Dýisenbi, 29 Sәuir 2024
Jón-aq 4340 12 pikir 5 Nauryz, 2019 saghat 09:17

"Tyng iygerudi" lingva-etnogenosid dep tanugha tiyispiz

Nauryz aiynyng basynda osydan 65 jyl búryn, yaghni, 1954 jyly KSRO basshylyghy partiya plenumynda tyng jәne tynayghan jerlerdi iygeruding solaqay sheshimin shygharyp, elimizdi lingva-etnogenosidke úryndyrdy. Osy mәseleni keybireuler dýrkirep atap ótuge, oghan qatysushylardy marapattaugha jan salyp jatyr.  Osy sheshim qabylghandaghan kýndi «Lingva-etnogenosid kýni» dep atap ótuge әli kýnge dәrmensizdik tanytyp otyrghanymyzgha jón bolsyn...

Nikita Hrushevting osy lanyna qarsy shyqqan kóptegen qazaq ziyalylary jazyqsyz qudalaugha úshyrady. Qazaq jerining etno-klimattyq kelbeti ózgerdi.

Belgili sayasatker әm tanymal agrary Baltash Moldabayúly Túrsymbaev:

«Tradisionnaya forma jivotnovodstva, slojivshayasya v kazahskih stepyah eshe izdrevle, v blijayshie gody polnostiu sohranitsya. Nasilistvennoe navyazyvanie takih netradisionnyh vidov deyatelinosti, kak zemledelie y proizvodstvo zerna, sposobno vposledstviy prevratiti ety zemly v pustyni. V etih stepyah serieznoe zanyatie zemledeliyem zatrudniytelino po dvum vidam prichin – prirodnym y ekonomicheskiym. Surovye zimy y zasushlivoe leto v ryade rayonov priyvedut k giybely posevov, y vse trudy propadut darom. Odno delo, esly by zemly v Kazahstane byly bogaty chernozemom. No etogo net, y vpechatlenie plodorodiya, kotoroe voznikaet, gluboko obmanchivo. K tomu je vodnye resursy dlya obespecheniya obilinyh urojaev v Kazahstane nedostatochny»,- deydi sol kýnderding zardaby jóninde.

Alghashqy eki jylda 1954-1955 jyldary josparlanghan 13 million gektardyng ornyna 33 million gektar jer jyrtylyp, 425 astyq kenshary qúryldy. Qazaq mektepteri jappay jabylyp, qazaqtar túratyn auyldar bolashaghy joq dep tanylyp, mýldem qanyrap qaldy.

Osynday demografiyalyq jaghdaydyng kesirinen әli kýnge deyin osy aimaqtardaghy qazaq mәdeniyeti men tili qúryp ketuding az-aq aldynda qalyp otyr.

Osy lingva-etnogenosidti «Tyng epopeyasy» dep danghazyalyqpen atap ótuge, oghan qatysqandardyng ónirine tósbelgi taghudy ansap jýrgenderding tizginin tartyp,"Tyng iygerudi" lingva-etnogenosid dep tanudy úsynamyn.

Siz ne deysiz?

Ábil-Serik Áliakpar

Abai.kz

12 pikir