Senbi, 18 Mamyr 2024
Ózgeler 4962 23 pikir 19 Mamyr, 2021 saghat 12:59

Palestina - Izraili dauy: Ári qaray ne bolmaq?

Osy kýnderi dýniyeni dýbirletip jatqan tayaushyghystaghy oqighalar neden bastaldy? IYerusalim qalasynyng arab audandarynyng biri Sheyh Djarrahta túratyn segiz arab janúyasyn mәjbýrli kóshiru turaly sottyng sheshimi shyqqan. Birneshe evrey janúyasy búl tartysta әlgi ghimarattardyng 1948 jyldan beri óz iyeliginde bolghandyghyn sot arqyly dәleldeydi. IYerusalim әkimshiligi jәne Syrtqy ister ministrligi búl oqighany kishigirim oqigha retinde nazar audarghysy kelmegen, búl qalada múnday oqighalardyng dereu sayasy saryngha týsetindigi izraili jaghyn alandatpady. Arab audandarynan arabtardy kýshtep qonys audarmaqshy evreyler IYerusalimdy tolyq evreylendirudi kózdeytin úiymnyng mýsheleri jәne olardy radikaldy baghyt ústanatyn memlekettik emes úiymdar qarjylandyrady.

Jer dauy Ramazan aiynda bastalghany jaghdaydy odan beter órshitip jiberdi. Búghan qosa, 9 mamyrda evrey últshyldary arab audandary arqyly sheru jasamaq bolghan. Arabtardyng evreylerge tas laqtyruy, izraili polisiyasynyng shekten tys kýsh qoldanuy, teketiresting búdan keyin qasiyetti Ál-Aqsa meshitine auysuy, aqyry osynau iri qaruly qaqtyghysqa әkelip soqty.

Ál-Aqsa meshitin izraili polisiyasy kýshpen alghannan keyin 10 mamyrda Hamas pen Islamdyq djihad úiymdary Izrailiding qalalary men eldi mekenderin zymyrandardyng astyna aldy. Osy kýnderi palestina tarapynan 200-den, olardyng ishinde 60-qa juyq bala, al izraili jaghynan ondaghan adam qaza tapty. Soqqylar tolastamauda. Hamas pen Teli-Aviv basshylary týpkilikti jenisi turaly jarysa jariyalauda.

Birikken Últtar Úiymy Izraili tarapyn arab túrghyndardy mәjbýrli kóshirudi toqtatugha jәne ereuilshilerge qatang kýsh qoldanbaugha shaqyrdy. BÚÚ Qauipsizdik Kenesi 10 mamyrda tuyndaghan jaghdaydy talqylau maqsatynda jabyq keneske jinaldy. AQSh jaghy Qarardy qabyldamady. Europalyq Odaq shiyelenisti bәsendetuge ýndep, arandatu men jәbirleuge jol beruilmeuin, eki jaqtyng da kinәlileri jauapkershilikke tartyluy kerektigin mәlimdedi. Arab elderi ligasy 11 mamyrda kezekten tys jiyn ótkizip, Liganyng Bas hatshysy Ahmad Abu Ál-Gheyt Izrailiding Ghazagha jasaghan әue soqqylaryn shekten shyghushylyq dep aiyptady.

AQSh Memlekettik departamenti Izrailiding әreketin aiyptap, arabtardy kóshiru isine alandaushylyghyn bildirdi. Sonday-aq Aq Ýiding baspasóz hatshysy Izrailiding tym joyqyn әskery shabuyldaryn synasa, Preziydent Bayden Izrailiding ózin jәne óz halqyn qorghau qúqyghyn fundamentaldy dep tanyp, odan bas tartpaytyndyghyn mәlimdedi. Dey túra, Aq Ýy әrdayym izraili, palestinanyng resmy ókilderimen yqpaldasyp, jaghdaydy tynyshtandyrugha kýsh salatynyn qosa jetkizdi.

Týrkiya Preziydenti Redjep Tayyp Erdoghan Ankarada 9 mamyrda Izraili memleketin qatygez terroristik memleket retinde aiyptay kele palestinalyqtardy qorlaudy toqtatu maqsatynda BÚÚ jaghdaygha dereu aralasuyn talap etti.

Qytay Syrtqy ister ministri Van Y 16 mamyrda pәkistandyq әriptesimen telefon súhbatynda syndarly sayasy dialog arqyly tuyndap otyrghan tyghyryqtan shyghu, zandy qúqyqtaryn qaytarudy kózdeytin palestina halqynyng әdiletti kýresine qoldau bildiretindigin atap ótti.

Elimizding Syrtqy ister ministrligi Shyghys IYerusalimdegi zorlyq-zombylyqtyng órshuine jәne palestina-izraili qatynastarynyng shiyelenisuine baylanysty alandaushylyq bildirip arnayy mәlimdeme jasady. «Qalyptasqan jaghdayda barlyq taraptar ústamdylyq tanytyp, jaghdaydyng odan әri nasharlauyna aparyp soghatyn qadamdardan bas tartuy qajet.

Ál-Aqsa meshitining kesheni tónireginde arandatushylyq әreketterden aulaq bolugha jәne status-kvony qúrmetteuge shaqyramyz.

Sayasi, diny jәne qoghamdyq kóshbasshylar qasiyetti Ramazan aiynda shiyelenisti azaytu ýshin bar kýshin salady dep ýmittenemiz.

Qazaqstan palestina-izraili qaqtyghysynyng tek «eki memleket» formulasy jәne Birikken Últtar Úiymynyng tiyisti qararlary negizinde beybit jolmen әdil sheshiluin qoldaydy».

Álemdi alandatqan janjaldyng bolmashy úshqynnan laulauyna ne sebep boldy? Songhy jyldary Izrailiding sayasy ómirinde biylik vakuumy ornap, saylaudan saylaugha úlasqan partiyalardyng kiykiljininen bas kótere almay otyr. Ýkimet basshysy korrupsiyalyq aiyptaulargha úshyrap, ózining sayasy ornyn saqtap qalugha tyrysuda. Qauipsizdik jәne halyqaralyq qatynastar salasyndaghy sheshimder jeke qabyldanady. Ýkimet mýsheleri avtonomdy týrde júmys jýrgizude. Osy joly da premier jaghdaydyng ushyghyp bara jatqanyna kónil audarmaghanday. Tórtinshi ret ýkimetti jasaqtay almaghan Netaniyahu endigi uaqytta Hamasty joyamyz degen jasandy ýndeumen qorghanuda. Búl degening birqatar elding basshylary toqyrau men tyghyryqqa tirelip, halyqtyng seniminen ajyraghan kezde jymysqylyqpen jii qoldanatyn, әlgindey el túrghyndarynyng nazaryn ishki daghdarystan alshaqtatu ýshin syrttan jau izdep, nazardy mýlde basqa jaqqa audarudyng qúityrqy әreketi ekendigi ayan. Osynau qaqtyghys onyng qarsylastarynyng Izraili arabtarynyng janartugha baghyttalghan qozghalys partiyasymen koalisiya qúru maqsatyn joqqa shyghardy. Búl degenimiz, Izraili arabtarymen dialog qúru aldaghy uaqytta qiyngha soghatyndyghyn bildirmek.

Palestina-izraili qaruly shiyelinisining qansha merzimge sozylary beymәlim. Búghan deyingi shiyelenister úzaqqa sozylmaytyn. Hamastyng әskery mýmkindigi shekteuli jәne Izrailiding de úzaq merzimdi әskery operasiya jýrgizui kýmәndy.

Aghylshyn tarihshysy Saymon Djonatan Sebag-Montefiore IYerusalim degen kitabynda aitqanday, IYerusalim men Palestina 1000 jyl boyy iudeylerdin, 400 jyl hristiandardyn, 1300 jyl músylmandardyng iyeliginde bolghan. Týrli dinder ókilderining qany tógilgen jer. Barlyghy ózderin dara sanaydy. Izraili әrdayym diplomatiyalyq iykemsizdigin tanytuda. Sonyng saldarynan óz ómirshendigin qaterge iytermeleydi. Palestina ústanymy da berilmeu, Izraili memleketin moyyndamau.

Al, palestinalyqtar men izralidikterdi jetik biletin kәnigi sayasatker, «Izraili búl tariyh, al Qazaqstan degenimiz geografiya. Aumaq- búl qazirgi uaqyttyng syny. Palestinalyqtarmen qarym-qatynastaghy eng ótkir problema- su. Jerdi bóluge bolar, al sudy bóle almaysyz. Búrynghy Kenes Odaghynda 110 ózen boldy, al Izraylide bireu ghana, onyng ózi eki memleket iyeliginde. Izraylide barlyghy eki teniz bar, onyng bireui - Óli teniz» syndy oilarymen bólisken Izraili Preziydenti Shimon Peresting - Palestina memleketining qúryluy men IYerusalimning bólinuining qaghidaty: IYerusalim eki memleketting astanasyna ainalady, arab audandary - arabtardiki, evrey audandary – izrailidiki, -  deytin Oslo kelisimderi arhiytektorynyng tarih terenine boylaghan janayqayy, ókinishke qaray, adasu arnasyndaghy býgingi tayaz buynnyng oi-kókiregine jete bermeude.

Babyr Dәurenbek, Múhtar Kәribay

Abai.kz

23 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2138
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2546
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2315
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1651