Beysenbi, 16 Mamyr 2024
Anyq-qanyghy 4896 33 pikir 7 Aqpan, 2019 saghat 09:56

«28 panfilovshy» miyfin «Ajalsyz 4 000 sarbazben» auystyru kerek

II Jahan soghysyndaghy nemis-orys maydanyndaghy әskery qúpiyalar endi-endi jariya bolyp jatyr. Tolyq jariya boluy tek 2045 jyly ghana RF qúlyq tanytsa, jýzege asady. Atalarymyzdyng qos (taptyq jәne últtyq) fashistik jýiening sayasy mýddesinen tuyndaghan qandy qyryghynyng jahanamdyq qasabyna týskenin búratana últ retinde nәsildik kemsitilushilikke qos taraptan da úshyraghanyn aiqyn úghynugha tiyispiz.

KSRO әsire orysúltshyldyghymen bizge «28 panfilovshy» miyfin tandy. Býgingi Resey memlekettik fashizmi ishki isimizge aralasyp, ony teristeudi kerek etpeytin aksioma retinde orystildi týrli últtan qúrylghan qazaq qauymdastyghyna moyyndatyp ýlgerdi. Oghan dәlel aityp, politrukting «Sheginerge jer joq, artymyzda Mәskeu» degen sózin jornalshylardyng sayasy auanda oidan shygharghanyny da ómirde bolmaghan oqigha ekenin aitqandargha qazaq «neofashisteri» degen әikәpir tanba basyldy.

Alash qoghamy II Jahan soghysyndaghy nemis-orys maydanyndaghy babalar erligine janarghan kózqaraspen qaray bastady. Resey tanghan «ajalsyz polk» sheruine de aitar alash azamattarynyng óz pikirleri bar.

Orys tarihyna jәne onyng ezgisinde bolghan últtargha bey-jay qaramaytyn imperiyalyq aduandyqpen sanasy men jadysy ulanbaghan reseylik zipa jurnalist Aleksandr Brajnikting «Na 4000 kavaleristov 102 vintovki: kak pogibla Kazahskaya nasionalinaya diviziya» degen zertteu maqalasy últymyzgha tanylyp kelgen «28 panfilovshy» miyfin realdy ómirde bolghan naqty tarihy qújattarmen uәjdalyp, әskery qúpiyalanghan derekting negizinde «Ajalsyz 4 000 salt atty sarbazben» auystyrghanymyzdy qalaydy.

Biz barsha panfilovshylargha topyraq shashyp otyrghanymyz joq. Biraq bәri birdey bir jerde qaza tapqan 4000 babamyzdyng osy uaqytqa deyin joqtausyz qalghany jýregimizdi qan jalatady. Tarihy әdilettilik ýshin «28 panfilovshylar parkin» «Ajalsyz 4000 sarbazben» auystyrmau últ sýiegine basylghan tanba. Ári Aqmola, Soltýstik Qazaqstan, Qostanay, Qaraghandy, Semey, Pavlodar, Shyghys Qazaqstan oblystarynan әskerge shaqyrylyp, osy 106-shy Qazaq últtyq diviziyasy qúramynda shayqasyp, erlikpen qaza tapqandardy qayyra jerleu ýkimet tarapynan qolgha alynyp, atalghan sayabaqta túrghyzylatyn eskertkishke esimderi altyn әrippen jazylyp,  tughan tuystary, ýrim-bútaqtary izdestirilip, tabyluy qajet.

Endi qolda bar derek kózderine sóz bersek, 1942 jyly Harikov týbindegi qandy qasapta jýzdegen myng kenes әskeri opat boldy. Onyng ishinde 106-shy Qazaq últtyq diviziyasy tolyq qúramymen qaza tapty. Sol jahanamgha kuәger bolghan qyzyl әskerler arasynda «jalang qylyshpen ghana jau tankisine  shapqan qazaqtar» turaly әngime tarady. Osy әngimening shyndyghyn aragha 70 jyl salyp bilgisi kelgen jurnalisting óz qolyna kerek derekting qalay týskenin turaly bylay sóz etedi.

«V arhivah udalosi otyskati Akt peredachy 106 divizii, chto yavlyaetsya neosporimym dokazatelistvom sushestvovaniya podrazdeleniya y ego nahojdeniya na fronte. Dokument sostavlen 9 maya 1942 goda y v nem govoritsya, chto pod Harikov na jeleznodorojnui stansii Savinsy pribylo podkreplenie v viyde polnoy kavaleriyskoy divizii, kotoraya byla otpravlena iz Akmolinska (sovremennaya Astana) 28 aprelya, a pribyla 12 maya. Chislennosti podrazdeleniya 4091 chelovek y na ih voorujeniy chislilosi vsego 102 vintovki, 68 minometov y 3100 shashek. Konskiy sostav byl predostavlen narodnym hozyaystvom Kazahstana, a novobransy nabiralisi iz Akmolinskoy, Petropavlovskoy, Kustanayskoy, Karagandinskoy, Vostochno-Kazahstanskoy, Severo-Kazahstanskoy y Pavlodarskoy oblastey. Politiko-moralinoe sostoyanie krasnoarmeysev osenivalosi kak v «osnovnom zdorovoe». Razyskati Akt peredachy udalosi Magjanu Kaharmanovu, otvetstvennomu chinovniku po memorialinym proektam v ministerstve oborony Kazahstana»,- deydi.

Qazaqtyng ruhtanyp baghy aspauyn, alysty boljaytyn bireuler Maghjan Qaharmanov qolyndaghy «28 panfilovshy» miyfin kýl-talqan eter derekting alashqa jetpeuin tym arydan oilastyrghan siyaqty. Áytpese, býgingi úrpaghy erlerin sol mezette biler edi-au!?

Búl qandy qasaptyng oryn aluynyng basty kinәsi – Stalinning moyynda. Búl osy soghystaghy nemister basym týsip túrghan shaqtaghy oryn alghan Stalindik segiz qandy qyrghynyng songhysy edi. Osy jolghygha oryn bergenderdi marshal Vasiylevskiy óz estelikterinde marshal Timoshenko, general Bagramyan jәne Ásery Kenesting mýshesi Hrushevtar dep sanaydy.

Búl turaly Stalinnin: «Esly by my soobshily strane vo vsey polnote o toy katastrofe, kotoruy perejil front y prodoljaet eshe perejivati, to ya boisi, chto s vamy postupily by ocheni kruto...» degeni bar.

Al, jergilikti túrghandar men vermaht generaldary jazyp qaldyrghan estelikterde býkil úrys alany ólgen әsker denesinen ayaq alyp jýrgizbegendikten iyistenip, sasy bastaghan shaqta júqpaly auru taramauy ýshin úshaq bortynan әueden hlorka sebilgeni aitylady.

Osy qandy qasapta Krasnograd qalasy manynda týgelden jastyghyn ala jyghylghan atalarymyzdyng sýiegin   ukraindyq «Feniks-K» izdeushiler toby tauypty. Adam men jylqy sýiekteri aralasyp ketken eken. Jergilikti zootehnik qazaqy jaby túqymy ekenin aitypty. Jәne «Feniks-K» izdeushiler toby jauyngerlerding jaz aiynda qystyq kiyimmen jýrgenin, әri esh qarusyz bolghanyn angharypty.

Soghysta bәri derilik qaza tapqanymen osy dviziyanyng tylynda bolyp qolgha týsken 90-ynyng ishinen tek sanitar bolghan Mustafa Yunusovting esimi ghana әzirshe belgili bolyp otyr. Qalghan sausaqpen sanarlyq atalarymyz nemis tútqynyna týsken son, Dulag-205 aralyq shygharyp-salma lagerine jiberilipti.  Soghystaghy gitlerlik әm odan keyingi stalindik lagerilerden aman oralghan atamyz oq-dәri týgil myltyqtyng ózi jetispegenin, bes kýn boyy esh úiyqtamaghandaryn jyr qylyp aitady eken. Qazaq maydanda tudyrghan ardager atalarlymyz sóz arasynda aityp otyratyn: «Kýn ystyq, qar beluardan keledi, beseu ara bir myltyq» shymshymasy oiynshyq bolmay qalatyn osy jaghdaydan kórinedi eken. Harikov oblysynyng Krasnograd audany manynan tabylghan 200 ajalsyz atamyzdyng esimi ghana belgili bolyp otyrghan jayy bar.

4000 ajalsyz әskerding biz bilgen qysqasha deregi osynday, endi osyny qazaq tarihshy ghylymdary qolgha alyp zerttese, әlemdik dengeydegi kórkem ekshn filim týsirilse bir joghymyz týgeldener edi.

Ábil-Serik Áliakpar

Abai.kz

 

33 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2066
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2494
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2103
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1608