Senbi, 27 Sәuir 2024
Bilgenge marjan 4691 0 pikir 21 Jeltoqsan, 2022 saghat 12:49

Býgin «Halyqtar qasapshysynyn» tughan kýni...

Býgin Stalin degen adamzat tarihyndaghy bas qasapshynyng tughan kýni dep Reseyde orystar, Qazaqstanda homosovieticustar toylap jatyr. 21-jeltoqsanda ómirge kelgen deydi olar, key derekte 18-jeltoqsan delinedi. Resmy derek solay bolghanmen, beyresmy belgisiz. Ol qaraqshynyng (qasapshynyn) qashan, qayda tughany shyndyghynda dau tudyrarlyq mәsele.

Bizdegi homosovieticustar Stalindi ólerdey jaqsy kóredi. "Ol bizge industrializasiya әkeldi, soghysty jendi, nemis qúldyghynan qútqardy, odaqtyq respublika statusyn әperdi, naghyz qolbasshy" deydi. Al shyndyghynda onyng qazaqtargha qatysy qanday boldy:

1) Stalin biylikke kelgenge deyin, tipti 1920-21 jylghy ashtyqqa qaramastan qazaqtar KSRO-daghy sany kóp ýsh últqa kirdi. Al Stalin ólgen sәtte, yaghny 1953 jyly qazaqtar halqynyng 70% joghaltqan bolatyn. Oghan 1931-33 jyldardaghy genosid pen Ekinshi dj.soghystyng aldynghy shebine qazaqty tastau qatty әser etti, últ joyyludyng aldynda túrdy.

2) Qazaq halqy sayasy qudalaudyng eng ýlken nauqanynan ótti. 1928 jylghy újymdastyrudyng alghashqy nauqanynan bastap, qudalau bastalghan-dy. Al 1937-38 jyldary 25 myng adam atyldy. Onyng ýstine genosid jyldary(1931-33 qoldan jasalghan ashtyq) jasalghan 372 kóterilisting barlyghy bala-shaghagha qaramastan ayausyz janyshtaldy. Alash Orda mýsheleri, otbasylary tolyq qyryldy.

3) Qazaqstan ýlken lagerige ainaldy. GULAG jýiesi boyynsha KarLag, Aljir syndy ondaghan lageriler adamdardy azaptaudyng týrli әreketterin jasap jatty. Olarda milliondaghan jan azap shekti.

4) Qazaq halqy assimilyasiyanyng eng auyryna úshyrady. Soghys jyldary Kavkazdan, evakuasiya arqyly Ukraina men Belorusitan, Reseyding ishki aimaqtarynan bar jiyntyghy 1,3 mln adam deportasiyalandy. Olardyng barlyghyna ortaq til orys tili bolghandyqtan, tildik mәsele órshy týsti.

5) KSRO-da yadrolyq qaru bolghan sәtte, alghashqy synaq alany qazaqtyng ruhany ólkesi bolghan shyghystan tandalyp alyndy. Stalin sol aimaqty ózi tandady. Saldarynan 40 jyl boyy halyq 500-ge tarta synaqty bastan keshirip, milliondar zardap shekti, mýgedek boldy, ajal qúshty.

6) Stalin túsynda Qaraqalpaqstan Qazaqstannan Ózbekstangha ótti, sheshen avtonomiyasyn qúru iydeyasy boldy.

7) Shyghys Týrkistandaghy Ospan batyr bastaghan kóteriliste Stalindik biylik ekijaqty oiyn oinap, qazaq jasaqtarynyng josparlaryna aralasyp otyrdy.

Áriyne, Stalindik biylik tek qazaqty emes, ukraiyn, kavkaz halyqtary, ortalyq aziya últtarynyng barlyghy, orystardyng ózine de teperish kórsetti. Onyng zauyttar men fabrikalar salghany da shyndyq, biraq ol milliondardyng qyzyl qany, aq sýiegining ýstine túrghyzylghan edi. Stalinning sol uaqyttaghy qanisher sayasatynyng saldary bizdi әli tityqtatyp keledi. Til, mәngýrttenu, sovokty pir tútu әli ýlken mәsele.

Ashat Qasenghaliy

Abai.kz

0 pikir