Jeksenbi, 28 Sәuir 2024
Janalyqtar 3014 0 pikir 1 Shilde, 2009 saghat 20:01

Ábsattar Qajy DERBISÁLI, Qazaqstan músylmandary diny basqarmasy men Orta Aziya mýftiyler kenesining tóraghasy, bas mýfti: Jer shary – kýlli adamzatqa ortaq ýy

Býgingi jahandanu dәuiri әlem memleketterining arasyn tek ekonomikalyq, sayasi, әskery túrghyda jaqyndastyryp qoymay, dindik túrghyda da birlikke, yntymaqqa, ózara beybit ómir sýruge shaqyryp otyrghany mәlim. Kim-kimge de belgili, adamzat tarihyndaghy qanshama dau-janjaldar men soghystargha dinmen órkeniyetting әrkelkiligi sebepshi bolghan. Býgingi kýni de jahannyng әr jer, әr jerinde biri óship, biri tútanyp jatqan ýlkendi-kishili qaqtyghystar men qantógister astarynan da osy diny ala-qúlalyqtyng qoltanbasy bayqalady.
Jer shary – kýlli adamzatqa ortaq ýi. Ony saqtau – bәrimizding aldymyzda túrghan asa kýrdeli mәsele. Býgingi almaghayyp ta qym-quyt dýniyede beybitshilik pen yntymaqtyng kýsheyip, damuy ýshin, әsirese dinderaralyq ýnqatysu men tózimdilikting mәn-manyzy zor. Memleket basshysy N.Nazarbaevtyng bastamasymen ýsh jylda bir ótkizilip túratyn Álemdik jәne dәstýrli dinder liyderleri sezinde diny alauyzdyqty boldyrmau, adamzatty bir-birine óshiktirmey, ýnqatysu men progreske shaqyru, dindi qaru etuge bolmaytyndyghy, adamzatqa qayghy-qasiret әkelip otyrghan soghystardy qarudyng kýshimen emes, syilastyq pen týsinistikke negizdelgen kelisimdermen ghana sheshuge bolatyndyghy jóninde aitylyp keletini jaydan-jay emes.

Býgingi jahandanu dәuiri әlem memleketterining arasyn tek ekonomikalyq, sayasi, әskery túrghyda jaqyndastyryp qoymay, dindik túrghyda da birlikke, yntymaqqa, ózara beybit ómir sýruge shaqyryp otyrghany mәlim. Kim-kimge de belgili, adamzat tarihyndaghy qanshama dau-janjaldar men soghystargha dinmen órkeniyetting әrkelkiligi sebepshi bolghan. Býgingi kýni de jahannyng әr jer, әr jerinde biri óship, biri tútanyp jatqan ýlkendi-kishili qaqtyghystar men qantógister astarynan da osy diny ala-qúlalyqtyng qoltanbasy bayqalady.
Jer shary – kýlli adamzatqa ortaq ýi. Ony saqtau – bәrimizding aldymyzda túrghan asa kýrdeli mәsele. Býgingi almaghayyp ta qym-quyt dýniyede beybitshilik pen yntymaqtyng kýsheyip, damuy ýshin, әsirese dinderaralyq ýnqatysu men tózimdilikting mәn-manyzy zor. Memleket basshysy N.Nazarbaevtyng bastamasymen ýsh jylda bir ótkizilip túratyn Álemdik jәne dәstýrli dinder liyderleri sezinde diny alauyzdyqty boldyrmau, adamzatty bir-birine óshiktirmey, ýnqatysu men progreske shaqyru, dindi qaru etuge bolmaytyndyghy, adamzatqa qayghy-qasiret әkelip otyrghan soghystardy qarudyng kýshimen emes, syilastyq pen týsinistikke negizdelgen kelisimdermen ghana sheshuge bolatyndyghy jóninde aitylyp keletini jaydan-jay emes.
Qazirgi uaqytta elimizdegi diny faktor aitarlyqtay aluan týrli qúrylym jәne ol ózining jiyntyghynda adamgha, onyng dýniyetanymdyq qúndylyghyna, ónegelilik baghyt-baghdaryna minez-qúlyq ereksheligine, onyng jan-dýniyesine yqpal etuge qabiletti ruhany kýshke ainalghany kýmәnsiz.
Sondyqtan N.Nazarbaev basty qúndylyq dep tek etnosaralyq kelisimdi saqtau jәne bekitu ghana emes, sonymen qatar barlyq diny toleranttylyqty, konfessiyaaralyq ýnqatysu kelisimdi saqtau men nyghaytu dep sanaydy. Qazaqstanda ruhany kelisim Euraziya qúrlyghyndaghy eki ýlken etnostyng – týrki tildi jәne slavyandardyng dini bolyp tabylatyn eki әlemdik din – islam men hristiannyng arasynda basym boluy tiyis. Mine, sondyqtan da Qazaqstandaghy "islam-hristian" arqyly qazaqstandyqtardyng toleranttyghy qalyptasady jәne saqtalady. Kelisim tek uaqytsha ghana nәrse emes: ol jahandanu jaghdayynda Qazaqstannyng әleumettik-ekonomikalyq jәne sayasy damuynyng bazasynda jәne jaqsylyqty, izgilikti, senimdi, ashyqtyqty, alys-jaqyndargha degen qúrmetteushilikti, layyqty minez-qúlyqty jәne iygi isterdegi adamdardyng qatysuyn ósirudi paryz sanaytyn islam men hristiandyqtyng manyzdy ósiyetteri men ghibrattary negizinde jýzege asa alady. Kontiynentaldyq qauipsizdik pen túraqtylyqty qamtamasyz etuding faktory, konfessiyaaralyq ýnqatysudyng izgilikti negizderi osynday.
Qazaqstannyng birneshe konfessiyalylyghyn elimizding birligin nyghaytu men saqtau ýshin qalay paydalanugha bolady? Preziydentimiz N.Á.Nazarbaev búl súraqqa jauap bere kelip, tarihy jәne qazirgi tәjiriybe kórsetkenindey, búl eger әrtýrli konfessiyalardyng ýnqatysu jýiesi qalyptassa ghana mýmkin bolady dep sanaydy.
Qazirgi jaghdaylarda bolugha tiyis jәne qajetti dinderdin, mәdeniyet pen órkeniyetterding ýnqatysu kenistigin qalyptastyru – shiyelenisti әlemning әleumettik jәne mәdeny retteluining manyzdy nysandarynyng biri.
Ýnqatysu yntymaqtastyqpen birlesip ómir sýruding nysany retinde zorlyq-zombylyqqa, ýstemshildikke, basymdyqqa, monopoliyagha qatysty naqty balama. Kópqyrly, әr aluan pikirdegi adamzat qauymdastyghyn qalyptastyrugha degen obektivti tarihy aghym әlemdi ortalyqsyzdandyrylghan jәne kelisim ornyqqanyn qalamaytyn kýshterding tarapynan qarsylyqqa kezdesude. Olar ózining ústanymy men sayasy erkin basqa halyqtargha jәne elderge tanghysy keledi. Búl – shyn mәninde, bolmashy kelisimdi jalghan erkindik pen kvazy demokratiyany ishki kelisim men demokratiyalyq bostandyqtardyng bolmashy qoldauyn kórsetetin tarihy eskirgen tәjiriybe. Shyn mәnindegi kelisimge qol jetkizuding joldaryn, mýmkindikterin jariyalay biletin dinderdin, mәdeniyetter men órkeniyetterding ýnqatysuy әlgindey sayasatqa tosqauyl bola alady. N.Á.Nazarbaev әlemdik jәne dәstýrli dinder jetekshilerining birinshi sezinde: «Birtútas diny kenistik qúrugha bolmaydy. Qazirgi aiyrmashylyqtardy aqyryna deyin enseruge bolmaydy, onyng ýstine olar úly dinderding negizine qatysty bolyp otyr. Alayda túraqty ýnqatysudyng qúndylyghy mynada, oryn alyp otyrghan kelispeushilikterge qaramastan, bazbir «altyn ortany» izdeuding mәni men prosesining ózi saqtalady» degen bolatyn.
IYә, dinderaralyq ýnqatysu – barlyq dinderdi biriktirip, qoldan bir din jasau emes. Jer sharyndaghy barsha әlemdik dinder nasihattap otyrghan gumanizm iydealary men ortaq qúndylyqtary arqyly últy men dini, dili men mәdeniyeti bólek jer betindegi kýlli adamzatty beybit ghúmyr keshuge shaqyru.

 

 

«Ayqyn» gazeti 1 shilde 2009 jyl

0 pikir