Ýkimette keshe dabyl qaghyldy. Ministrler Kabiynetining ekonomikalyq jәne әleumettik «qanatyndaghy» biyik lauazymdy túlghalar birauyzdan Mәsimov Ýkimetining «Daghdarysqa qarsy baghdarlamasynyn» qarapayym búqaragha baghyttalghan bóligin - «Jol kartasyn» jýzege asyruda qarjylyq jónsizdikterge jol berilip jatqandyghyn jariyalady. Bәrinen búryn әsirese, osy iske basymen jauapty túlgha - Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministri Gýlshara Ábdihalyqovanyng dausy basym shyqty. Ministr hanym tipti «taghdyrly» qarjyny talan-taraj etken aimaq әkimdikterining naqty organdarynyng atyn atap, týsin týstedi. Ministrlerding nege mazasyzdanghanyn bilip, aimaq basshylarynyng qalay aqtalghandyghyn múqiyat tyndaghan Kәrim Mәsimov әkimderge demalys uaqytyna qaramastan bel jazbaudy búiyrdy.

Ýkimette keshe dabyl qaghyldy. Ministrler Kabiynetining ekonomikalyq jәne әleumettik «qanatyndaghy» biyik lauazymdy túlghalar birauyzdan Mәsimov Ýkimetining «Daghdarysqa qarsy baghdarlamasynyn» qarapayym búqaragha baghyttalghan bóligin - «Jol kartasyn» jýzege asyruda qarjylyq jónsizdikterge jol berilip jatqandyghyn jariyalady. Bәrinen búryn әsirese, osy iske basymen jauapty túlgha - Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministri Gýlshara Ábdihalyqovanyng dausy basym shyqty. Ministr hanym tipti «taghdyrly» qarjyny talan-taraj etken aimaq әkimdikterining naqty organdarynyng atyn atap, týsin týstedi. Ministrlerding nege mazasyzdanghanyn bilip, aimaq basshylarynyng qalay aqtalghandyghyn múqiyat tyndaghan Kәrim Mәsimov әkimderge demalys uaqytyna qaramastan bel jazbaudy búiyrdy.

- Men bәrinizding nazarlarynyzdy qarjylyq jónsizdikterge audarghym keledi, - dedi keshegi Ýkimette ótken beyneselektorlyq keneste Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministri G.Ábdihalyqova, - «Jol kartasynyn» resmy jetkizushilerinen 25 shaghym kelip týsti. Olardyng barlyghyn tiyisti organdar qarady. Qazirgi kezde búnday jaghdaydyng tórt faktisi tirkelip otyr. Búghan jol bergender: Aqtóbe oblysynyng mәdeniyet basqarmasy, Aqtóbe oblysynyng әleumettik baghdarlamalar, júmyspen qamtudy ýilestiru basqarmasy, Qyzylorda oblysynyng energetika, kommunaldyq sharuashylyq basqarmasy, Jambyl oblysynyng Talas audandyq әkimdigining bilim beru basqarmasy, - dedi ol. Gýlshara Ábdihalyqova sonday-aq «Jol kartasynyn» jastardy óndiristik tәjiriybege tartudy, búrynghydan kele jatqandaryna qosymsha әleumettik júmys týrlerin ashudy qarastyratyn baghyttary boyynsha keybir aimaq basshylyqtarynyng layyqty dengeyde is tyndyra almay otyrghandyghyn ashyq aitty. «Jastar tәjiriybesi», «Áleumettik júmys oryndary» boyynsha qamtu jospardaghygha qaraghanda 70 payyz ghana, - dedi G.Ábdihalyqova, - Biz «Jol kartasy» boyynsha júmysqa tartylghandargha 6 ay jalaqy tóleuge tiyispiz, qazir qalghany 5-aq ai. Sondyqtan shilde ayaqtalghansha, qalghan 30 payyzdy júmysqa ornalastyryp boluymyz kerek. Áytpese, taghy da qarjynyng iygerilmeui oryn alady. Osy orayda ónerkәsiptik oblystar alandatady: Shyghys Qazaqstan oblysynda - 45%, Qaraghandy oblysynda - 51%, Manghystau oblysynda - 58%, Almatyda nebary - 12%, al Astanada әleumettik júmys oryndaryna túrghyzu bar-joghy eki-aq payyz!
Osy tústa «Jol kartasyn» oryndauda aqylgha syimas bir keregharlyq oryn alghandyghy әshkerelendi. Mәselen, әkimder jana júmys oryndaryn ózderinen talap etilgen kólemde ashqan, biraq ol qyzmetti atqaratyn adamdardy tappaghan, sóitip, jana júmys oryndary «vakansiya» týrinde bos túr eken! Kәrim Mәsimov biylghy sәuirdegi sheshimimen, ortalyq organdardaghy vakansiya ataulyny qalamynyng úshymen bir syzyp, qúrtyp edi. Al әkimqaralar kerisinshe, olardy osylaysha «balalatyp» jatqanday. Osyghan qatysty derekti Gýlshara Ábdihalyqova hanym habarlady. Onyng aituynsha, 13 shildedegi jaghday boyynsha, aimaqtarda «Jol kartasy» ayasynda 238 myng uaqytsha júmys orny ashylghan. Yaghny jospar 94%-gha oryndalghan. Alayda «ashylghan júmys oryndaryna 177 myng adam ghana» nemese «74% ghana tartylghan»! «Yaghny qazirgi kezde 61 mynday adamdy kem alghan» dedi ol. Enbek jәne halyqty әleumettik- qorghau ministri búl jaghdaydyng «obektivti sebepteri» de barlyghyn aitty. «Atyrau, BQO, Pavlodar oblystaryn qospaghanda, barlyq jerde josparlanghandaghyday, júmysshylar sany әli tolyq qamtamasyz etilmey otyr. Búl jaghday júmys qolynyng tapshylyghymen de baylanysty. Tirkelgenderding jartysynan astamyn әielder qúraydy, al olar auyr júmystargha barmaydy. Júmyssyzdardyng qúrylymyndaghy 60 payyz - kәsiby bilimi, orta bilimnen basqa bilimi joqtar. Sol sebepti, olardy «Jol kartasyna» joldaugha qinalamyz» dedi Gýlshara Ábdihalyqova. Áytse de, ministr hanymnyng moyyndauynsha, «eki qolgha bir kýrek» izdep, sabylghan jandardyng ózderi ýshin qanshama el qarjysy júmsalyp ashylghan jana júmys oryndaryna túra almauyna aimaq basshylarynyng «nedorabotkalary» keri әser etip túrghan kórinedi. Ministrlikting «qara tizimindegilerdin» kóshin Kulagin basqaratyn Qostanay óniri bastap túr: Kulaginder ózderi janadan ashyp qoyghan jana júmys oryndaryn tek 32 payyzgha ghana júmysshylarmen toltyrghan! Onyng sonynan ShQO keledi: Berdibek Saparbaevtar júmyssyzdardy janadan jasaghan júmys oryndarynyng teng jartysymen (50%) ghana jarylqapty. Búl kórsetkishter Manghystau oblysynda - 56%, Almaty oblysynda 58% kórinedi.

Taghy bir jayt: qadirli qauym memleketting milliardtap qarajat bólip, qanshama júmyssyzdyng qolyna sómke ústatyp, partagha otyrghyzghanyn «kók jәshiktegi» jarnama-rolikten jaqsy biledi. Qazirgi kezde osylaysha 41 myng adam qayta dayarlyqtan ótip jatyr. Sonyng 5 281-i endigi bitirgen, biraq memleket sonyng tek 4 734-ine ghana júmys tauyp bergen.
Qarjy ministri B.Jәmishev te bir «syrdyn» betin ashty. Ákimder «qarjyng da, ózing de bar bol!» degendey, «daghdarysqa qarsy qarajattyn» bir bóligin keri qaytaryp jatqan kórinedi. Jergilikti basshylardyng «jýregin ainytyp» otyrghany - «Jol kartasynyn» әleumettik júmys oryndaryn ashugha, jastar tәjiriybesine, kadrlerdi dayarlaugha jәne qayta dayarlyqtan ótkizuge baghyttalghan baghdarlamalary. «Birqatar oblystar búrynyraq josparlanghanyna qaraghanda, búl baghdarlamalargha degen qajettilik kem bolatyndyghyn mәlimdeude» dedi ol.

- Bolat Bidahmetúly, qanday oblystar sizde eng ýlken alandaushylyq tughyzuda? - dep naqtylady Premier K.Mәsimov.
- Atap aitqanda, Qaraghandy oblysynan osy baghdarlamalardy jýzege asyruda qansha somanyng qajetsiz bolyp qalatyndyghy jóninde naqty boljam bar, - dedi Bolat Jәmishev. - Búl oblysta qabyldanbaghan mindettemelerding somasy 3,9 milliard tenge. Onyng 968 milliony qayta dayarlau jәne biliktilikti kóteruge keledi. Tiyisti hatty olar endigi joldady. Densaulyq saqtau obektilerining kýrdeli jәne aghymdaghy jóndeuinen 1,2 milliard tenge qabyldanbaghan mindetteme shyqty. Basqalaryna kelsek, ShQO men OQO-da - 3,4 milliard tengeden, Almatyda - 2,3 milliard tenge, Almaty oblysynda - 1,9, Astana qalasynda - 1,7, Jambyl oblysynda - 1,6, Pavlodar oblysynda 1,5 milliard tenge.
Búl derek Kәrim Qajymqanúlyn qayran qaldyrdy. Mәn-jaydy bilu ýshin Ýkimet basshysy «osy jaqtan shu shyqpasa eken» degendey, aldymen nazaryn Alataudyng bókterindegi әsem shaharymyzgha audarghan. «Barlyq bayqaular ótkizildi, 396 jobany jýzege asyru bastaldy. 19 mynday júmys orny ashyldy. Búl jýz payyzgha juyq! 8 milliard 254 million tenge iygerildi. Bolat Bidahmetúly aitqangha kelsek, búl jerde 680 million tenge konkurstardan ýnemdelgen qarjy. Jalpy alghanda, bizde barlyghy «normalino». «Jol kartasyn» iske asyruda, Kәrim Qajymqanúly, basqa problema joq!» dep tynyshtandyrdy Almaty әkimi A.Esimov.
- Yaghny Ahmetjan Smaghúlúly, siz Almatyda jaghday baqylauda dep sanaysyz ghoy?! - dep nygharlady Ýkimet basshysy K.Mәsimov.
- Tolyghymen mening baqylauymda! - dep sendirdi Ahmetjan Esimov.
- Qúrmetti әriptester! - dedi jauapty ministrler men әkimderge qayrylghan Kәrim Qajymqanúly. - Bizde jyldyng jyly mausymy qalmady deuge bolady. Sondyqtan birinshi kezekte aqsha alynghan barlyq bilim nysandaryna kónil bólinizder. Olardaghy júmystar 1 qyrkýiekke deyin bitetin bolsyn. Tútastay alghanda, múqiyat bolynyzdar! Arqany kenge salmandar! Búl mәselelerdi kýn sayyn baqylauda ústaytyn bolasyzdar, - degen Kәrim Mәsimov әkimderding «kýnge shuaqtap», «qalghymauyn» qadaghalaudy ózining orynbasary Erbol Orynbaevqa qadap tapsyrdy.
Tútastay alghanda, Ýkimet «Jol kartasynyn» iske asuy dengeyin joghary baghalap otyr. Key jerde júmys qoly jetkilikti emestigine qaramastan, barlyq nysandarda jóndeu júmystary jýrude. Viyse-ministr E.Orynbaevtyng aituynsha, «daghdarysqa qarsy sharalar enbek naryghyndaghy jaghdaygha ong yqpalyn tiygizgen». Al Statagenttik osynyng arqasynda júmyssyzdyq dengeyining 6,9%-dan 6,7%-gha deyin tómendegenin habarlaydy. «Jergilikti atqarushy organdardyng jyl basyndaghy 136 myngha tarta júmysshynyng jappay júmystan bosatyluy jónindegi pessimistik boljamdary әzirge aqtalmauda» deydi Erbol Orynbaev.

Ayhan ShÁRIP,

«Ayqyn» gazeti, 21.07.2009