Júmys berushi men júmysshylar arasyndaghy enbekaqygha qatysty dau-damaylar әsili barlyq elderge tәn nәrse. Naryqtyq ekonomikany qúryp, qúqyqtyq memleketti qalyptastyrghan Qazaqstanda da búnday týitkilderding ara-túra qaytalanyp jatatyny bar. Qarapayym logikagha salsaq, qanday da bir mәsele tónireginde qayshylyqtyng tuyndauy, sodan baryp azamattardyng konstitusiyalyq qúqyqtaryn talap etui ol elde jariyalylyqtyng baryn, demokratiyanyng saltanat qúrghanyn bildirse kerek. Qazaqstannyng batysynda aidan astam uaqyt jalghasyp jatqan múnayshylardyng ereuili «ә-degende» bizdi osynday oigha jeteledi. Sebebi, eger elimizde sóz bostandyghy bolmasa, oy erkindigine, qúqyghyndy qorghaugha qaybir elderdegidey «kózge kórinbeytin» shekteu qoyylsa «ereuilding dýrmekteri» el ishin kezbes edi, BAQ-tarda keninen jazylmas edi, «jabuly qazan jabuly kýiinde» qalar edi. Biraq bizding aitpaghymyz búl emes, maqsatymyz - әr taraptyng uәjderine terenirek ýnilip, ortaq bir baylam jasau.

Júmys berushi men júmysshylar arasyndaghy enbekaqygha qatysty dau-damaylar әsili barlyq elderge tәn nәrse. Naryqtyq ekonomikany qúryp, qúqyqtyq memleketti qalyptastyrghan Qazaqstanda da búnday týitkilderding ara-túra qaytalanyp jatatyny bar. Qarapayym logikagha salsaq, qanday da bir mәsele tónireginde qayshylyqtyng tuyndauy, sodan baryp azamattardyng konstitusiyalyq qúqyqtaryn talap etui ol elde jariyalylyqtyng baryn, demokratiyanyng saltanat qúrghanyn bildirse kerek. Qazaqstannyng batysynda aidan astam uaqyt jalghasyp jatqan múnayshylardyng ereuili «ә-degende» bizdi osynday oigha jeteledi. Sebebi, eger elimizde sóz bostandyghy bolmasa, oy erkindigine, qúqyghyndy qorghaugha qaybir elderdegidey «kózge kórinbeytin» shekteu qoyylsa «ereuilding dýrmekteri» el ishin kezbes edi, BAQ-tarda keninen jazylmas edi, «jabuly qazan jabuly kýiinde» qalar edi. Biraq bizding aitpaghymyz búl emes, maqsatymyz - әr taraptyng uәjderine terenirek ýnilip, ortaq bir baylam jasau.

Bir qaraghanda júmystarynyng auyrlyghyn aityp, jalaqylaryn kóterudi, dúrysy qazaqstandyq mamandardyng jalaqysyn sheteldik júmysshylardyng enbekaqysymen tenestirudi talap etip júmysqa shyqpay jatqan júmysshylardyng uәji dúrys sekildi. Mәselege ekinshi qyrynan kelsek, «júmysshylar qaraqan basynyng qamyn oilaghan keybir adamdardyng aitaghyna erip, jik-jikke bólinip jatyr, búl sayyp kelgende olardyng ózderine de tiyimsiz, kompaniyalardyng júmysyna da orasan zor shyghyn keltirude» degen pikirdi aldygha tartyp jatqan júmys berushilerding de payymdary shyndyqqa sayatynday. Ýshinshiden, jergilikti atqarushy biylikting Qazaqstan zandaryna sýiene otyryp, «ereuilshilerding is-әreketi eshqanday qúqyqtyq alangha syimaydy, is-qimyldary zansyz» degen mazmúndaghy baylamdary da dúrys.

Sonymen «ne aitpaq boldy, kimning uәji dúrys, kimdiki búrys» eken deysiz ghoy. Manghystau oblysyndaghy Bozashy týbegindegi «Qarajanbas» kenishi, Janaózendegi «Ózenmúnaygaz» óndiristik filialyna qarasty UOS-1 jәne UOS-5 mekemesi, sonday-aq Qúryq kentindegi «Ersai Caspian Contractor LLC» kompaniyasy júmysshylarynyng aidan astam jalghasyp jatqan narazylyq aksiyalaryna múqiyat ýniletin bolsaq,  mýddeler qaqtyghysyn bayqaymyz. Birden aitayyq, búl jerde qanday da bir tarapty qaralaudan nemese ekinshi bir tarapty jaqtaudan aulaqpyz. Biz BAQ-tarda shyqqan naqty faktilerge sýiene otyryp, tújyrym jasamaqpyz.

Medaliding eki jaghy bolatynynday, mәseleni zertteu barysynda búl teketiresting taraptardyng ózara týsinispeushiliginen tuyndaghanyn bayqadyq. Jalpy, mәselening mәn-jayyna kóz jibersek, múnayshylardyng ereuilin birinshi bolyp «Qarajanbas» kenishinde enbek etetin júmysshylar bastaghan. Sosyn olardy «Ózenmúnaygaz» óndiristik filialyna qarasty UOS-1, UOS-5 mekemesinin, odan keyin «Ersai Caspian Contractor LLC» kompaniyasynyng júmysshylary qostaghan. Biraq búl jerde atalmysh kompaniyalar júmysshylary tayly-túyaghymen «ereuildep jatyr» degen oy tumauy tiyis. Sayyp kelgende, júmysshylardyng talap etip otyrghany bir ghana nәrse: jalaqylaryn eselep kóteru.

Aldymen júmys berushilerding uәjine ýnilsek. Mәselen, «Qarajanbasmúnay» AQ baspasóz qyzmeti taratqan mәlimdemede «Qarajanbas júmysshylary kәsipodaghy» qoghamdyq úiymynyng ishinde iritki payda bolyp, ekige bólingeni jayly aitylghan. BAQ betterin aqtaryp kórip edik, búl mәlimdemening shyndyqpen qiysatyn tәrizdi. Oigha týigenimiz mynau: «Qarajanbasmúnay» aksionerlik qoghamynyng kәsipodaghy tóniregindegi tartys bastalghaly biraz uaqyt bolghan. 12 mamyrda enbek újymynyng jalpy jinalysy ótip, barlyghy birauyzdan kәsipodaq úiymy jetekshiligine aty-jóni Erbosyn Qosarhanov esimdi azamatty saylaghan. Alayda arada kóp uaqyt ótpey jatyp sol júmysshylardyng ózderi Qosarhanovtyng qyzmetine kónili tolmaytyndaryn aityp, ony qyzmetinen alyp tastaugha әrekettenip jatqan kórinedi. Qarsy toptyng qaharmany  kәsipodaq komiytetining zangeri NNataliya Sokolova esimdi azamatsha. Negizgi әngime - 1,7 jәne 1,8 koeffisiyentterin engizu, yaghny ziyandy júmys jaghdayy ýshin qosymsha tólem tóleu tónireginde ushyqqan. Kompaniya bolsa búl 1,8 koeffisiyenti men ziyandy júmys ýshin qosymsha tólem tóleu talaptaryn zansyz dep sanaydy. Al aimaqtyq 1,7 koeffisiyenti 1997 jylghy júmys berushining búiryghy negizinde jalaqygha qosylghan eken. Baspasózge arnalghan aqparatta N. Sokolova men onyng jaqtastarynyng dauly 1,8 koeffisiyent pen tiyisti әleumettik tólemderdi tólete almaghany ýshin kәsipodaq komiytetining tóraghasy Erbosyn Qosarhanovty qyzmetinen aludy talap etetini aitylghan.

2010 jyldyng qarashasy men 2011 jyldyng aqpany aralyghynda jasalghan ózara kelisim shenberinde júmysshylar talabynyng oryndaluyna kәsipodaq jaldaghan zanger retinde N. Sokolovanyng jәrdem kórsete almaghanyna kózi jetken ekinshi bir top E.Qosarhanovty jaqtap otyr. Búl toptyng ókilderi N.Sokolova újym aldynda bergen uәdesin oryndamady dep esepteydi. Al kompaniya basshylyghy bolsa múnday joldarmen kelissóz jýrgizu mýmkin emestigin kóldeneng tartuda. Mine, bir újymdaghy osynday mýddeler qayshylyghy batystaghy múshayshylar ereuilining órshuine alyp kelgen. Al jergilikti biylik bolsa Sokolovany  ayyptyp, ony jaqtaghan múnayshylar Qazaqstan zannamasyn óreskel búzyp, zansyz mitingler úiymdastyrdy dep otyr.

QR Konstusiyasynyng 32-babynda el azamattarynyng beybit әri qarusyz jinalugha, jinalystar, mitingiler men demonstrasiyalar, sheruler ótkizuge jәne tosqauyldargha túrugha haqyly ekendigi taygha tanba basqanday etip jazylghan. Alayda búl qúqyqty paydalanu memlekettik qauipsizdik, qoghamdyq tәrtip, densaulyq saqtau, basqa da adamdardyng qúqyqtary men bostandyqtaryn qorghau mýddeleri ýshin zanmen shektelui mýmkin ekendigi de eskertilgen. «Qazaqstan Respublikasynda beybit jinalystar, mitingiler, sheruler, piyketter jәne demonstrasiyalar úiymdastyru men ótkizu tәrtibi turaly» QR Zanymen, osynday aksiyalargha rúqsat aludyng rәsimderi kózdelgen, al ony saqtamaghany jәne búzghany ýshin qylmystyq jauapkershilik belgilengen. Qalay aitsaq ta zannyng aty zan. Ata zanymyzdy jәne elimizding basqa da zandaryn negizge ala otyryp 17 mamyrda Týpqaraghan audandyq sotynyng anyqtamasy boyynsha «Qarajanbasmúnay» AQ júmyskerlerining ereuili zansyz dep tanylghan. Búghan qosa «Qarajanbasmúnay» aksionerlik qoghamynyng kәsipodaq zangeri Nataliya Sokolovany eki aigha qamau turaly sheshim shygharylghan. Sokolovagha Qylmystyq kodeksting 164-babyna sәikes «әleumettik janjal tudyrdy» degen aiyp taghylyp otyr.

Áriyne, ashugha bulyqqan Sokolovanyng da jaqtastary búnday sәtte qarap qalmaghany anyq.  Olardyng birqatary ashtyq jariyalap, mún-zarlaryn tyndamaghandargha narazylyqtaryn bildirip jatyr. Ókinishke qaray, keybireuleri búdan da kýrdeli qadamdargha baryp, denelerine jaraqat salghan. Jalpy, aqylgha salyp, tarazylasaq qanday da bir problemany nemese qoghamdaghy prosesterge kónil tolmaushylyqty   óz-ózine qiyanat jasau arqyly, yaky qarnyn tilip, denesine jaraqat salu jolymen sheshuge talpynu dúrys is emes. Keybir múnayshylardyng búnday qylyqtaryn sharasyzdyqtan tughan әreket dep emes, bir sәt ashugha boy aldyrtyp, emosiyagha berilip oilanbay istelgen qareket dep baghalaghan jón siyaqty. Biraq men búl jerde osynday qadamgha barghan azamattardy aiyptayyn nemese sógeyin dep túrghan joqpyn. Olardyng da qoldarymen istegenderin aqtaytyn jauaptary baryny kýmәnim joq. Deytúrghanmen de, zayyrly memlekette, qúqyqtyq elde «tarqatyluy qiyn týitkilderdin» ózin qúqyqtyq alanda sheshuding barlyq joldary, amaldary qarastyrylghan. Sondyqtan da bәrin zang ayasynda sheshuge úmtylu qajet. Múnayshylardyng búnday is-әreketteri jalpy qoghamdy, onyng ishinde halyq qalaulylaryn da bey-jay qaldyryp otyrghan joq. «Qúqyqtyq memlekette әrbir azamattyng zandy qúrmetteuine nemese zang aldynda jauap beruine barlyq mýmkindikter qarastyrylghan. Biraq osylaysha «al, ereuil jasayyq» dep, miting úiymdastyrugha bola ma?! Bizde miting, ereuil, ashtyq tym sәnge ainalyp ketti. Búlay jasaugha bolmaydy», - deydi Mәjilis deputaty Vladimir Nehoroshev. Júmysshylardyng talaby «negizsiz, әri zangha sәikes emes» ekenin Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministri Gýlshara Ábdiqalyqova da  mәlimdedi. «Qarajambas, Janaózen, Ersay nysandaryna bizding ókilderimiz, atap aitqanda enbek viyse-ministri birneshe ret baryp qaytty. Biz barlyq taraptardyng - kәsipodaq, júmys berushiler men talap qoyyp otyrghan júmysshylardyng ókilderining qatysuymen talaptardy naqty qarap jatyrmyz. Qarajambasmúnayda zannama búzylyp otyrghan joq. Biz olardyng qoyyp otyrghan talaptarynyng negizi joq ekenin jәne zangha say kelmeytinin dәleldedik», - dep atap kórsetken bolatyn jurnalisterge bergen súhbatynda  ministr.

Shyny kerek, búnday jaghdayda kimdiki dúrys, kimdiki búrys ekenin bayyptau asa qiyn is. Tek aitarymyz, taraptardyng әli kýnge deyin ózara mәmilege kele almay dauryghyp-daulasyp jatqany, ókinishti. Tayaqtyng eki úshy bar, olay bolsa búl teketires sayyp kelgende kompaniyalardyng qyzmetine de, júmysshylardyng materialdyq jaghdaylaryna da keri әser etetini sózsiz. Búl týsinispeushilikte júmysshylar aityp jatqanday kompaniya basshylary kinәli me, joq kompaniya ókilderi sendirip jatqanynday ereuilge negiz bolghan enbek jaghdayy emes, kәsipodaq ishindegi jikke bólinuding saldarynan tuyndaghan újym ishilik alauyzdyq kinәli me, ol jaghyn dóp basyp aitu qiyn әzirge. Biraq soghys kezinde de qarsylastardyng keyde ózara bitimge kelip, ymyralasyp jatatyny bar. Qúdaygha shýkir, búl soghys jaghdayy emes. Olay bolsa, batystaghy kompaniyalar men múnayshylardyng «prinsipti teketiresinin» tigisi jatqyzylatyn, ózara ymyragha keletin, ortaq til tabysatyn kýnning alys emestigine sengimiz keledi.