Ómirim qalypty arnasymen aghyp jatqan әdemi uaqytta Almatynyng mazasyz tirshiligi sharshatqandyqtan ba, әlde ýlken shahardyng qapyryq auasynan túnshyqqandyqtan ba bilmeymin, kónilimdi kir basqanday bolyp, Kýreng kýzdey kónilim jabyrqap, jetimsiregen aidyng múnly sәulesindey sarghayyp, ýmitting oty sónuge ainalghan kýnderimning birinde ayaq astynan armanym oryndalyp, júmys babymen  Astanagha auystym. Balasha quanyp, ishtegi  qúiyn-sezimimdi basa almay, bir perizat kýy kónilimdi shalqytyp,  bókterden soqqan samal jeldey boyymdy sergitip tastady.
Áytpese, songhy jyldary sayyn dalamnyng didaryn saghynghanda bir júmbaq sezim jýregimdi eljiretip, týn úiqymdy tórt bólip, berekemdi ketirgen edi. Dauyl soqqanda tekemet qyrdyng shany aspangha kóterilip, sabasyna týsip tynyshtalghanda, tenizdey  tolqyp  jatatyn Arqanyng saharasyn  oilaghanymda  Abay atamdy da esime alyp, shygharmalaryn qaytalap oqyp, jyldar ótken sayyn onyng ruhyn tanugha jaqynday bergenimdi týsingendey hәldi basymnan keshtim. Oilary bir-bir qaralyqtay úly aqynnyng kitabyn qolyma alghanymda sayyn dalamnyn  bir jútym taza auasy bólmeme kirip ketip, jusan iyisin quyp әkelgendey әserding besigine bóleytin. Shygharmalaryn oqyghan sayyn ylghy da mening kózime Abay - úzaqqa sozylghan qaranghylyqty moyyndap qoyghan qazaq saharasyn kenetten araylandyryp jibergen, qapas týnekti jaryp shyqqan, jaryghy kóz taydyratyn núrly kýndey bolyp elesteytin.

Ómirim qalypty arnasymen aghyp jatqan әdemi uaqytta Almatynyng mazasyz tirshiligi sharshatqandyqtan ba, әlde ýlken shahardyng qapyryq auasynan túnshyqqandyqtan ba bilmeymin, kónilimdi kir basqanday bolyp, Kýreng kýzdey kónilim jabyrqap, jetimsiregen aidyng múnly sәulesindey sarghayyp, ýmitting oty sónuge ainalghan kýnderimning birinde ayaq astynan armanym oryndalyp, júmys babymen  Astanagha auystym. Balasha quanyp, ishtegi  qúiyn-sezimimdi basa almay, bir perizat kýy kónilimdi shalqytyp,  bókterden soqqan samal jeldey boyymdy sergitip tastady.
Áytpese, songhy jyldary sayyn dalamnyng didaryn saghynghanda bir júmbaq sezim jýregimdi eljiretip, týn úiqymdy tórt bólip, berekemdi ketirgen edi. Dauyl soqqanda tekemet qyrdyng shany aspangha kóterilip, sabasyna týsip tynyshtalghanda, tenizdey  tolqyp  jatatyn Arqanyng saharasyn  oilaghanymda  Abay atamdy da esime alyp, shygharmalaryn qaytalap oqyp, jyldar ótken sayyn onyng ruhyn tanugha jaqynday bergenimdi týsingendey hәldi basymnan keshtim. Oilary bir-bir qaralyqtay úly aqynnyng kitabyn qolyma alghanymda sayyn dalamnyn  bir jútym taza auasy bólmeme kirip ketip, jusan iyisin quyp әkelgendey әserding besigine bóleytin. Shygharmalaryn oqyghan sayyn ylghy da mening kózime Abay - úzaqqa sozylghan qaranghylyqty moyyndap qoyghan qazaq saharasyn kenetten araylandyryp jibergen, qapas týnekti jaryp shyqqan, jaryghy kóz taydyratyn núrly kýndey bolyp elesteytin.
Qyzyq! Astanagha qonys audarghannan keyin biraz uaqyt ótken song qaytadan Almatymdy saghynyp, tipti, bauyr basyp qalghan Jetisudyng asqar taulary týsime kirip, taghy da sayabyrsaghan kónilimning tynyshtyghy búzyldy. Endi men Abaydan góri elesi  alystaghy júldyzday jyltyldaghan Múqaghalidy jiyi-jii oilap, búryn-sondy bolmaghan tolqular sanamdy shyrmap,  saghynyshtyng shyn kәusaryn tatqyzyp, aqyngha degen bayaghydan da kýshti mahabbat boyymda buyrqanyp oyanyp ketti.  Sýiikti aqynymnyng jyr jinaghyn súratyp alyp, ólenderimen qayta syrlasyp, mauqymdy basqanymda ghana ózegimdi órtegen otty sóndirgendey bolyp, sabama týstim. Kónilim bosap, Múqaghaly ólenderining qonyr әueni jýregimning nәzik talshyqtaryn dirildetip, sherimdi qozghap, taghy da janarym jasqa shylandy.   

Mahabbat pa?
Mahabbat bolghan mende.
Jii bargham aqqular qonghan kólge.
Al, qazir tonghan jýrek, solghan keude.

Ghashyqtyq pa?
Ghashyq ta bola bilgem.
Bir-aq jangha ghashyqpyn bala kýnnen
Janymmenen sýiemin, janarymmen.

Saghynysh pa?
Qalay ony tauysa alamyn.
Saghynghamyn, shóldegem, ansaghamyn,
Aqyry sharshaghamyn, sharshaghamyn.

Arqanyng apaytós dalasyndaghy súlu shaharda, ertegi ómirin esine týsirip óksigen kónilimdi Múqaghalidyng jyrlarymen júbatyp, Kensayda jatqan talay arystardyng aruaghy qorghaghan biyik taulardyng ortasynda qalyp qoyghan kerbez qalamdy saghynghan kýnderim synaptay syrghanap óte berdi.  
Qarashada issaparmen Almatygha barugha jolym týsti. Bala kýnimde ayaghym topyraghyna tiygende bauyryna basyp, analyq mahabbatymen әldiylegen mekenime jetkenimde kónilim  alyp-úshyp, osy qalagha túnghysh kele jatqan kezimdegidey tolqyghanym-ay!  Kózimdi kireuke múnnyng kirbini shalyp, qyryqtyng qyrqasynan asqan shaghymda әli sәby kezimde ketip qalghan  mekenime, danyshpanday teren, әri jomart dalama, aq kódeli әdemi ólkeme әkemning aruaghy shaqyryp әkelgenimen, anamnyng qúshaghynday ystyq, әri meyirimdi Jetisu jerining qamqor sheshemdey bolghanyn sonda ghana jan-tәnimmen týsindim. Kónilim qaytadan qúlazyp, jetimsiregen jýregim abaysyzda qaqpangha týsken qasqyrday qinalyp, úlyp qoya berdi.

Tolqyn-kónil toqyrap, tausyluy-ay,
Tasyp-tasyp basylghan tau suynday.
Jetim jýrek jastyqtyng júrtynda qap,
Úlidy kep bórining qanshyghynday.

Qyryq kýzding qyrqada búlty aunaydy,
Qyryq kóktem kelse de jylyta almaydy.
Qylyn shertseng kýmbirlep kýy tógetin,
Qyrt kónilden búl kýnde dym tambaydy.

Qyrqasyna shyqqanda qyryq beldin,
Moyynymdy artyma búryp kórdim.
Jatyr eken jiyrma mekeninde,
Men nesine qyryqty quyp keldim

Poezdan týskenimde janbyr qúiyp, Almaty meni jylap qarsy aldy. Kýnning salqyndyghynan emes, kónilsiz qarsy alghan qalanyng suyqtyghynan denem tonyp, túla-boyym qalshyldap ketti. Kóshedegi sap týzegen aghashtar da, múnayghan ýiler de, qúmyrsqanyng iyleuindey qújynaghan halyq ta, shabaqtay shorshyghan kólikter de meni tanymaghanday ómir-ózenning tolqynymen aghyp barady.
O, Almaty-anashym! Jýregim quanyshtan jaryla jazdap, sonau balalyq shaghymda  qúlynynday qúraulap jetkenimde jazdyng jaymashuaq kýnindey jadyrap qarsy alyp, bauyryna basqandaghy ystyq qúshaghyng qayda ketti? Nege salqyn bolyp barasyng jyldan-jylgha? Talshybyqtay búralghan qazaqtyng aru qyzdarynyng kórkindey әibat kelbetindi kim aighyzdaghan? Júpar iysindi kim lastaghan? Meni kórgende qyrshyn ketken qos úly esine týsip, kózining jasyna erik berip toqtata almaytyn bayghús әjemdey jýregimdi auyrtyp,  nege jylay beresin, Almaty?

Sandalghany-ay sanamnyng san bólinip,
Tamyrymda tulaydy qan jeligip.
Bara jatyr kólshikter kólge ainalyp,
Bara jatyr tóbeler tau kórinip.

Qúmdy qúshqan qu taqyr baqqa ainalyp,
Suyq ayaz kýidirgen ottay qaryp.
Álsiz jýrek әl jiyp alatynday,
Aragidik lyp etip, toqtay qalyp.

Tas kóshege tabanmen syna qaghyp,
Qayda asyghyp barady myna halyq?
Abyr-sabyr aghylghan adamdargha
Ayghay salghym keledi túra qalyp.

Otyz jyl ósken әsem qalama emes, basqa shahargha, tipti bóten elge kelgendey kónilim qúlazyp, japyraqtary tonalghan aghashtay qamyghyp,  uaqyttyng uly tikenegi janymnyng jarasyna tiyip ketip, syzdatyp barady. Qúddy baqyttyng kóbelegin qughan - balalyq  shaghym, bozbala dәurenimning esigin qaqqan- taghdyrly mahabbatym bolmaghanday, zamannyng dauylymen alystyryp qoyghan jastyq ómirimning qyzyghy búl qalada ótpegendey Almaty maghan salqyndyq tanytyp túr.
Júdyryqtay jýregim ghana arman qughan jyldarymnyng bәrining de osy qalada úya salghanyn úmytpay,  sol әdemi  ghúmyrymdy kórgisi kelip keudemning qaqpasyn úryp qoyady. Ystyq qonysyna kelgenin sezgen qayran jýregim ol qarlyghash-dәurenning basymnan úshyp ketkenine әli senbey,  mazamdy alyp dýrsildeydi. Salqyn nóser kóshede  emes, arman quyp sharshaghan mening kýzgi kónilimde qúiyp túrghanday bolyp, satyrlap jaughan monshaqtary kónil terezemning әinegin syndyrdy. 

Arman-ay, әkettin-au tym alysqa,
Ákettin-au!
Qayghy ma, quanysh pa?!
Ánsheyin әure bolyp jýrmin be, әlde
Ázirgi kónil jyqpas júbanyshqa?!

Arman-ay!
Oryndalar bolarmysyn,
Qolyma qalay etseng qonar qúsyn?
Álde sen әr qiyadan iz soqtyrghan
Oljasyz, opyghy mol sonarmysyn?

Qúdayym-au! Solyghy bir basylmay, jýirik túlparday jetkizbegen sol arman qayda joghalyp ketti? Nege jas kýnimdegidey kónilimdi aldap, oinaqtap shyqpady aldymnan? Betin әjim basqan Almatymmen birge onyng da dәureni ótip, qartayghany ma? Mýmkin  kónilimning tenizinde kerbez aqquday qalqyghan әdemi armandarymnyng bolghany ótirik shyghar? Mýmkin onyng bәri kórgen týs shyghar? Álde osynyng bәri bóten bireuding basyn múnarlaghan saghym búlty ma eken?
Jo, jo, joq. Bolghany anyq!  Áytpese, nege dýniyening jalghandyghyn, qoghamnyng qasiretin, zamannyng zalymdyghyn, taghdyrdyng opasyzdyghyn kóre-kóre bәrinen týnilip sharshaghan mening ghaziz jýregim seni qaytadan kórgende botaday bozdap, jylap qoya berdi Almatym? Áytpese, nege men qanshama jyldar ótip, talay ýmitimning shyraghy sónse de ómirime altyn shuaghyn shashqan Múqaghaly sәulesining bolghanyn úmyta almaymyn? Áytpese, nege men týnning bir uaghynda, jaryq izdegen jyndy kóbelektey, sol armandarymdy saghynyp úly aqynnyng eskertkishining aldyna kelip túrmyn? Áytpese, nege mening býgingi kýnning qara suyghynan múzdaghan  janym, sening tas mýsininning aldyna kelgende ghana jylyp sala berdi, aqynym? Aytshy, nege?
Denem jaurap, jazdyng jyly shuaghyn ansaghan kónil-kýimen Múqaghaly eskertkishining aldynda taghy da bir kýzdi shygharyp salyp túrmyn. Kýnning kenetten suyp ketui qystyng tayap qalghanyn anghartqanday. Túla boyymdy tondyrghan kýzding salqyn týninde alysqa kózimdi tigip, taudyng arghy jaghyna batqan jaryq kýn ghúmyrymnyng barlyq quanyshyn ózimen birge arqalap әketkendey, kelmeske ketken ertegi ómirimdi armandap qayta-qayta kýrsinip qoyamyn.

Jarqyrap shyghyp,
Qaltyrap baryp batar kýn.
Qysqaryp qalar tәuligi úzaq sapardyn.
Kýn batqan jerge,
Qosymdy men de apardym,
Kýnmenen birge damyldap men de jatarmyn.

Ómirim menin!
Kýnmenen birge jyljyghan,
Óte ber jәilap,
Nesine saghan qynjylam.
Ashylyp kýnmen,
Kýnmenen birge túnjyrap,
Kýnmenen kýlip,
Jylasa birge túr jylap.

Áriyne, jasym úlghaya bastaghandyqtan dәl býgin maghan Abaydan ystyq, әri jaqyn kemenger joq. Shamasy poeziya patshasy tek mening ghana emes, kemeldikke jetip, jýrek sabyrlylyghyna, jan tazalyghyna susaghan, aqylynda sәulesi bar kez-kelgen qazaqtyn  ómirining óliarasynda izdep baratyn - ruhany meshiti bolsa kerek.
Degenmen Allanyng jýregindey núrlanghan sol úly ghibadathanagha kirerimning aldynda, jastyghymdy araylandyryp, tanghajayyp shuaghyn  shashqan Múqaghaly sәulesining mening ómirimde bolghanyn qalaysha úmyta alamyn? Qalaysha? Tipti, alapat sezimning tasqynymen terende jatqan  múnymdy qoparyp tastaghan Múqaghalidy, eljiregen jastyq jýregimmen Abaydan da artyq sýigen kezderimning de bolghany ras qoy.
Múqaghalidy júldyzdardan da joghary kótergen kónilim men sol jyldardaghy aqyndy qúlay sýigen mahabbatym ýshin mening bayghús jýregimdi jazghyrugha bola ma? Nege men búl shyndyqty júrttan jasyrugha tiyispin?  Sezimimnin  baqshasynda qauyzyn ashqan әdemi gýlderimdi Abaydan búryn ruhynyng núrymen ayalaghan da Múqaghaly poeziyasynyng sәulesi emes pe edi?
Endi sol saghym-baqyttyng aspandaghy elesi ayauly aqynymdy esime týsirtkizip,  alystan qolyn búlghap, kónilimdi aldap meni ózine shaqyrghanday bolady. Sol әdemi saghymgha telmirgen kónilim, sonyng bәrining de ótirik eles ekenin bile túra, nege aldana bergisi keledi oghan?  Týsinbeymin.

Aldama meni, aq saghym,
Arbama meni alystan,
Ózimshe men de patshamyn,
Ózimshe men de danyshpan.

Aldaghyn, meni arbaghyn,
Jalghandy kezer joq jayym.
Sybagha senen alghanmyn,
Ilessem endi onbayyn!

Aldanyp saghan tau asyp,
Aldanyp saghan qúm bastym.
Hayuandarmenen sanasyp,
Aydaharlarmen syrlastym.

Túyaghy kýigen qúlannyn
Shólderde meni qaldyrdyn,
Ysqyrghan uly jylannyn
Uymen susyn qandyrdym!

Arbama endi,
Aldadyn!
Aldanyp saghan baramyn.
Adasyp saghan barghamyn.
Adasyp ólmey japanda,
Qalaysha tiri qalghanmyn?!

Batystyng danyshpany Emerson bir sózinde adamdy tazaraq,  әri qaharman etetin dýniyeni ghana poeziyagha jatqyzugha bolatynyn qadap aitypty. Aqiqat solay bolsa, nege biz Múqaghali  jyrlarynyng - sәbiyding kóz jasynday shynayylyghymen tazalyqqa tәrbiyelegen, aqyndyq quatymen - boyymyzdaghy qaharmandyq ruhty oyatqan zamanymyzdyng eng úly sәulesi bolghanyn aita almay kelemiz?
Ásirese súlulyqty izdep basy ainalghan bizding úrpaqtyng ayauly aqyndy  bauyrmaldyq mahabbatpen sýiip, jas jýregimizding talpynyp sausaghyn jayyp, ony eng jaqyn adamymyzday jaqsy kórgenimiz ótirik emes qoy. Endi oqyrmangha, ólenderining siqyrymen janymyzdy arbaghan Múqaghaly poeziyasyn mening jәne mening zamandastarymnyng nege erekshe sýigenining sebebin, shamam jetkenshe týsindirip beruge tyrysyp kóreyin.
(Jalghasy bar)
ABAI.KZ