ekonomikanyn» negizgi qaghidattaryna qysqasha toqtalyp ótti. 

Onyng pikirinshe, Qazaqstanda ekologiyalyq jaghynan taza, ekonomikalyq túrghyda tiyimdi quat kózin damytugha barlyq mýmkindikter bar. Aytalyq, tabighy gazdan energiya óndiru 2030 jyly 20 payyzdy qúrasa, 2050 jyldary búl kórsetkishti 40 payyzgha deyin jetkizuge bolady.

Janartylghan resurstardyng әleueti, sonyng ishinde tek jelden alynatyn quattyng ózi ghana jylyna shamamen 1 trln. kVt/saghat. Búl eldegi býkil otyn energetikasyn tútynu kóleminen 25 esege artyq. Al kýn energiyasynyng әleueti 1 trln. kVt/saghat. Shaghyn SES-terding jalpy әleueti (jekelegen quaty 10 MVt) 8 mlrd. kVt/saghat.

Forum barysynda sudy ýnemdeu, qaldyqtardy óndeu siyaqty kýn tәrtibinen týspey túrghan taqyryptardy qauzaldy. Naqty derekterge jýginsek, osy uaqytqa deyin el aumaghynda 30 mlrd. tonnadan astam qaldyq jinalghan. Jyl sayyn 700 mln. tonnna óndiristik jәne 3,5 mln. tonna túrmystyq, 92 mln. tonnadan astam maldyng qaldyghy tiyimdi jolmen paydalanyludyng ornyna qorshaghan ortany lastauda. Búdan bólek on mlrd. tonnadan astam tehnogendik miyneraldy jasandy tau-tau bolyp ýiilip jatyr. Desek, jana ekologiyalyq tehnologiyalar atalghan qaldyqtardyng týgelin kәdege jaratyp, tabysqa ainaldyrugha mýmkindik beredi. Oghan qosa qaldyqtardy óndeu tiyimdiligi 50 payyzdyq kórsetkishke (europalyq dengey) jetedi.

Alayda búl iygilikterdi iske asyru qomaqty qarjyny talap etedi. Núrlan Qapparovtyng aituynsha, «jasyl ekonomikagha» kóshu ýshin jylyna IJÓ-ning eki payyzyna deyingi mólsherinde investisiya baghyttau qajet. Múnda da investisiya tek memleket tarapynan ghana emes, jeke menshik kózderden tartylghany dúrys.  

Alqaly mәjiliske arnayy qonaq retinde qatysqan Qytay men Koreya memleketterining elimizdegi Tótenshe jәne ókiletti elshileri Chjou Ly men Pek Chunhen Qazaqstannyng «jasyl ekonomikagha» bet búruy qyzu qoldap, seriktestik ornatugha, óz elderindegi tәjiriybemen almasugha niyetti ekendikterin bildirdi. Múnday baghdarlama atalghan qos melekette de myqtap jolgha qoyylghan kórinedi. Qytayda búl «Tamasha ekonomika» dep atalsa, Koreyada «Jasyl ósu» degen ataugha iye.

Býgingi tanda Qazaqstan ózining atom elektr stansasyn qúru jolynda ilgeri basyp keledi. Osy rette QR Últtyq yadrolyq ortalyghy bas diyrektorynyng orynbasary Erghazy Kenjin kópshilik aldynda atom stansasyn ornalastyratyn audandy anyqtau, qúrylys jobasyn jasau mindeti arnayy qúrylghan júmys tobyna jýktelgenin tilge tiyek etti. Ghaldymdardyng mәlimetterine sýiensek, AES salugha әbden layyqty jerler retinde Kurchatov, Balhash jәne Aqtau qalalary. Elektr jelilerining býgingi ósu qarqynyn esepke alsaq, onda 600 MVt quatqa deyingi bloktar paydalanu qajet bolmaq. Sonymen qatar stansany salghanda jer silkinisinen bastap aspannan qúlaytyn meteoritterge deyingi oqys jaghdaylardy eskeru kerek. Múnday stansanyng qúrylysyn jýrgizuge Kurchatov dayyn, al elektr energiyasyn Shyghys energetikalyq aimaghy óz mindetine alady. Jobany әzirleuden stansada alghashqy kilovatt quatty óndiruge deyingi atqarylatyn júmystargha 11 jyl uaqyt júmsalmaq. 600 MVt blogy bar bir stansanyng qúny salugha 3 mlrd dollar.

Plenarlyq mәjiliste sonymen birge Qorshaghan orta ekonomikasy europalyq institutynyng negizin qalaushy Kristian Shtigliys, EQYÚ sarapshysy Aleksandr Miroshnichenko, «Tabighat» ekologiyalyq odaghynyng tóraghasy Mels Eleusizov jәne basqalary sóz alyp, oi-pikirlerin ortagha saldy.

– Qazaqstanda «jasyl ekonomikagha» kóshuding tújyrymdary jasalynghan eken. Býgingi forum ayasyndla osyghan kóz jetkizdik. Sondyqtan biz teoriyalyq jaghynan qol úshyn sozugha dayynbyz. Alayda sizderde sudyng lastanuy jәne qaldyqtardy jerge kómu siyaqty mәseleler әli de bar siyaqty. Birinshi kezekte osylardan qútylu kerek. Ony sheshuge biz kómektesemiz, - dedi Kristian Shtigliys.

Jiyn sonynda yntymaqtastyq memorandumyna qol qoyyldy. Oblys әkimining orynbasary Vladimir Koshelev pen Qazatomóndiris últtyq kompaniyasynyng basqarushy diyrektory Valeriy Shevelev janartylatyn quat kózderi salasynda әriptestik baylanys ornatu jóninde kelisimge qol qoydy. «Ertis» әleumettik kәsipkerlik korporasiyasy qytaylyq әriptesterimen joba qúny 18 mlrd. tengeden asatyn qarjygha jel elektr stansasyn salugha kelisim jasady.

Halyqaralyq forum ayasynda ótkizilgen plenarlyq mәjilis energetika, auylsharuashylyghy, su qorlary, resurstardy ýnemdeu jәne ekologiyalyq turizm taqyryptaryn qamtityn seksiya júmysyna jalghasty.

Ayta ketu kerek, «Jasyl ekonomikanyn» ýzdik jobalary aldaghy uaqytta Astana ótetin «EXPO-2017» kórmesinde tórden oryn alatyn bolady.

Abai.kz