16 qyrkýiekte Mәjilisting jalpy otyrysynda mәdeniyet salasyna arnalghan zang jobasyn Mәdeniyet jәne sport ministri Aqtoty Rayymqúlova tanystyrdy. 

Sonymen birge, deputattardyng súraqtaryna jauap berip, atalghan zang jobasyndaghy fonogrammany paydalanu mәselesin týsindirdi. 

Aqtoty Raqymettollaqyzy: «Fonogrammalardy paydalanu tәrtibi zangha tәueldi aktide aiqyndalady. Barlyq jarnamalyq ónimderde jәne kassalar janynda mindetti týrde fonogrammany paydalanu boyynsha habarlama beriledi. Búl kórermenge fonogramamen ótetin konsertke biylet satyp alu nemese odan bas tartu tandauyna mýmkindik beredi jәne biyletting qúnyna da әser etedi» - dedi.

Atalghan zang jobasy, әriyne, fonogrammany shektep, jandy dauyspen oryndaushylardyng óner sahnasynda ýstemdik aluyna kómektesedi.  

Dau joq, keremet joba! 

Búny әlemdik tendensiyagha ilesken janashylyq deuge әbden bolady. 

Biraq, men búl zang jobasynyng әlide solqyldaq, týbegeyli emestigin kórip otyrmyn. 

Eger, zang jobasy osy kýiinde qabyldanyp ketse, jәne bir eki jyldan keyin qaytadan atalghan zangha «týzetuler men tolyqtyrular» engizetinimiz sózsiz! 

Konserttik qyzmet ýlken jaqtan ekige bólinedi. 

Bireui-biznestik sipaty bar konserttik qyzmet, endi bireui- biznestik sipaty joq konserttik qyzmet. 

Biznestik sipaty bar konserttik qyzmet degen - konsertke biylet satu arqyly nemese biylet satpasa da ýshinshi taraptyng jarnamasyn jasaudy maqsat etip, sonynda payda tabudy kózdegen konserttik qyzmet. 

Al, biznestik sipaty joq konserttik qyzmet degen - kórermenge biylet satpaytyn sahnalyq konsertter jәne studiyalarda ótetin televiziyalyq shou baghdarlamalar. 

Ókinishke oray, atalghan zang jobasynda, birinshiden eki týrli konserttik qyzmetting shekarasy aiqyn ajyratylmaghan. Sondyqtan, ol ekonomika zandarynyng negizine qúrylmaghan. Yaghny búnda «tútynushy» men «tauardyn» ara jigi tolyq aiqyndalmaghan. Ekonomikada aiyrbasqa týsetin baghaly zatty nemese qyzmetti – «tauar» dep ataymyz. Al tauardy satyp alushyny «tútynushy» deymiz. Osy qaghidat boyynsha qarasaq, konserttik is-shara barysynda qyzmetti satyp alghan kórermen «tútynushy» bolady da, aiyrbasqa týsken ónerpazdyng qyzmeti «tauar» bolady. 

Eger, Ónerpaz konserttik qyzmet barysynda kórermenge shynayy óz dauysymen әn aityp nemese óz qolymen muzyka oinap, «tútynushynyn» tólegen qarajatyna layyq qyzmet kórsetse, onda tútynushynyng qúqyghy búzylmaydy. 

Kerisinshe, ónerpaz ózi jandy týrde óner kórsetpey, fonogrammamen kórermendi aldasa, onda «tútynushynyn» qúqyghy búzylady. 

Yaghny «tútynushy» tólegen aqshasyna týp núsqa tauardy emes, kóshirme jalghan «tauar» satyp alghanmen birdey bolady. 

«Tútynushy» ózining jalghan tauar satyp alghanyn bilgen kezde, ony qúzyrly organdargha aryzdanyp tólegen aqshasyn qaytaryp alugha qúqyly bolugha tiyisti. 

Atalghan zanda kórermen aldanyp qalghan jaghdayda konsertti úiymdastyrushynyng nemese әnshining kórermenge («Tútynushygha») biylet aqshasyn qaytaryp beru turaly eshqanday mýmkindik qarastyrylmaghan. Qysqasy, tútynushynyng mýddesi mýldem eskerilmegen.

Ekinshi, biznes sipatyndaghy konserttik qyzmet - «tútynushy» men «tauardyn» qatynasy bolghandyqtan, atalghan zang «Tútynushylardyng qúqyqtaryn qorghau turaly zangha»  jәne «Qazaqstan Respublikasynyng azamattyq kodeksine» qayshy bolugha tiyisti. Men búl jerde «jalghan jәne sapasyz ónimderdi satudyn» jogharydaghy eki zannyng naqty qaysy babyna qayshy ekenin dәleldeu ýshin, zannyng tarmaqtaryn birden aqtaryp otyra almadym. Eger bizding jogharyda atalghan eki zanymyz kemeldi, dúrys zang bolsa, logikalyq túrghyda «jalghan jәne sapasyz ónimderdi satu» osy zandargha qayshy bolugha tiyisti. «Úsynylghan zang jobasynda «Barlyq jarnamalyq ónimderde jәne kassalar janynda mindetti týrde fonogrammany paydalanu boyynsha habarlama beriledi.» deydi. Búl degenimiz, satushy satyp otyrghan tauarynyng «jalghan, jaramsyz tauar» ekenin habarlasa boldy satugha bolady degen sóz. Onyng ýstine kim «men әnimdi taspagha jazdyryp qoygham, sahnada qúry auzymdy jybyrlatyp ótirik aitam» dep habarlaydy? Búl endi zangha da, aqylgha da simaydy!

Fonogrammany qoldanugha baylanysty atalghan zang jobasyna mening úsynysym mynau:

Eger, konsert biznes sipatyndaghy konsert bolsa, onda ónerpaz sahnada mindetti týrde jandy óner kórsetui kerek. Qay týrdegi biznes sipatyndaghy konsertte bolsyn fonogramma qoldanugha zang jýzinde mýldem tiym salu qajet. 

Al, konsert biznes sipatynda bolmasa, kórermen konsert kórgeni ýshin aqsha tólemeytin bolsa, onda kórermen «syigha bergen jylqynyng tisin sanamay»,  ónerpazdan jandy týrde óner kórsetudi talap etpeydi. 

Búndayda ónerpazdyng fonogramma qoldanuyna zang jýzinde ruqsat beriluge tiyisti. 

Qysqasy, ónerpaz biznes sipaty bar konsertterde zang jýzinde jandy óner kórsetuge mindettelip, al biznes sipatyn almaghan konsertte óz erki bolady. 

Atap aitqanda, fonogrammany qoldanugha ruqsat beru men bermeu konsertting sipatyna qaray belgilenu qajet. Fonogrammany qoldanu nemese qoldanbau turaly zang tek osynday shart astynda ghana shynayy jýzege asady. Olay bolmaghanda, kerisinshe...  

Mәjilisting otyrysynda Aqtoty Rahmettollaqyzynyng deputattargha fonogrammany qoldanbaugha qanday monitorng jýrgizu jóninde bergen jauaptary jalpy jaqtan dúrys boldy dep esepteymin. 

Biraq, naqty qalay jýzege asyratyny jóninde dóp basyp aita alghan joq. Dóp basa almaytyn sebebi de bar.  Óitkeni, búryn Qazaqstanda fonogrammany qoldanbaugha qalay shekteu qoy jóninde is jýzindik tәjriybe bolghan joq. Bizge fonogrammany qoldanbaudy monitoring jasaugha Qytaydyng tәjriybesin paydalanugha әbden bolady. Men ózim QHR da 15 jyldan artyq konserttik júmyspen ainalystym. QHR fonogramma qoldanudy shekteudi 2007 jyldan bastap ketti. Osy shekteu jolgha qoyylghannan keyin biz әrtisterden әndi jandy dauyspen aitudy talap etetin boldyq. Ánshiler de birte-birte oghan ýirenip ketti. Qayrat Núrtastyng eng alghash Qytaygha basqan birinshi qadamy kezinde, sahnada fonogramma qoldanuyna  baylanysty, josparlanghan gastrolidyq konsertting qalghan 10 konserti toqtatylyp, sәtsiz ayaqtaldy.  

Biraq, sol jolghy eskertuge baylanysty, Qayrattyng keyingi konsertterining barlyghy jandy dauysta ótti.  

Qytayda fonogrammagha monitoring jasaudyng naqty barysy bylay: 

Konsert bastaludyng aldynda, «mәdeniyet inspeksiya» bólimining eki qyzmetkeri kelip, dybystyq pulittyng mikrofon kanalynan bir AUX (qosymsha shyghys) alyp, ózining dybys kartasyna qosyp, Cubase programmasy arqyly mikrofonnyng dauysyn bastan ayaq notbukke jazyp otyrady. Shyn-ótirkting barlyghy komputerge týsip túrady. Dauystyng jandy-jansyz ekenin komputer dәleldep otyrady.  

Qytay fonogrammagha, mine, osylay monitoring jasaydy. Eshqanday qiyndyghy joq. Biraq, búny jýzege asyru ýshin bizde «mәdeniyet inspeksiya» bólimi qúrylyp, olardyng qúzireti zanmen bekitilui kerek. Sol kezde ghana fonogrammagha 100% tosqauyl qongha bolady. Bolmasa, búl zang jobasy, tek auyzdyng jeli bolyp qala beredi. 

Sondyqtan, eger halyqty taza ónerden susyndatyp, naghyz óner iyesining sahnadaghy ýstemdigin ornatamyz desek, birinshiden, zandy solqyldaq jasamay qataytumyz kerek. Ekinshiden, ony atqaratyn tiyisti qúziretti oryndar boluy qajet.  

Sonda ghana ónerimiz órkendep, órkeniyetti el bolamyz! 

Erbosyn Núrmúhanúly,

ekonomist, kәsipker

Abai.kz