Juyrda Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri, әnshi Sәule Janpeyisovanyng «Sәule-saryn» atty eki bólimdi jeke konserti ótken bolatyn. Osyghan oray kezdesken bizge ol: «Tәuelsizdigimizge 20 jyl bolsa, Konservatoriyadaghy Halyq әni kafedrasynyng qúrylghanyna da 25 jyl tolmaq. Osynshama jylda qanshama óner qayratkerleri enbegin sinirdi. Biraq dәstýrli ónerding memlekettik dengeyge nege kóterilmeuine ne sebep? Týsinbeymin... «Habar» arnasynan «Tanghalmanyz» atty baghdarlama kórsetilushi edi ghoy. Biraq bizde tanghalatyn dýniyeler kóp», - dedi. Endeshe, «Sәrsenbining sәtinde» aitqan óner janashyrynyng әngimesine kóz jýgirtiniz...

- Kezekti әn keshinizdi ótkizip, kóniliniz bir marqayyp qalghan bolar?

- Áriyne! Búl keshti men Tәuelsizdikting 20 jyldyghyna arnadym. Alghashqyda dәstýrli ónerimizdi tarihpen baylanystyra otyryp, qazaghymyzdyng bastan keshken qiyn kezenderin jetkizsem degen edim. Biraq rejisser Bolat Atabaev: «Keshegi jerimizge kóz alartyp, baylyghymyzgha qyzyqqan dúshpannan da qauiptisi - býgingi jahandanu zamanyndaghy jaghday. Óitkeni jastar myltyqsyz-aq jaulap alghan danghaza muzykagha birtindep enip barady», - degen pikir qosty da, josparym eptep ózgerdi. Biraq oiymyzdy jetkize almay qaldyq...

- Ol, bәlkim, konsertke kelgen kórermenning azdyghynan shyghar. Keyde oryn toltyru ýshin, studentterdi jiyp әkelushi edi ghoy...

Juyrda Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri, әnshi Sәule Janpeyisovanyng «Sәule-saryn» atty eki bólimdi jeke konserti ótken bolatyn. Osyghan oray kezdesken bizge ol: «Tәuelsizdigimizge 20 jyl bolsa, Konservatoriyadaghy Halyq әni kafedrasynyng qúrylghanyna da 25 jyl tolmaq. Osynshama jylda qanshama óner qayratkerleri enbegin sinirdi. Biraq dәstýrli ónerding memlekettik dengeyge nege kóterilmeuine ne sebep? Týsinbeymin... «Habar» arnasynan «Tanghalmanyz» atty baghdarlama kórsetilushi edi ghoy. Biraq bizde tanghalatyn dýniyeler kóp», - dedi. Endeshe, «Sәrsenbining sәtinde» aitqan óner janashyrynyng әngimesine kóz jýgirtiniz...

- Kezekti әn keshinizdi ótkizip, kóniliniz bir marqayyp qalghan bolar?

- Áriyne! Búl keshti men Tәuelsizdikting 20 jyldyghyna arnadym. Alghashqyda dәstýrli ónerimizdi tarihpen baylanystyra otyryp, qazaghymyzdyng bastan keshken qiyn kezenderin jetkizsem degen edim. Biraq rejisser Bolat Atabaev: «Keshegi jerimizge kóz alartyp, baylyghymyzgha qyzyqqan dúshpannan da qauiptisi - býgingi jahandanu zamanyndaghy jaghday. Óitkeni jastar myltyqsyz-aq jaulap alghan danghaza muzykagha birtindep enip barady», - degen pikir qosty da, josparym eptep ózgerdi. Biraq oiymyzdy jetkize almay qaldyq...

- Ol, bәlkim, konsertke kelgen kórermenning azdyghynan shyghar. Keyde oryn toltyru ýshin, studentterdi jiyp әkelushi edi ghoy...

- Kerisinshe, búdan da az bola ma dep oilap edim. Eshkimdi kýshtep әkelip, jasandylyq jasaghym kelmedi. Konsertke men ýshin emes, naghyz qazaq ónerin sýietin kórermender jinaldy. Bir tandanarlyghy, arhiytekturalyq uniyversiytet múghalimderinin: «Sәule Janpeyisova biyletin kýshtep satyp jatyr, biylet sonday qymbat», - degenderin estidim. Búl qaydan shyqqan sóz, týsinbedim...

- Qalay oilaysyz, mýmkin, tyndarman estradagha eliktep, dәstýrli әnning mәnin úghyna almaytyn dengeyge jetken shyghar?

- Halyq dәstýrli ónerdi jaqsy kórgenimen, dәl óz biyiginde týisine almaydy. Onyng qanshalyqty saf óner ekenin konsertke kelip kórgen adamdar ghana úghynyp jatady. Óitkeni býginde «bir qúmalaq bir qaryn maydy shiritedi» degendey, nebir talantsyz әnshiler sahnada jýr. Áriyne, ónerge әrkimning de talasy bar ghoy. Biraq óz mәninde aita almaytyn әnshini tyndaghan adam dәstýrli әn osy eken dep, qaytara qúlaq týrmeydi. Demek, talanttygha talantsyz aralasyp ketkendikten, ónerimizding bәsi kemip bara jatyr. Sebebi, óz janryna qatysy joq biyshi de, kýishi de, tipti biyliktegiler de sahnagha shyghyp әn aityp ketti. Osyndayda ónerimizding qadirsizdengenine úyalasyn, tómendegenine qynjylasyn.

- Aytyp otyrghanynyz «Eki júldyz» baghdarlamasyna qatysty dýnie siyaqty...

- IYә, birde әrtis Janatbek Baytekov: «Ómirde qolymnan kelmeytin is - әn ai- tu», - degende: «Onda saghan «Eki júldyzgha» baru kerek», - degen edim. Nege ekeni, әlde әdeyi istey me, «Eki júldyz» baghdarlamasy esh dauysy joq adamdardy tauyp alady. Kerisinshe, basqa salada jýrgen dauysy bar adamdardy nege tartpaydy: mine, bizding halyqtyng әrqaysysy ónerli dep maqtanatynday. Mәselen, keyingi kezde Jәmila Serkebaeva da әn aityp jýr. Áriyne, ol - jaqsy skripkashy, myqty muzykant. Biraq onyng «Núrtughannyng termesin» aitqany kýlkimdi keltiredi. Árkim ózining ornyn bilui kerek qoy. Alla taghalanyng bergen jolymen jýru kerek, bireuding jolyna jarmasyp, talasyp, odan eshtene útpaymyz.

- Tәuelsizdigimizge 20 jyl bolsa da, dәstýrli ónerding óz biyiginde nasihattalmauyn memleketting qamqorlyq jasamauynan kóretinder bar. Bәlkim, sózden iske kóshetin mezgil jetken shyghar, qalay oilaysyz?

- Ónerdi nasihattau tek әnshilerding qolynan kelmeydi. Óitkeni bizge ruhany kýshpen birge, materialdyq kýsh te óte qajet. Qazirgidey bәri aqshamen sheshiletin zamanda konsert ótkizu de onay sharua emes qoy. Jasyratyn nesi bar, men konsertimdi Bolat Atabaevtyng kómegimen ótkizdim. Ol kisi bedelin salyp, Dәuren Júmaghaliyev degen azamatqa maghan kómektesip, ónerime qoldau kórsetuin súrady. Eger búl azamat ta, Atabaev ta, konsertke qatysqan «Sazgen sazy» ansambli mýsheleri de, jer-jerden kelgen shәkirtterim de etken enbekterine, aitqan әnderine aqy súraytyn bolsa, mening oghan shamam jetpes. Konservatoriyadan alatyn 100 myng tenge ailyghym onyng qaysysyna jetedi? Sondyqtan keshke atsalysqan barlyq óner janashyrlaryna alghys aitamyn.

- Qashan kórsek, ónerge qatysty ótkir úsynystarynyzdy aityp jýresiz. Biraq nәtiyje shamaly. «Jalghyzdyng ýni shyqpas» deytin halyq mәteli osyndayda eske týsedi eken...

- Negizi, biz - qazaqtar basynyng qosyluy qiyn halyqpyz ghoy. Áyteuir әrqaysymyz ózimizshe bir túlghamyz. Basyna is týspeyinshe, eshkimdi eshkim oilamaydy. Dәstýrli ónerde de osylay, basymyz qosylmaytyny ras. Osyghan alandap, dәstýrli ónerdi nasihattaytyn ortalyq ashsaq degen iydeyany aityp ta jýrmiz. Biraq oiymyz ortaq bolghanymen, sózimiz bir jerden shyqpay keledi.

- Býginde әndi jarnamalau ýshin de, konsert ótkizip, alibom shygharu ýshin de produser kerek. Bәlkim, dәstýrli әnshilerge de produser qajet shyghar?

- Produserlik ortalyq qúru - mening de armanym. Ol ýshin kýni-týni júmys jasau qolymnan keler edi. Biraq ústaz bolghan son, balalardy tәrbiyeleu kerek. Shetqaqpaylanyp jatqan dәstýrli ónerding sharyqtauyna tamshyday bolsyn ýlesimdi qosu - mindetim, paryzym dep bilemin. Osy jaghynan kelgende, produserlikke oiysu birshama qiyndyq tughyzady. Búl isti qolyna alatyn, dәstýrli ónerge jany ashityn azamattar әzirshe tabylmay túr. Sol jaghy bizdi qinaydy. Dәstýrli óner keremet baylyq qoy. Biraq sol baylyghymyzdy iygere almay jatqanymyzgha nalimyn. Produserlikke ebi bar, ynghayy bar adamdar ónerding damuyna atsalysudan góri, toyda asaba bolyp jýrgendi artyq kóretindey...

- Dәstýrli muzykagha auyldyn, qazaqtyng qarabayyr dýniyesi ghoy dep qaraytyn toqmeyilsu bar. Jalpy, dәstýrli әnmen gastrolige shyghyp túrasyzdar ma?

- Byltyr Atyrau jaqqa bardym. Auyldyng jaghdayy mәz emes. Ony kórip túryp, biz qalay aqyly konsert qoyamyz? Aqshasy az halyq kelgisi, kórgisi keledi, әriyne. Biraq el jayyna iyilsek, әnshilerding jolyna, jatyn ornyna qarajatty qaydan jinaymyz? Kezinde memleket astymyzgha kólik dayyndap jiberetin el-elge. Auylda qonaq ýy bolmasa, bizdi ýi-ýige bólip alyp ketetin. Oghan halyq ýiimizge ónerpazdar keldi dep, mәre-sәre bolatyn. Al qazirgi uaqytta ózdigimizden baryp, konsert qoyamyz desek, ózimizge ynghaysyz emes pe? Keyingi kezde halyqqa kýshtep biylet satugha tyiym salynypty. Búl dúrys ta shyghar. Ekinshiden, әrdayym memleketten qoldau kýtetinimizding sebebi -dәstýrli ónerimiz halyqtyng ghasyrdan-ghasyrgha auysqan múrasy. Sol múranyng joyylyp ketpeuine әrqaysymyz mýddelimiz. Óitkeni dәstýrli ónerdi materialdyq jaghday bir qyssa, danghaza muzyka ekinshi jaghynan qyspaqqa aluda. Qazaqtyng tól ónerine qoldau kórsetetin mesenattar da joq.

- Mesanatty bylay qoyghanda, bizde tól ónerimizdi nasihattaytyn birde-bir telarna da joq emes pe?

- Telearnalar dәstýrli әn keshterine kónil búrmaydy. «Qazaqstan» arnasynda kóbirek kórsetushi edi, qazir ol da biraz shettetip qoydy. Bәlkim, basshylyqtaghy orystildi adamdar dәstýrli ónerdi týsinbeytin de shyghar. «Qazanshynyng óz erki, qaydan qúlaq shygharsa» degenning keri. Al konsertter Almatyda az ótpeydi, biraq shalghaydaghy halyq ony tek teledidar arqyly ghana kóredi ghoy. Arnayy baghdarlamalar bolmaghannan keyin, dәstýrli óner halyqqa jetpey jatyr.

- Bizde qazaqtyng tól ónerin jan-tәnimen týisinetin, ózderi de sol óner arqyly tanylghan agha buyn ókilderi az emes. Siz aityp otyrghan týitkilder olardy mazalamay ma, sonda?

- Biz ónerge enbegi singen agha-apalarymyzdy der kezinde paydalanuymyz kerek. Ónerding damuy ýshin, tyng dýniyelerding tamyr aluy ýshin. Mәselen, marqúm Qarshygha Ahmediyarov, Qúdaybergen Súltanbaevtar ózderining maqsattaryn iske asyra almay ketken siyaqty. Óitkeni Qarshygha agha 1000, 2000 dombyrashynyng basyn qosam degende, odan ne shyghady dep ózimiz qarsy shyqtyq. Abaydyn: «Etek bastym, kóp kórdim elden biraq...» degenindey, sol bir etekke jarmasushylyq bizding qazaqtan qalmay kele jatyr ghoy. Al Qytayda 5 jasar baladan, 80-degi qarttan qúralghan on myng qazaq bir uaqytta, birdey dombyra tartty! Sondaghy bal-búl janghan jýzderine qarap, tóbeleri kókke eki eli jetpey otyrghanyn bayqadym. Qarap otyrsaq, múnyng týpki maqsaty - birlikke ýndeu. Óitkeni birlik bar jerde tirlik bar. Al byltyr Shymkentke toygha bardym. El arasynda dombyra tabylar dep, bir jolgha dombyramdy almay shyqqan edim. Biraq senesiz be, dombyra aqyry tabylmady.

Qazir oilasam, Qarshygha aghamyz da «berekening birlik úyalaghan jerde» ekenine ýndep, osy dombyra arqyly halyqtyng basyn qosqysy kelgen eken ghoy. Ókinishke qaray, 600-aq adamnyng ghana basyn qosa aldy.

- Sizding dәstýrli әnshi ekeninizdi barsha qazaq biledi. Degenmen osy keshinizde sizding de әniniz oryndaldy...

- IYә, Maraltay aqynnyng «Alatau» degen ólenine әn jazyp, keshimde túsauyn kestim. Áriyne, men kompozitor emespin. Biraq kókirekten bir әuenning lyqsyp shyghatyn kezi bolady eken, keyde. Ondaghy:

«Alatau sen de gharip, men de gharip,

Kelemiz jýrekke múng tendep alyp,

Alatau sen de biyik men de biyik,

Qosylsaq, qosylghanday sherge kýiik.

Seni Kýn meni kýnshil mensinbeydi,

Túrghan song tabanymyz jerge tiyip.

Aqyn joq, jer betinde men siyaqty,

Tau da joq búl ghalamda sen siyaqty.

Jadyrap túrayyqshy, beu Alatau,

Qazasy, qayghysy joq el siyaqty», - degen sózderdi oqyp, qatty tebirendim. Oghan jýrektegi әuen qosylyp, әdemi әn boldy. El-júrtqa únap jatyr. Qanshalyq ómirshendigin, әriyne, halyq biledi.

- Aytpaqshy, sizge óz pikirin, úsynysyn aitugha bata almaytyndar minezinizding qatal ekenin aitady...

- Prinsipshil bolghanymmen, jýregi júmsaq adammyn. Syrt kelbetime, sóilegen sózime qarap, kóbinese meni qatal minezdi dep jatady. Ras, men betke turasyn aitqandy jaqsy kórem. Keyde turasyn aitam dep, tughanyma da jaqpaytyn kezim bolady.

- Endi taqyryptan sәl auytqysaq, qoghamda sizdi qanday mәseleler alandatady?

- Alandaytyn tústar bizde jetip artylady. Birinshiden, qazaq tili әli kýnge deyin ensesin kótere almay keledi. Ekinshisi - din. Meni oilandyratyny, bir ghana músylman dinining ishinde birneshe aghymda jýrgen jastar bar. Osydan 4-5 jyl búryn bizding konservatoriyanyng jastary bir-birine qarsy boldy. Biri uahab bolsa, biri zikir salyp, tipti biz ne isterimizdi bilmey qinaldyq. Qazir bergen tәrbiyening arqasy bolar, birshama týzelip qaldy. Ýshinshiden, densaulyq salasy. Jedel jәrdemde gradusnik joq, ne shpris tabylmaydy.

Áriyne, jaqsy jaqtarymyz bar. Ony kóre biluimiz kerek. Biraq barymyzdy eshkim tartyp almaydy. Kemshiligimizdi týzetuge tyrysu kerek.

Birde Astanada Ámire Qashaubaevtyng atyn tu etken әnshilerding dodasy ótti. Biraq ýsh kýnge sozylghan dodagha bir ziyaly adam basyn súqqan joq. Soghan nalyp: «Astanany kóteremiz dep ketken bizding ziyaly qauym qayda, sonda? Jastardyng ónerin tamashalap: «Aynalayyn senen birdene shyghady», - dep arqasynan qaqsa, jas jetkin jigerlenbey me? Jastar ýshin odan artyq qanday marapat bar? Al Astanamyz dәstýrli ónerding ortalyghyn ashugha súranyp túr. Endeshe, nege qúrmasqa?» - degen edim. Bir kisi: «Oppozisiyanyng sózin aittyn, endi býkil BAQ-ta sening atyng jýredi», - deydi. Al osy sóz oppozisiyanyng sózi me? Men eshqanday partiyagha kirmegen, sayasatqa qatysy joq adammyn.

Taghy bir mәseleni aita keteyin, bizding alghashqy bitirgen studentter filarmoniyagha júmysqa kirdi. Al keyingileri oqudy bitirip alyp, bos jýr. Endi onyng bәri qayda barugha tiyis? Bireuler grantty azaytu kerek deydi. Tanghalamyn, sonda biz óz ónerimizdi, dәstýrli ónerpazdarymyzdy kótermesek, qanday memleket bolamyz? Dәstýrli óner ortalyghy bir Astanagha ghana emes, barlyq jerge kerek. Áriyne, basqa óner salasyndaghylar óssin, órlesin. Ýlken opera-balet teatry salynyp jatyr, kinogha qansha aqsha bólindi, drama teatrlarda nesheme qoyylymdar bop jatyr! Múnyng bәri - tamasha! Biraq dәstýrli óner olardan kem be? Bilseniz, dәstýrli óner - sonyng bәrining tamyry. Al ol tamyrdy quratatyn bolsaq, basqalarynan ne payda?!

- Oqyrmandar sizding jeke ómirinizden de habardar bolghysy keledi. Ne aitasyz?

- Jaghdayym jaman emes.Ýiim de, kóligim de, sýiikti júmysym da bar. Qyzym Quanysh Kýlәsh Bayseyitova atyndaghy daryndy balalargha arnalghan mektepte oqidy. Keshimde sahnada ónerin kórsetti. Jan-jaghym, tughan-tuys - bәri aman-esen, qúdaygha shýkir.

Biraq men óz basymda bәri jaqsy dep qol qusyryp otyra almaymyn. Mәselen, qazir ataqty shetinen berip jatyr ghoy. Biraq ataqtyng artar jýgining qanshalyqty ekenin sezinbeytin adamdar bar. Maghan atqarghan enbegimdi kórip, baghalap jýrgen ziyaly qauym 2009 jyly QR enbek sinirgen qayratkeri degen ataq beriluine septigin tiygizdi.

Endi búl ataq arqama bes batpan jýk artyp, halyqtyng maghan artqan qúrmetin kótere alam ba degen oimen jýrmin. Óitkeni búl ataqtyng salmaghyn sahnada tek әn aityp, balalargha sabaq bergennen jenildete almaymyn ghoy. Men elime barlyq jaghynan kómekteskim keledi.

Ángimelesken -

Ardaq Imanbekqyzy,

«D»

«Obshestvennaya pozisiya»

(proekt «DAT» № 19 (102) 25 mamyr 2011 jyl