Jeksenbi, 28 Sәuir 2024
Janalyqtar 9668 0 pikir 5 Qarasha, 2012 saghat 04:46

Botagóz Sәrsenghali. Fast-fud taghamdary - ómirinizge qauipti!

Halyqtyng densaulyghy - qoghamymyzdyng zamanauy talaptarynyng basty mәselesi bolyp tabylady. Býgingi tanda oryn alyp otyrghan ekonomikalyq daghdarys, әleumettik mәselelerding ushyghuy halyq densaulyghyna keri әserin tiygizdi. Sondyqtan, Qazaqstan halqynyng densaulyq jaghdayyn kónil qynjylarlyq jaghdayda dep baghalaugha bolady jәne soghan oray medisinalyq qyzmetkerlerding barlyq kýsh-jigerin, halyqtyng densaulyghyn saqtaugha júmyldyru qajet. Onyng ishinde, keyingi qauym, jas úrpaq - balalarymyzdyng densaulyghyn saqtap, nyghaytu - qogham men memleketting negizgi, keyinge qaldyrugha bolmaytyn mindetterining biri bolyp tabylady.

Kóne zamanghy qaghidada boynsha:  «As - adamnyng arqauy» - delingen. Ókinishke qaray, bizding zamandastarymyz ózin deni sau jәne symbatty sezinu ýshin qalay tamaqtanu kerektigin bile bermeydi. Tamaqtanudyng da ózindik erejeleri bar jәne olardy eskermeuge bolmaydy, óitkeni tamaqtanu - bizding densaulyghymyzdyng qúramdas bóligi ekenin este saqtauymyz qajet. Ótken ghasyrdyng 80-90 jj. «jýgirip jýrip qorektenu» dep atalatyn nemese Fast-fud mәdeniyeti býkil әlemge taraghan bolatyn.

Mamandardyng aituy boyynsha, kóbinese balalar men jasóspirimderde  fast-fud әdettenudi tughyzady. Olardyng densaulyqtaryna ýlken ziyan keltiretin gamburgerler, chipsiler jәne pissa bizding balalarymyzdyng sýiikti taghamdary bolyp sanalady. Artyq salmaq, gastrit jәne jalpy әlsizdik -ziyandy daghdylardyng nәtiyjesi.

Halyqtyng densaulyghy - qoghamymyzdyng zamanauy talaptarynyng basty mәselesi bolyp tabylady. Býgingi tanda oryn alyp otyrghan ekonomikalyq daghdarys, әleumettik mәselelerding ushyghuy halyq densaulyghyna keri әserin tiygizdi. Sondyqtan, Qazaqstan halqynyng densaulyq jaghdayyn kónil qynjylarlyq jaghdayda dep baghalaugha bolady jәne soghan oray medisinalyq qyzmetkerlerding barlyq kýsh-jigerin, halyqtyng densaulyghyn saqtaugha júmyldyru qajet. Onyng ishinde, keyingi qauym, jas úrpaq - balalarymyzdyng densaulyghyn saqtap, nyghaytu - qogham men memleketting negizgi, keyinge qaldyrugha bolmaytyn mindetterining biri bolyp tabylady.

Kóne zamanghy qaghidada boynsha:  «As - adamnyng arqauy» - delingen. Ókinishke qaray, bizding zamandastarymyz ózin deni sau jәne symbatty sezinu ýshin qalay tamaqtanu kerektigin bile bermeydi. Tamaqtanudyng da ózindik erejeleri bar jәne olardy eskermeuge bolmaydy, óitkeni tamaqtanu - bizding densaulyghymyzdyng qúramdas bóligi ekenin este saqtauymyz qajet. Ótken ghasyrdyng 80-90 jj. «jýgirip jýrip qorektenu» dep atalatyn nemese Fast-fud mәdeniyeti býkil әlemge taraghan bolatyn.

Mamandardyng aituy boyynsha, kóbinese balalar men jasóspirimderde  fast-fud әdettenudi tughyzady. Olardyng densaulyqtaryna ýlken ziyan keltiretin gamburgerler, chipsiler jәne pissa bizding balalarymyzdyng sýiikti taghamdary bolyp sanalady. Artyq salmaq, gastrit jәne jalpy әlsizdik -ziyandy daghdylardyng nәtiyjesi.

Qazirgi uaqytta bigmak, shaurma, sendvichter, cheburekter, pissa, chipsy, quyrylghan kartop jәne týrli gazdalghan susyndar kóp. Biraq, olardyng sapasy men qúramynda ne bar eken? Ony kópshilik bile bermeydi. Búl taghamdardyng barlyghy fast-fud (tez әzirlenetin tamaq) qataryna jatady. Sondyqtan, osynday taghamdar adam densaulyghy ýshin óte ziyandy bolyp tabylady. Fast-fud taghamdaryn bireuler kýnde iship-jep jýrse, keybireuler anda-sanda ghana paydalanady. Tamaqty ýide asyqpay dayyndaugha mýmkindik bolmaghandyqtan, qazirgi tanda qolayly әri baghasy qymbat emes. Alayda, óte qauipti. Soghan qaramastan, key adamdar erinshektigining saldarynan dayyn asqa jýgiretini shyndyq. Búl dúrys emes. Ásirese, balalardy kishkentay kezinen bastap múnday tamaqtargha ýiretpegen jón. Fast-fud satatyn dýkender әdemi jarnamalary arqyly ónimderin tómen baghalarmen úsynyp, jyldam әzirlenetinin aityp, tútynushylardyng nazaryn ózderine audarady. Mamandardyng aituynsha, fast-fudpen tamaqtanugha mýldem bolmaydy. Osynday taghamdardyng qúramynda maylar men konservanttar kóp bolghandyqtan, dәrumender mýldem joq. Al ol nesimen qauipti desek, fast-fud taghamdaryn dayyndau barysynda margarin kóp mólsherde qoldanylady. Margarinning qúramynda jasandy ónim, yaghni, trans maylar kóp. Keybireuler fast-fudtyng densaulyqqa ziyan ekenin bile túra, odan bas tartpaydy. Ghalymdardyng payymdauynsha, búl jaghday adamdy psihologiyalyq jәne himiyalyq tәueldilikke әkep soqtyrady. Óitkeni, atalghan ónimderdi jasaushylar onyng dәmin kýsheytetin arnayy qospalardy qosady da, sol arqyly tútynushylardy ózine tartady eken. Tez tamaqtanudyng kesirinen as qorytu joldary qiyndaydy. Fast-fudqa ýiir jandardyng asqazan, jýrek aurulary, qan qysymy, qant diabeti aurulary kýn ótken sayyn ýdey týsedi. Ásirese óz densaulyghyna kónil bólmeytin jastargha obal. Olar diyeta saqtamay, tamaqtanatyn bolsa, saulyghy kýn ótken sayyn әlsirey týsedi. Týrli elderdegi medisinalyq zertteulerding nәtiyjesi fast-fud ónimderin kýndelikti qoldanu semizdikke әkeledi deydi. Bir ghana ortasha kólemdegi gamburger nemese bir stakan koka kola 1500 koloriyagha teng kýndelikti adamnyng bir kýndik tamaghy 1500 koloriyany   qúrau kerek. Al siz bir ghana gamburger men shektelip qoymaysyz ghoy. Búl ónimder adamdy tolyq tәbetin qanaghattandyra almaydy, ol tek az ghana uaqytqa asqazandy aldau dese bolady. Jarty saghattan song adam taghyda tamaqtanghysy keledi. Diyetolog-dәrigerler semizdikke aparatyn «qauipti» taghamdardy atap ótti. Birinshi orynda tәt­ti gazdy susyndar túr. Shól basu ýshin emes, qayta shóldetip, qayta-qayta ishuge mәjbýrleytin qútydaghy búl susyndardyng qúramynda qant shekten tys kóp. Ýlken-kishi qúmarlanyp ishetin bir stakan ko­lanyng ózinde 5 shay qasyq qant bar, al bir litr kolada 25 shay qasyq nemese 125 gramm qant bolady eken. Sol siyaqty kartoptan jasalghan chipsylardy bala bitken jaqsy kóredi. Búlar pureden jasalghandyqtan, onyng qúramyna jasandy may men jasandy týrli dәmdeuishter qosylyp, adamdy jegen ýstine jey týsuge shaqyrady. Sonymen birge, sosiskalar, pisirilgen shújyqtar, pashtetter etten jasalghanday kóringenimen, negizinen jartysyna juyghy maydan jasalyp, týrli tәtti dәmdeuishtermen býrkemelenedi. Quyrylghan semiz et, kofe, shokoladtar, arzan әri kaloriyasy kóp nan-jarma, kondiyter ónimderi de adamdy semizdikke aparyp tireydi. IYisi múryn jaratyn, tez dayyndalghan taghammen jýrek jalghap alugha ýlken-kishining bәri qúmar.

Almaty qalasynda qazirgi uaqytta júmys istep túrghan "KFC - Rostiks" (Kentucky Fried Chicken nemese KFC - (aghyl. Kentucky Fried Chicken - Kentukkiyden әkelingen quyrylghan tauyq eti) - fast-fudtyng amerikalyq meyramhana jelisi, tauyq etinen jasalghan firmalyq taghamdar - maygha quyrylghan tauyq ayaqtaryn әzirleydi) fast fudtar jelisining tómende keltirilgen bólimsheleri bar:

1.      MEGA sauda, oyyn-sauyq ortalyghynda

2.      Promenade sauda, oyyn-sauyq ortalyghynda

3.      «ADK» sauda, oyyn-sauyq ortalyghynda

4.      « Maxima» sauda, oyyn-sauyq ortalyghynda

5.      «Praym - plaza» sauda, oyyn-sauyq ortalyghynda

6.      «Silk Way Sity» sauda, oyyn-sauyq ortalyghynda

7.      «Silk Way Passaj» sauda, oyyn-sauyq ortalyghynda

8.       «Sputniyk» sauda, oyyn-sauyq ortalyghynda

9.      «Aport Almaty» sauda, oyyn-sauyq ortalyghynda

10.      Almaty әuejayynda

11.     «Cinema Towers » kinoteatrlar jelisinde

12.      «Kino Park» kinoteatrlar jelisinde

 

Rostiks KFC taghamdarynyng kaloriyalyghy

Tagham ataulary

Tagham massasy, g

Belok

May

Uglevod

Energetikalyq qúndylyghy

Tauyq

159

18,5

12,8

14,1

245,6

Tauyq qanattary

216

16,6

20,7

15,4

314

Tauyqtan dayyndalghan stripster

140

22,3

10,3

15,8

245,1

Sendvichter

253

9

17,6

21,3

280

Burgerler

258

12,8

11

22,6

240

Fry kartoby

240

22,3

11,8

15,9

259

Chiyken popkorn

100

3,8

15,5

30,1

270

 

Adamnyng densaulyghy ýshin tiyimdi tamaqtana bilu óte manyzdy. Tiyimdi tamaqtanu degenimiz - qúramynda týrli qorektik zattardyng tolyq mólsheri bar tamaqpen aghzany dúrys, uaqtyly qamtamasyz etu. Jaqynda amerikandyq ghalymdar zertteuler jýrgizip, óte joghary temperaturada dayyndalatyn taghamdardyng qúramynan adamnyng densaulyghyna óte ziyandy «akrilamiyd» degen zatty tapqan. Shaurma, doner-kebabtargha qosa gamburger, hot-dog, grili, pop-korn, chipsy, kartoptan dasalghan fri, qaqtalghan shújyq sekildi taghamdar óte joghary temperaturada dayyndalady. Dәl osy taghamdardy úzaq  kýndelikti paydalanu saldarynan asqazan jarasy, sozylmaly gastriyt, ótting toluy, úiqy bezining qabynuy, jýrek-qan tamyr aurulary, semizdik payda bolatyny, әsirese as qorytu joldaryna óte ziyan ekeni anyqtalghan. Sondyqtan qalyng kópshilikke kóshede dayarlanatyn taghamdardy óte abaylap jegen dúrys ekenin aitar edim. «Auru - astan...» degen sózi beker aitylmaghan. Densaulyghymyzdy saqtay bileyik zamandastar!

«Abai.kz»

0 pikir