Aldymyzda 25-qazanda atap ótiletin elimizding eng basty merekesi Respublika kýni kele jatyr. «Qazaqstan Respublikasyndaghy merekeler turaly» zangha ýstimizdegi jyly 29-qyrkýiekte engizilgen ózgeristerge baylanysty Respublika kýni Últtyq mereke mәrtebesine ie boldy! Osy zangha sәikes jyl sayyn 16-jeltoqsanda atap ótiletin búrynghy últtyq mereke – Tәuelsizdik kýni qarapayym memlekettik merekeler qataryna yghystyryldy. Ózining de mereke syiqy qalmay oghan qatysty is-sharalar 15-jeltoqsangha deyin uqan-suqan ótkizile salatyn. Jastardyng yqtimal tolquynan seskengen biylik tәuelsizdik kýnine bir apta qalghanda studentterdi eshbir josparda qarastyrylmaghan kezeksiz demalysqa jiberetin. Ári búl datada aua rayy da kóbine týnerip túryp alatyn. Kóshege shyqsan, alandargha barsang jan adam joq, óli qalagha tap bolghanday kýy keshetinsin.

Últtyq mereke men memlekettik merekelerding qúqyqtyq aiyrmashylyghy bolady. Últtyq mereke – mәrtebesi jaghynan memlekettik merekelerden joghary túrady. Últtyq mereke degenimiz Qazaq memlekettiligining damuyna eleuli yqpal etken, tarihy manyzy aiyryqsha oqighanyng qúrmetine taghayyndalghan meyram. Últtyq mereke kezinde ortalyq jәne jergilikti memlekettik organdarda resmy is-sharalar ótkizu mindetti. Qazaqstanda Últtyq mereke bireu ghana – Respublika kýni. Qalghan 9 mereke memlekettik mereke bolyp tabylady.

Biyl últtyq mәrtebege ie bolghan Respublika kýni merekesi 13 jyl ýzilisten keyin alghash ret qayta toylanayyn dep otyr. Búl merekege 1990 jyly 25-qazanda Qazaq SSR-i Jogharghy Kenesining HII shaqyrylghan sessiyasynda qabyldanghan «Qazaq SSR-ining memlekettik egemendigi turaly Deklarasiyasy» negiz bolghany anyq. Ol kezde Qazaq SSR Jogharghy Kenesining organy – «Halyq Kenesi» gazetinde qyzmet etetinbiz. Redaksiya jurnalisterine sessiya mәjilisterine deputattarmen birge qatysyp otyrugha rúqsat etiletin. Sondyqtan qol qalt etkende el ýshin manyzdy qújattar talqylanyp jatqan mәjilis zalynan tabylugha tyrysatynbyz.

25-qazan kýni әigili zanger, akademiyk, deputat Salyq Zimanov minberde eki saghattay túryp Deklarasiya jobasyn tanystyrdy. Jobany talqylau kezinde tórt saghat ayaghynan tik túryp, berilgen 50-den astam súraqtargha taghy da mýdirissiz jauap berdi. Sol kezde jasy jetpiske tayap qalghan Salyq agha bizge qolyna nayza alyp maydanda shayqasqan alyp batyrlarday elesteytin. Manyzdy qújat 25-qazan kýni 18:55-te qabyldandy. Jogharghy Keneste 360 deputat bolsa, sol kýngi sessiyagha 281 deputat qatysty. 79 deputat týrli syltaumen búl jiyngha qatyspady. Mәskeuden seskengen bolar. Qatysqan deputattardyng 261-i qújatty qoldady, 18 deputat qarsy boldy, 2 deputat qalys qaldy.

Deklarasiyada Qazaqstanda biylikting preziydenttik formasy qarastyrylatyny, odaqqa kiru-men shyghu qúqyghyn ózinde saqtaytyny, halyqaralyq baylanystarda derbes subiekt bolyp tabylatyny, ishki armiyasy bolatyny, odaqtyq menshikten óz ýlesin alugha qúqyly ekendigi ýlken tabandylyqpen kórsetildi.

Qújatta qazaq halqyna qatysty manyzdy tórt qaghida jaryqqa shyqty. Onda Qazaq SSR-i qazaq últynyng taghdyry ýshin jauaptylyghy kórsetildi. Qazaq SSR-i últtyq memlekettiligimizdi saqtau, qorghau jәne nyghaytugha qatysty sharalar qoldanatyndyghy taygha tanba basqanday jazyldy. Qazaq halqynyn, elde túratyn basqa da diasporalardyng tilin, mәdeniyetin damytugha mindetti ekendigi atap aityldy. Respublikadan tys jerlerde túratyn qazaqtardyng últtyq-mәdeni, ruhany jәne til jónindegi qajetin qanaghattandyrugha qamqorlyq jasaytyny kózdeldi. Últtyq erekshelikterine baylanysty búl merekeni óz basym Qazaq Respublikasynyng kýni retinde qabyldaytynmyn.

Osynday manyzdy mereke 17 jyl toylanyp keldi de 2008 jyly Tәuelsizdik merekesine sinirilu jolymen joyyldy. Odan keyingi jyldarda Respublika kýni merekesin qaytaru turaly jii qalam terbep keldik.

Búl merekeni atap ótu nelikten toqtatyldy desek, oghan N.Nazarbaevtyng antiqazaqtyq ústanymy sebep boldy dep aitugha bolady. Óitkeni Deklarasiyada Qazaqstandy qazaq halqynyng ózin ózi biyleu qúqyghynyng kórinisine menzeytin, Qazaqstan qazaq halqynyng damuyna jauapty ekendigi, últtyq memlekettilikti saqtaugha mindettiligi turaly qaghidalar elding últtyq memleket baghytynda damitynyn qaltqysyz kórsetti. Bastapqy ústanymy ózgerip ketken N.Nazarbaev Qazaqstandy últtyq memleket retinde damytugha mýddeli bolmady.

Endi mine, qazirgi biylik sol qatelikterdi týzetip, 13 jyl úmyt bolghan merekeni Últtyq mereke mәrtebesinde elimizge qaytardy. Búl qazaq halqynyng kónilinen shyqqan qadam boldy!

Sol últtyq merekeleriniz qútty bolsyn!

Marat Bәidildaúly, jazushy-publisist

Abai.kz