Júma, 26 Sәuir 2024
Qauip etkennen aitamyn 5702 14 pikir 10 Jeltoqsan, 2021 saghat 14:30

Kórshining kólenkesi: Qytaydan qalay qorghanamyz?

IRIGEN AUZYMNAN, ShIRIGEN SÓZ ShYGhADY...

(nemese jaman aitpay jaqsy joq)

Songhy jyldary armyandar NATO-men yntymaqtasyp, reseylikterding ashu-yzasyn tudyrghany belgili. Nәtiyjesinde Ázirbayjanmen arada soghys bolghanda Reseyding olardy qorghaghysy kelmegenin bәrimiz  kórdik. Orystar ghalamtorda armyandardy jamandap kóp jazdy.

Endi elimizge oralayyq. Mening oiym tómendegidey.

Qytay  Qazaqstandy ózine qalay qosyp alatyn aila-amalyn bayaghyda josparlap qoyghan. Ony tómendegi tәsildermen jýzege asyrugha tyrysady.

Qazaqtardy  Reseymen arazdastyrady.

1. Aldymen, Qazaqstandy Reseyge emes, Qytaygha ekonomikalyq tәueldi boldyrady. Qazaqstandaghy eng tiyimsiz jobalar ýshin әdeyi qyruar qarjyny qaryzgha berip, qazaqtardy qaryzgha batyryp, tәueldi etedi. Ol sonday-aq eksporttyq tabysymen de qysady.

2. Sonymen qatar Reseydi de ekonomikalyq jaghynan ózine tәueldi etedi. Ol Reseylik múnay, gaz, orman jәne kómir qatarly kóptegen eksporttyq shiykizatyn satyp alushy bolyp, tabys kózine ainalady. Sosyn Reseyge eng qajetti ónerkәsip tauarlaryn jetkizushi retinde payda tauyp, ózine tipten tәueldi etedi. Búlardy aqyrynda Reseyge qysym kórsetu ýshin paydalanatyn bolady.

3. Reseyding AQSh pen NATO-gha dúshpandyghyn órshitip, Reseyding basty  odaqtasy Qytay ekenine orystardy sendiredi.

4. Qazaqtardyng AQSh jәne Túran odaghy, Týrki halyqtary birligi t.s.s jeleuler arqyly Resey men Qazaqstanqarym-qatynasy nasharlaydy dep kýtedi.

5. Qazaqstangha qomaqty investisiya salady. Birlesken kәsiporyn qúru.(Qúrylyp ta jatyr, 50 kәsiporyn) Sodan keyin olar óz investisiyalaryn qorghau ýshin әsker kirgizudinnegizin qalaydy. Bankterin ashyp, kóbirek nesie berip,qaryzgha batyrady. Qazaqtardyng barlyq baylyghyn  nesiyelik kepilge alady.

6. Qazaq jerinde Qytay investisiyasy bar kompaniyalar,Qytay azamattary jәne qazaqtar arasynda tóbeles, kisi ólimin úiymdastyru. Sodan keyin «qazaqtarQytay azamattaryna shabuyl jasap jatyr, óz investisiyamyzdy qorghaymyz», - dep mәlimdeydi. Sonday-aq,asa kóp qaryzgha batqan Qazaqstannanqaryzyn tóleudi talap etedi. Búl rette Qytaylyq kompaniyalar men jeke túlghalargha QazaqstanÝkimetining olardy qorghamay otyrghany turaly jýieli týrde habarlama taratyp otyrady.

7. Qazaqstanmen shekaradaghy dau. Qytay men Qazaqstanәskerleri arasynda tóbeles, kishigirim qaqtyghystar úiymdastyra bastaydy. Sodan keyin «Qazaqstan әskerleri Qytay әskerlerine oq jaudyrdy, sonsha әsker  qaza tapty», - dep dauyryqtyryp habarlay bastaydy.

8. AQSh bastaghan NATO elderining qandaybir elge qarsy agressiyany jasauyn jәne halyqaralyq jaghdaydyng túraqsyzdanuyn kýtedi.

9. Jogharyda kórsetilgen sharttar oryndalsa, dayyndyq ayaqtaldy dep sanaugha bolady. Sodan keyin ol ózining negizgi qyzmetin bastaydy.

Kenet  tikeley Núr-Súltan, Almaty, Shymkent  siyaqty iri megapolis qalalargha Qytay desantshylaryn týsiredi. Negizgi memlekettik organdardy jyldam basyp alady. Qytay әskeri shekaradan tas tóselgen jolmen ótip,  jarty kýnde tankter kolonnasy Óskemen, Almaty, Taldyqorghan, Taraz, Balqashgha kirip keledi. Qazaqstannyng azdaghan әskery bólimderi birneshe zymyranmen bombalap, joyyp jiberedi.

10. Qytay Reseyge Qazaq jeri bastapqyda Qytaydyng bir bóligi bolghanyn jәne qazir joghaltqan territoriyasyn qaytaryp alghanyn mәlimdeydi. Búl shabuyldy Qytay Batys pen AQSh-pen qarym-qatynasy nasharlaghan kezde jasaytyndyqtan ol elderding narazylyqtaryn elemeydi.

«Sender Kosovogha, Irakqa, Aughanstangha qalay basyp kirip edinder? Birikken Últtar Úiymynyng rúqsatynsyz agressiya jasadyndar emes pe?  BÚÚ-yn elemey, ol elderdi qirattyndar emes pe? Ózderine de bir  qarap alyndar», - dep olarmen ústasady.

Dәl sol kez NATO eng bolmaghanda basqa elge (mysaly, Irangha) qarsy agressiya jasau sәtimen túspa-tús kelgendikten olar ýnsiz qalady. Kóp bolsa Qytaygha qarsy uaqytsha ekonomikalyq sanksiyalar salady, Qytay onysyn alyp ta sóilespeydi.

11. Resey Federasiyasy narazylyq bildiredi. Olar óz әskerin Qazaqstan shekarasyna jaqyndata bastaydy. Biraq Qytaymen soghys bolmaydy. Ony jenu mýmkin emes. Qytay múny óte jaqsy biledi. Reseyge negizgi sauda seriktesi bolghan jәne AQSh-qa qarsy negizgi odaqtas bolghan Qytaygha Qazaqstan ýshin yadrolyq soghys ashyp qajeti ne?.

Óitkeni, qazaqtar Reseyding basty jauy NATO-men jәne Túran-týrki elderimen yntymaqtasu t.s.s minez kórsetip, olardyng ashuyna tiyip keldi emes pe?.. «Qane sening ýshinshi kórshin? Qansha kórshing bar ekenin bilesing be?» dep orystar aitatyn bolady.

12. Qytay óz tarapynan RF-gha asa mol qarjy nesiyeúsynady. Tipti bolmasa, SQO jәne soltýstiktegi aty da zaty da qazaqilanbaghan taghy bir-eki oblysty berip, kelisim jasaudy úsynady.Qytayәskerin Qazaqstannan shyghara almaytynyn týsingen Resey búl úsynysty qabyldaugha mәjbýr bolady.

13. Qazaqstannyng keybir memlekettik úiymdary taratylyp, keybireuleri saqtalady. Sosyn Shynjan-Úighyr avtonomiyalyq aimaghyna biriktiriledi. Basshylyqqa Shynjandabirneshe úrpaq boyy ómir sýrgen, Qytaygha budan qazaqtardyng keybirin marapattap, qyzmetke ornalastyrady. Biraq, әriyne, negizgi basshylyq Pekinnen keledi.

14. Baylyq, brendtik tauarlar, kottedj ýi, kólikterimen ghana bәsekelesuden basqany bilmeytin jankeshti qazaqtar kenet qoldarynda qaruy joq ekenin týsinedi. «Land 570» pen «búlghyn shubasynyn» ornyna zenbirek, úshqyshsyz úshaqtar men zenittik zymyrandar manyzdyraq ekenin týsinetin boldy.

Erkekterdi әskerge alayyn dese zamanauy qaruy joq, jartysy әskerden qashqan, densaulyghy jaramsyz bolghan, әskery ónerden maqúrym, semirgen, aqsausaqtar bolsa, qalghan jartysynyng da mәselesi jeterlik, otbasyn asyrau ýshin kýndik tabysyn әreng tabatyn júmys (taksi, kýzet) istep jýr.

Batys elderi, NATO-nyn,  AQSh-tyng Qazaqstangha ara týsip qorghau ýshin Qytaymen soghyspaytynyn, kómektespeytinin qazaqtar kesh týsinedi. Birynghay basqarudan aiyrylghan, qanghybas mal siyaqtylardyng sap týzep, miting jasap, jinaluyna tyiym salynady. Narazylyq bildirushiler tútqyndalyp, konslagerilerde iz-týzsiz joghalyp ketedi.

Múnay, gaz, basqa da tabighy baylyqqa toly ordalar ýshin batys kompaniyalary Qytay ýkimetimen kelissózder jýrgizedi.

15. 20-30 million Qytay tez arada Qazaqstangha kóshiriledi. Qazaqtar azshylyq bolady. Eki baladan artyq tuugha tyiym salynady.

Mine bitti.

«Auzyna atan týie tepsin», «jaghyna jylan júmyrtqalasyn», «irigenning auzynan shirigen sóz shyghady» dep oilap otyrsyn? Dәl solay oilaytynyndy bilemin. Onda men aitayyn. Atam «qazaq jaman aitpay jaqsy joq» degen. Jaman yrym degen de  bolmaydy. Ghylymy dәleldenbegen.

Men jaman adam emespin, men jay ghana saq-qyraghy adammyn. Mәseleni  sol túrghan kýiinde kóruge tyrysatyn adammyn. Eger bireu Qytaylyqtar múny istemeydi dep oilasa, Konpusiyding «Soghys óneri» kitabyn oqysyn. Qytaylyqtar osy kitapqa tabynady.

«Soghys - tolassyz jalghasatyn aldau men arbau. Ong jaghynan shu shygharyp, sol jaghynan shabuyl jasa. Alys bolsang - jaqyndamyn dep, jaqyn bolsang - alystamyn dep jauyndy sendir. Álsiz bolsang - kýshti bolyp kórin. Kýshing bar bolsa, ony qoldanbaytyn týr kórset».

Tayvanidy jenip, basyp aldy, biriktirip aldy. Býginde «Qazaqstannyng Tәuelsizdigin qúrmetteymiz, bәldu-bәldu», - dep aituda. Búl aidahar kenetten selk etkizetin siqyrlyq kórsete alatyn óte ynghaysyz kórshi. Eng ýlken әskery okrugterining biri Qazaqstan shekarasyna jaqyn ornalasqan.

Olar bәrin osylay jasaydy, senimdi týrde dәleldep aitayyn dep otyrghan joqpyn, biraq múny isteuge qabileti de, aqyl-aylasy da bar el ekenin aitqym keledi.

Bir milliard 300 million halqy bar el. Jer kólemi әlemde alghashqy ondyqqa kirse de, nebәri jiyrma milliongha jetpeytin halqy bar, ken-baytaq jeri bos jatqan, qabyrghasyndaghy әlsiz kórshisine ashkózdikpen qomaghaylana qaramaydy dep oilau aqymaqtyq bolar.

Osylay boluy mýmkin shyghar, dәl osynday bolugha aqyryn syrghyp bara jatyrmyz degendi qazaqtargha úqtyryp, múnyng aldyn aludy eskertu bolmaq.

Jogharyda atalghandardyng alghashqy beseui әldeqashan oryndalyp ta qoyghan.

Alayda, biz, qazaqtar, búl qauipti erte týsinip, jeke bas qamyn oilap ómir sýrudi toqtatyp, belimizdi bekem buyp, elimizdi industriyalyq jәne tehnologiyalyq damyghan elge ainaldyru ýshin bar kýsh-jigerimizdi júmyldyrsaq, qogham iygiligi ýshin jeke mýddeni ekinshi oryngha qoiy iydeyasyn sinirip, syrtqy sayasatty dúrys ústansaq, onday jamandyqtan aulaq bola alamyz.

Eng bastysy, Reseyge jaqyn bolu, tipti NATO-gha jaqyn bolu, Týrki elderi odaghymen birlesu degen ýshayyryq sayasat – Qazaqstan ýshin bir uaqytta jasau esh mýmkin emes, keraghar dýniyeler. Múnday qarama-qarsylyqtar bir uaqytta aqiqat bola almaytyn logikalyq zany bar.

Búl ýsheui bir-birine jau. Búl óte qauipti oiyn. Qatelesuge bolmaytyn ýlken aran.

Qazaqstannyng artynda túryp bere alatyn qandaybir naqty ýlken imperiyalyq kýsh joq bolatyn bolsa, búl Qytay ýshin «alma pis - auzyma týs» deytin asa ýlken mýmkindik bolmaq.

Amantay Toyshybayúly

Abai.kz

14 pikir