Dýisenbi, 13 Mamyr 2024
Janalyqtar 2229 0 pikir 6 Qarasha, 2012 saghat 07:06

Cerik Saparghali: «...Últtyq mýddeni oligarhtyng – Ábilәzovting mayshelpegine aiyrbastap jiberdiniz!..»

Qogham belsendisi, Janaózen qúrbandarynyng ar-namysyn qorghaghany ýshin on aidan astam uaqyt bas bostandyghynan aiyrylyp, asqaraly alpys jasyn týrmening tar qapasynda «toylaghan» Serik Saparghali, shyn mәnisinde, túrmys-taghdyry men qayratkerlik qasiyeti qatar shyndalghan túlgha.

Janaózen men Shetpede naqaqtan qúrban bolghandardyng әruaqtary bir tiri pendege razy bolsa, ol - Serik Saparghaly shyghar. Janaózen men Shetpedegi qayghyly oqighalargha baylanysty jәne tirkelmegen «Algha» partiyasynyng jetekshisi Vladimir Kozlovqa qarsy jalaly sóz aitpaghany ýshin «Áleumettik arazdyqty qozdyrdy» degen aiyppen 10 ay boyy qamauda otyryp, qiynshylyqqa kónip, bassyzdyqqa shydaghan Seken: «Sotqa mening Vladimir Kozlovqa qarsy aighaq aitqanym qajet boldy. Eger men «Janaózenge Vladimir Kozlovtyng tikeley núsqauymen bardym» dep kórsetsem - bolghany edi ghoy?!. Onda men, basqalar siyaqty, sotqa deyin-aq qamaudan qútylar edim. Biraq, men onday jalghan sóz aitugha bara almadym. Mening Janaózenge barghan jolqarajatymdy tólegenin Kozlovtyng ózi de moyyndaghan bolatyn...» - dep, shimirikpesten shyndyqtyng basyn ashty.

Qogham belsendisi, Janaózen qúrbandarynyng ar-namysyn qorghaghany ýshin on aidan astam uaqyt bas bostandyghynan aiyrylyp, asqaraly alpys jasyn týrmening tar qapasynda «toylaghan» Serik Saparghali, shyn mәnisinde, túrmys-taghdyry men qayratkerlik qasiyeti qatar shyndalghan túlgha.

Janaózen men Shetpede naqaqtan qúrban bolghandardyng әruaqtary bir tiri pendege razy bolsa, ol - Serik Saparghaly shyghar. Janaózen men Shetpedegi qayghyly oqighalargha baylanysty jәne tirkelmegen «Algha» partiyasynyng jetekshisi Vladimir Kozlovqa qarsy jalaly sóz aitpaghany ýshin «Áleumettik arazdyqty qozdyrdy» degen aiyppen 10 ay boyy qamauda otyryp, qiynshylyqqa kónip, bassyzdyqqa shydaghan Seken: «Sotqa mening Vladimir Kozlovqa qarsy aighaq aitqanym qajet boldy. Eger men «Janaózenge Vladimir Kozlovtyng tikeley núsqauymen bardym» dep kórsetsem - bolghany edi ghoy?!. Onda men, basqalar siyaqty, sotqa deyin-aq qamaudan qútylar edim. Biraq, men onday jalghan sóz aitugha bara almadym. Mening Janaózenge barghan jolqarajatymdy tólegenin Kozlovtyng ózi de moyyndaghan bolatyn...» - dep, shimirikpesten shyndyqtyng basyn ashty.

...Ár nәrsening bastau negizi bolatyny siyaqty, Serik Saparghalidyng da «shatasqan» eki túsy bar siyaqty, onyng alghashqysy: 2011 jyldyng mausym aiynda Amangeldi Imanovtyng eskertkishining aldynda aitqandary; ekinshisi: Janaózen qasiretining erteninde, yaghni, 2011 jyldyng 17 jeltoqsanynda Almatydaghy alanda ashynyp sóilegen sózi...

«Bәle qayda deseng - tabanynnyng astynda» deytin edi ýlkender, atalghan eki jiynda sóilegen adamdar az bolghan joq, kerek deseniz, Serik Saparghalidyng sózderinen on ese ashy, jýz mәrte qatty aitqandar da boldy. Biraq, qúqyq qorghau oryndarynyng qúryghyna dәp Serik Saparghaly týsti.

Nege?

Múnyng esh qúpiyasy joq. Sebebi, Sekeng «Alghanyn» yqpalyndaghy «Maydan» qozghalysynyng beldi mýshesi bolatyn. Al, «Alghanyn» artynda Múhtar Áblyazovtyng túrghany әldeqashan ayan bolghan...

Negizi, Serik Saparghaly múnayshylardyng óz adamy edi. Olay bolatyny: bir kezde ózi múnayshy bolyp júmys istegen Sekeng múnayshylardyng razryadtyq, salalyq, koeffisiyentterge qatysty jalaqylary men ýstemeleri jónindegi mәselelerin bylayghy kóp shuyldaqtan tereng týsinetin jalghyz adam-tyn.

Múnay men gaz salasyndaghy enbek qatynastarynyng iri mamany Saparghaly Janaózende ózin sudaghy balyqtay erkin sezindi. Qazaqtyng batys ónirining atyshuly kәsiporyndarynyng deni, aitalyq, «Tenizshevroyl» kompaniyasy da bir kezde Serik Saparghalidyng tikeley qatysyp, kenester bergen mәmileleri boyynsha әli kýnge deyin júmys istep jatyr.

«Jalaqylargha qosylatyn 1,8 payyzdyq salalyq koeffisiyentter» men 2009 jyldyng 1 qantarynan bastap, jalghyz «Qazmúnaygazdyn» Barlau-Óndiru» kәsiporyny boyynsha, shamamen, 13 milliard tengening (yaghni, 80 million AQSh dollary) ýnemdelgendigin (basshylardyng qymqyryp ketkendigin), 80 payyz syiaqynyng 42 payyzyn kesilip tastalghandyghyn tek Saparghaliday bilikti maman ghana eseptep, bildi.

Sondyqtan, «Múnayshylardyng talap-tilekterining negizi bar» degen Saparghali, Janaózen men Shetpe qasiretine o basta kәsipodaq qyzmetkerlerining biliksizdigi alyp kelgendigin ashyq aitty. Basynda-aq talap-tilekterdi qoi sauatty әri zandy jolmen jýrmegen sekildi. Qanday da enbek dauy bastalar aldynda, Enbek kodeksining erejesine oray újymnyng jalpy jinalysy ótui kerek. Jinalysqa qatysushylardyng jartysynan astamy talap-tilekterdi qoldasa, onyng qorytyndylary kәsiporyn basshylarynyng aldyna qoyylady.

Serik Saparghaly bylay deydi: «23 qarashada jinalysqa qatystym. «Qazmúnaygazdyn» Barlau-Óndiru» AQ-nyng bas diyrektorynyng birinshi orynbasary V.Miroshnikov pen K.Eshmanov ekeui: «Bitimgershilik komissiyasyn qúrayyq, sizder júmysqa shyghynyzdar» - dep, úsynys jasady... Múnayshylar aldyna shygharghan adamdardyng kelissózge iykemi bolmaghan. Olardyng qúqyqtyq shenberge týsuge mýmkindigi boldy. Bes adamdy bitimgerlik komissiyagha kirgizip, olardyng talaptary boyynsha júmys istettirip, qalghany júmysqa shyqqany jón bolar edi. Artyq talaptardy alyp tastau kerek edi. Audandyq komiytetting 60 payyzyn beru, jekeshelendirilgen kәsiporyndardy qaytaru - enbek dauyna kirmeytin mәseleler...»

Jany bar tújyrym. Shyndyqtyng auyly alys emes aqiqat. Múnayshylardyng qiynshylyqtaryn paydalanyp, sayasy úpay jinaushylardyng arandatushylyqtary kiylikpegende, kim biledi, Janaózen qasireti oryn almas pa edi?!.

Qanday manyzdy mәsele bolmasyn, bilim-bilik pen saliqaly sabyrlylyq auaday qajet. On myndaghan adamdardyng taghdyrlary tarazygha týskende, keybireulerding qaraqan basynyng qamy men qúdyq-qúlqynan kýitteui - qashanda qayghy-qasiretterge alyp keledi...

«Algha» partiyasyna eshqashan mýshe bolghan emespin. Qúrylghan kezde «әdiletsizdikke, jemqorlyqqa qarsy kýres bolady» degen son, «Halyq maydanyna» qatystym. Vladimir Kozlovqa qaraghanda, Aqjanat Áminov múnayshylar men janaózendikterge kóbirek enbek sinirdi, múny adamdar op-onay aityp beredi..» - dep, aghynan jarylghan Saparghalidyng shyndyghyn, nege ekeni belgisiz, әriptesteri salqyn qarsy aldy.

Qúddy bir, Vladimir Kozlovty úzaq merzimge Aqtaudyng soty emes, Serik Saparghaly kesip shyqqanday, әsirese, «Alghalyqtardyn» qandybalaq әriptesterine bir auyz jyly sóz aitpauynan búl újymnyng «úiymshyldyq ruhy» sezilip qaldy...

«...Ózime әriptes dep senip jýrgen adamdardyng ózgergeni - meni qatty tandandyrdy. Mening týrmeden aman qalghanym - әldekimderge jaqpaghan siyaqty» - dep, sәl-pәl abyrjynqyraghan qalyp tanytqan Sekeng lezde túla-boyyn, senim-nanymyn, kýsh-quatyn jiyp aldy.

...Uaqytty sәl shegersek, Janaózen qasiretining aldynda Janbolat Mamaydyng qaltasynan tabylghan buma-buma dollardyng shyghu tegin taghy bir «Alghalyq» Jasaral Quanyshәli: «Aqsha alyp jýruge bolmaydy dep kim aitty? Olardy ústap alugha kimning haqysy bar? Janbolat Mamaydyng qaltasyndaghy aqshany nege týgendeydi? Aqsha alyp jýru - qylmys emes!» - dep, qanshama sýtten aq, sudan taza kórinuge tyryssa da, «úrynyng arty quys» bolyp shyqty...

Olay deytinim, namysshyl qazaqtyng sýiikti basylymy «Jas qazaq» gazetindegi Jasaral Quanyshәli men Serik Saparghalidyng ekeuary әngimesinen yqshamdalyp alynghan ýzindi talay shyndyqtyng betin ashty.

«...Serik Saparghali: Men kimge jala jauyppyn, Jәke! Men sizge súraq qoyyp túrmyn. Aytynyzshy, kimge jala japtym?

Jasaral Quanyshәli: Japqan joqsyn.

Serik Saparghaliy: Onda nege maghan shabuyldap jatyrsyzdar?..

Jasaral Quanyshәli: Eshqanday da shabuyl bolghan joq...

Serik Saparghali: Sonda men ne ýshin sottaldym? Jәken: «Janaózenge jeti ay boyy bara almay jýrdim» - deydi. Al, bastyghyn qamap qoyyp edi, apta sayyn baryp jýrdi.

Jasaral Quanyshәli: Ne dep túrsyn?! Men bir-aq ret bardym.

Serik Saparghali: Aqtauda neshe kýn boldynyz?

Jasaral Quanyshәli: Sottyng ayaghyna deyin boldym.

Serik Saparghali: Mine, kórdiniz be? Sonda baryp jatqansyz. Al, múnayshylar qiyndyqqa tap bolghanda, barugha jaramadynyz! ...Últtyq mýddeni oligarhtyng - Ábilәzovting mayshelpegine aiyrbastap jiberdiniz!..

...Jasaral Quanyshәli: Bergen antynnan taydyn! «Ólsem de, taymaymyn» - dep ant bergen búl!

Serik Saparghali: Men kimdi kórsetip berippin?

Jasaral Quanyshәli: Eshkimdi kórsetpey-aq qoy, sen ózindi-ózing sattyn!..Ábilәzovten aqsha alghanymdy dәleldeshi, qane!

Serik Saparghali: Qazaqtar qinalyp jatqanda, ayaq basqan joqsyn! Kozlovty ústaghanda shandaryng shyghyp ketti!

Jasaral Quanyshәli: Shanym shyghady...

Serik Saparghali: Sender múnayshylardyng mәselesin әli kýnge deyin týsinbey jýrsinder! Eger maghan shabuyldaytyn bolsandar, 61 tomnyng bәrin internetke shygharamyn. Qazir Ábilәzovting aqshasy bolghan son, shashbauyn kóterip jýr, aqshasy bitken kýni oligarh búlardyng bireuin de taba almay qalady. ...Nege Ábilәzovting advokaty bolyp túrsyn! Zandy týrde eshkim milliarder bola almaydy. Soghan miyng jetpey túr ma? Ábilәzovti nege dattamaysyn?

Jasaral Quanyshәli: Dattamaymyn!

Serik Saparghali: Men 61 tomdy týgel oqyp shyqtym, biraq, Ábilәzovting halyq ýshin istegen bir nәrsesin kórgenim joq, halyqqa jany ashyghan bir sózin estigenim joq. Aldynghy kýni - Aslan Musiyn, sosyn, Ghalymjan Jaqiyanov, keshe - Bolat Ábilev, endi býgin - Kozlov pen Ábilәzov payghambar!

...Ábilәzovting media-resurstary maghan qatysty dúrys aqparat taratyp jatqan joq. «Halyq maydany» Ábilәzovting jobasy ekenin bilmegen edim. Konstitusiyadan orys tilining mәrtebesin alyp tastau turaly 138-ding hatyna qol qoyghan adamnyng biri - menmin. Qol qoyghandardyng kóbi bas tartqan kezde, óz pikirimde qaldym. Sondyqtan, olar («alghalyqtar») meni jaqtyrmaytyn bolar»...

Búl әngimening týiini bireu: «Alghanyn» ainalasy ainalyp ótpes bylyq... Áytkenmen, Vladimir Kozlovty úzaq merzimge kesken Serik Saparghalidyng batyldyghy da, Jasaral Quanyshәlining «kýreskerligi» de emes, resmy taghylghan aiyptary men estigen adamdy esinen tandyra jazdaghan jighan-tergen jeke baylyghy shyghar?!.

Qazaq Elindegi oblys әkimining nemese ministrding birinshi orynbasarynyng jәne beli bekem bildey biznesmenining ózi túratyn qalasy men audanynda, әri ketkende, Almaty men Astanada student balalaryna alghan pәterleri boluy mýmkin. Al, últy basqa, dini bólek, tili jat, bir qaraghanda, «demokratiya jalauyn» jalandatyp, jalanayaq jýrgendey kórinetin Vladimir Kozlovtyng qazyna-baylyghy kekirigi azghan kez kelgen qazaq ministri men oblys basshysyn on orap alady. Qaranyz: jeke basyndaghy 11 pәter, 5 jer ýileri, 2 jer telimi, 3 qymbat kólikter jәne tirkelmegen «Algha» partiyasynyng әrbir oblystyng ortalyghyndaghy ýileri men pәterleri, jer telimderi men kólikteri, kenseleri men jihazdary t.s.s. tolyp jatqan dýniyeler...

Tughan topyraghyndaghy qazaqtyng qara balasy qalada ómir boyy ter tógip, jalghyz pәterge әreng qol jetkizedi, al, kelimsek Kozlovtar dýniyeni ýrlep iship, shayqap tógedi?!.

Búl netken batpan qúiryq? Osynshama baylyghy bar adamnyng basy Janaózenning jarymaghan múnayshysynyng qant-suyna basy auratynyna senesiz be?!.

Múnda jalghyz-aq mýdde bar: milliondaghan qarjysyn qúighan oligarhtyng tapsyrmasyn mýltiksiz oryndap, senimin tolyqtay aqtau maqsatynda sayasy úpay jinau arqyly jinaghan jeke baylyghyn eseley týsu.

Meninshe, Qazaq Elinde ózi qazaqqa kýieu, aqkónil әri peyili de týzuleu Viktor Hrapunov deytin jalghyz orys bar edi, aldymen sekirtip, sonynan kekirtip, odan da jeridik. Al, qos Vladimirding (V.Shkolinik pen V.Kozlov) bir barmaqtarynyng jasyryn túrghanyn bayqau qiyn emes...

...Sayasy kýresting kýlli satylarynan sýrinbey ótken Serik Saparghali: «Mamyr aiynda Almatydan Aqtóbege etappen ketip bar jatqan kezde, az da bolsa, tildesip qaludyng sәti týsti. Sonda maghan Volodyanyng aitqany: «Seke, mýmkindiginshe bosanyp shyghugha tyrysynyz, sottalatyn adamnyng sany az bolghany jaqsy», - degen bolatyn. Óz basym keybir «kinәmdi moyyndaghanda», eshkimge zalalym tiygen joq, eshkimdi syrtynan satyp, atyn ataghan joqpyn. Qalay, kimning atyn atauym kerek? Aynalyp kelgende, bizding ýsheumizding de eshbir kinәmiz joq qoy!» - dep, janyna qamauda otyrghannan góri, bostandyqqa shyqqannan keyingi negizsiz aiyptar taghyp, әdiletsiz aitylghan sózder qatty batqandyghyn ashyq jayyp saldy.

Árdayym әdil kózqarasymen erekshelenetin Bolathan Tayjan atyndaghy qordyng preziydenti Muhtar Tayjan ózining oiyn omyrtqadan soqqanday sylq týsiripti: «Obvinyati Serika Sapargaly y drugih ludey v tom, chto ony skazali, po krayney mere, nekorrektno. Na eto ne iymeiyt moralinogo prava te, kto y dnya ne provel v usloviyah, gde 10 mesyasev probyl Seriyk-aga. Nam nado splotitisya vokrug takih ludey, a ne ogulino kritikovati ih pochem zrya...»

Sirә, qazaq «Ornynda bar - onalar» degendi osyndayda aitsa kerek...

...Ádettegi qarapayym keypimen Sekeng qamaudan shyqqanda ózin qymbatshylyqtyng qysyp bara jatqandyghynyng әri tandandyrghanyn, әri shoshyndyrghanyn aitady. Jol aqysyn tóleuge 50 tenge úsynsa, tekserushi: «80 tenge tóleniz» - deydi. Azyq-týlik dýkenderining baghasy aspandaghan, sýt ónimderi 30-40 payyzgha deyin qymbattap ketken!

«Qymbattaulardan esimdi jiya almay jýrmin» - degen Sekeng әli de jýrek qyjylyn basa almay: «Volodya mening qorghaushym Kýlpәsh Ayghyrbaevagha ózining әieli Áliya arqyly: «Sekeng eshkimge kesirin tiygizbey, taza shyghyp ketti, oghan mening rahmetimdi jetkiziniz», - depti. Men onyng osy azamattyq sózine rizamyn!» - deydi...

...Serik aghamyzgha shyndap renjiytin bir kisi bolsa, ol - men boluym kerek edi. Óitkeni, «Qazaq Eli» halyqtyq qozghalysyn qúrar tústa men Almatygha arnayy kelip, eng aldymen, Sekenmen aqyldasqan bolatynmyn. Obaly neshik, aghamyz mening oi-pikirlerimdi qyzu qoldap, tipti, qozghalystyng qúrylu jinalysyna da belsene qatysty.

«Qazaq Eli» halyqtyq qozghalysy qúrylghan kezde qoghamda ózim kýtpegen belsendilik dýmpui payda boldy. «Algha» partiyasynyng basshylary últshyldardyng ekpininen seskendi me eken, tez arada «Maydan» qozghalysyn úiymdastyrdy. Bir kýni syr ashyp, senim artqan Serik Saparghaly agham maghan «Maydan» qozghalysyna barugha sheshim qabyldaghanyn aitqanda, talyp qala jazdadym. Amal qansha, ishimnen tyndym da qoydym...

Saliqaly sayasatker Aydos Sarym qazaq últshyldaryna qarama-qarsy qúrylghan «Maydannyn» pasyq pighylyn týsinip qalghan boluy kerek, «Úly Dala» qozghalysynyng túsauyn kesti. Men ishimnen: «Esep 2:1. Jenis bizdiki!» - dep, shynayy quanyp, sabama týstim...

Saparghaly isti bolghanda, men kek saqtap, baqay-esep qúrghanym joq, belgili advokt Abzal Qúspanovtan Sekenning qorghaushysy boluyn súradym. Óitkeni, adasqan bir apamyzdyn: «Jalghyz Kozlovqa - men qazaqtyng 100 jigitin aiyrbastamaymyn» degeni arymdy qamshylap, janyma qatty batty. Biraq: «Apatay-au, sol qazaqtyng 100 jigitining ishinde ózinizding әkenizding de, bauyrlarynyzdyng da, balalarynyzdyng da qosaqtalyp ketkenin nege oilamadynyz?!.»

...Keshe ghalamtorda Vladimir Kozlovtyng bir әngimesi jaryq kórdi. Niyeti bóten bireuler «tәrjimalau barysynda birjaqtylyqqa úryndy» dep kinәlamau ýshin Kozlovtyng sózderin týpnúsqasynda berdim: «Hotel by odnoznachno y otdelino skazati po Sapargali: ya uvajai ego stoykosti y povedenie v turime. On chestno otsiydel pochty 9 mesyasev v usloviyah, kogda deni - za mesyas po oshusheniyam. On ne skazal protiv menya ny slova. Konechno, y govoriti bylo nechego, no vedi mnogie nashli, chto skazati, kogda priyperlo. Ya ne hotel by, chtoby ego osujdaly te, kto ne sposoben ponyati v silu togo, chto sam cherez eto proshel. Lichno ya uvajai...»

Bolmysy birbetkey, sózi syrbaz, seri Sekeng de selt etpeydi: «Ózimizden keyin, últ mýddesin oilap, izimizdi basady-au degen buyngha aqyl-kenes aityp, qolghabys etsem degen maqsatym bar» - dep, alghan betinen qaytapaghan qaysarlyq tanytty.

...Men tan-tamasha qalatyn bir nәrse: Vladimir Kozlovqa serke (liyder) degen mәrtebeli ataqty berip jýrgen kim? Kozlov eshqanday serke emes, ol - bar bolghany oligarh Áblyazovtyng jaldamaly júmysshysy. «Serke» dep - búqaranyng qúrmetine bólenip, selkeusiz senimin iyelenip, artynan senimdi kópshilikti erte alghan, mysaly, Múhtar Shahanovtay  túlghany ataydy.

Sondyqtan, Serik Saparghaly aghamyzdyng «Men Kozlovty satqan emespin!» dep, bireuding aldynda aqtaluynyng mýldem qajeti de joq. Eng manyzdysy, qazaq - qazaqty satpasyn! Kozlovtyng bostandyqta qalghan sybaylastary men orys jurnalisterining «aytaghyna erip, aidauyna kónip», esil sózdi kópirtuding qajeti joq.

Qanday qiyn jaghdayda da, qazaq - qazaqqa bolat qorghan boluy kerek! Qandasymyzdy jaudyng qolyna, dúshpannyng mazaghyna tastamauymyz kerek! Naghyz qazaq bolsang - qay qazaqtyng da namysyn taptatpa! Shynayy bauyr ekensing - qazaqtyng shyndyghyn ghana moyynda!

...«V.Kozlov pen IY.Vinyavskiylerdi arttarynan izdeytin әielderi bar, taghdyrdyng jazumen Serik aghamyz jalghyz qalypty» deytinder qatty qatelesedi. Serik Saparghaly әste jalghyz emes. Sekenning sonynda ózi janynday sýietin, arynday qorghaytyn qabyrghaly qazaghy bar. Qazaqtyng tórinde: «Men aitatyn sózimdi әldeqashan alangha shyghyp aittym. Men eshkimning artyna tyghylghan emespin, tyghylmaymyn da!» - dep, tayghaq jolgha tura tartqan alpystan asqan arlanynyng arnayy túghyry túr.

Qajymúqan Ghabdolla

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 1958
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2257
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 1857
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1549