Osydan biraz búryn el ishindegi dastarhan basynda ótken emen-jarqyn әngime oiyma orala beredi. Sol әngimeni jazbasam, moynymda qaryz bop qalarday jýremin. Mels degen aghamyz bar. Ózi kóp ashylmaytyn kisi. Teatrdan basqany óner dep sanamaytyn bir «jaman» әdeti bar. Teatr, sahna әrtisi degende shyghargha jany bólek. Tәtemiz de: «Oy, búl student kezde de kinogha attap baspaytyn. Búghan eremiz dep bәrimiz teatrshyl, әrtis bolyp kete jazdaghanbyz» dep kýlip qoyady. Kýlisip jatyrmyz. Sirә, sol kónildi ortanyng әseri boluy kerek, kóp ashyla bermeytin aghamyz da әngimege auyq-auyq aralasyp qoyady.

«Teatrda bәri kóz aldynda ótedi. Ártisterding әr oiyny, qimyl-әreketi, kýlgeni, jylaghany bәri-bәri adamdy shynayy әserge bóleydi. Úmytylmaytyny da sodan.

Múndayda eng aldynda otyrghan kórermennen baqyttysy joq. Ádette tehnika salasyndaghy ziyaly qauymnyng ómirin ónerden alshaq ústaytyny únamaydy maghan. Onday adam jarymjan adam. Sahna әrtisi degen ghajap halyq qoy. Osy ana bir Japal men Seyitti oinaytyn, әsirese «Beu, qyzdar-aydaghy» Serke she?» - dep sәl kidiristep qalyp edi, aghamyz esine týsirgenshe shydas bildirmey: - Esbolghan Jaysanbaev pa, - dedim.

- IYә, sol, sol. Áy, sabazyng әrtis-aq qoy. Sol ózi kórinbeydi ghoy qazir. Qayda jýr? - dep edi.

Osydan biraz búryn el ishindegi dastarhan basynda ótken emen-jarqyn әngime oiyma orala beredi. Sol әngimeni jazbasam, moynymda qaryz bop qalarday jýremin. Mels degen aghamyz bar. Ózi kóp ashylmaytyn kisi. Teatrdan basqany óner dep sanamaytyn bir «jaman» әdeti bar. Teatr, sahna әrtisi degende shyghargha jany bólek. Tәtemiz de: «Oy, búl student kezde de kinogha attap baspaytyn. Búghan eremiz dep bәrimiz teatrshyl, әrtis bolyp kete jazdaghanbyz» dep kýlip qoyady. Kýlisip jatyrmyz. Sirә, sol kónildi ortanyng әseri boluy kerek, kóp ashyla bermeytin aghamyz da әngimege auyq-auyq aralasyp qoyady.

«Teatrda bәri kóz aldynda ótedi. Ártisterding әr oiyny, qimyl-әreketi, kýlgeni, jylaghany bәri-bәri adamdy shynayy әserge bóleydi. Úmytylmaytyny da sodan.

Múndayda eng aldynda otyrghan kórermennen baqyttysy joq. Ádette tehnika salasyndaghy ziyaly qauymnyng ómirin ónerden alshaq ústaytyny únamaydy maghan. Onday adam jarymjan adam. Sahna әrtisi degen ghajap halyq qoy. Osy ana bir Japal men Seyitti oinaytyn, әsirese «Beu, qyzdar-aydaghy» Serke she?» - dep sәl kidiristep qalyp edi, aghamyz esine týsirgenshe shydas bildirmey: - Esbolghan Jaysanbaev pa, - dedim.

- IYә, sol, sol. Áy, sabazyng әrtis-aq qoy. Sol ózi kórinbeydi ghoy qazir. Qayda jýr? - dep edi.

Áriyne, astanadan alys audangha ketkenine shiyrek ghasyrdan asqan aghamyzdyng búl әngimesine keshirimmen qaraugha bolar. Búl keshegi 60-70-shy jyldardyng kórermeni. Ol kezding kórermenderi osynday edi. Sonau akterlerding abyzy Qallekeyden bastap, bәrin jatqa soghatyn. Múny nege aityp otyrmyz? Keshegi, student jyldary janyna úyalap qalghan jaysang әrtis Jaysanbaevty aghamyz nege úmyta almaydy? Bar syr osynda emes pe? Ángimemiz osydan bastau alsa kerek.

Qansha uaqyt ótse de halyqtyng shynayy ónerpazgha degen yqylasy qalady. El ishinde olar turaly, keshegi teatrdyng «Altyn dәuiri» atalghan kezde ter tókken sahnagerler turaly aragidik bolsa da, osynday әngimeler aitylyp qalady. El esinde qalu, halyq jýregining tórinen oiyp oryn alu degen osy. Búdan artyq baqyttyng da keregi joq ónerpazgha. Mine, kózi tirisinde-aq osylaysha el sýiispenshiligine bólingen Esbolghan Jaysanbaevtyng da búl pәniyden ozghanyna 10 jyldan asyp ketken eken. Zymyrap bara jatqan uaqyt. Taghdyrdyng isi degen osy. Tandamaydy, talghamaydy. Bireuin berse, bireuin alyp jatyr. Alma-kezek dýniye. Songhy on-on bes jyl talay oipazdarymyzdy ortamyzdan oiyp әketti. Ókinishi qanday desenshi sonyn. Oilaugha sana jetpeydi. Sol aimanday aluan darabozdardyng ortasynda Esbolghan esimi de asqaq túr. Óz basym ol kisini onday edi, múnday edi dey almaymyn. Óitkeni, syrlasyp, syilasyp, jaqyn әngimelese alghanymyz joq. Álgi aghamyz sekildi myndaghan azamattardyng auzynda jýrgen adam. Ónerin kórdik, talay qanattandyq. Rahat sezimge bólendik. Ol kisi turaly jazylghan dýniyeler az emes. Sony medet tútamyz. Esbolghan ómirde de, ónerde de bir qalpynan ainymay ótti. Salghan órnegi, óneri de ómirdegi ózindey edi, degendi kóp aitady qazir әriptesteri. Aytu bar da, jazyp qaldyru bar. Bireu aitqan sózdi taghy bireu aityp jatsa, bәribir sol sózding iyesi birinshi aitqan adam. Endigi sәtte Esbolghan әlemi turaly әr kezde aitylghan oilargha den qoyyp kórelik.

«Qabyrghamdy sógip alyp kettin-au, Esbolghanym» dep qabirining basynda qayghy qúsqan núrdan jaralghanday jampoz Núrmúhan Jantórinning darigha dausy әli qúlaghymyzda.

Teren, oily ghalym Rymghaly Núrghaliyev birde «múrnyna deyin kýletin әrtis» dep jazypty. Týsinikting qajeti joq, kóp maghyna syiyp túr osy sózge. Kólgirsip, kóldey maqala jazghannan osynday bir auyz sóz aita alyp jatsaq, akterde de, azamatta da arman bar ma?! Bir auyz sózben-aq akterdi ashqan, tanyghan.

«Kýlkining keni edi» dep jazdy teatr bilgiri Áshirbek Syghaev. Shynynda ghoy, ol somdaghan keyipkerler el ishining san týrli minezdi adamdary edi. Ózi de tughan topyraqtyng qúnaryn tereng sinirgen tabighy talant edi ghoy. Tabighi, taza kýlki edi, onyng kýlkisi. Onday keyipkerlerdi tek Esbolghanday tuma daryndar ghana halyq jýregine esh boyamasyz, tabighy jetkize alsa kerek.

Japal, Seyit, Qarsaqbay, Oljatay, Serke, Jaynaq, «Aq baqsydaghy» Yatcheli... Qaysybirin aitasyn, kóp qoy. Ártis Esbolghannyng eshqashan ólmeytin, óshpeytin keyipkerleri osylay kete beredi. S.Qojamqúlov, S.Telgharaev, T.Jaylybekov, Q.Jәkibaevtardyng kýlkisin kenistikke alyp shyqqan, osynau әrqaysysy bir-bir mektepke ainalghan jýirikterding ýrdisin ilgeriletken әrtis búl. Sondyqtan da ol kózden de, kónilden de úmytylmaugha tiyis.

Es-aghannyng tughan inisi Núrbolghan qay kezde de qazaq óneri ýshin ghúmyryn bergen aghasynyng atyn mәngilik este qaldyru jolynda az sharua tyndyryp jýrgen joq.

- Esaghang erte ketip qaldy ghoy. Áriyne, jazmyshtan ozmysh joq degen. Ózimizding bauyrlyq mindetimizdi hal-qadirinshe atqaryp jatyrmyz. Desek te, janymyzgha jatsa-túrsa tynym bermeytini - Esaghang el esinde qalghan, qazaq sahna tarihynda ózindik orny bar adam ghoy. Enbegi eleusiz qalmasa deymiz, - deydi Núrbolghan.

Núrbolghannyng sózin Esaghannyng zayyby, belgili sahna әrtisi Saliha Qojaqova bylay jalghar edi:

- Ótken kýnde belgili joq dep jatady. Beker, Esbolghanmen ótken jiyrma eki jylymnyng әr kýni úmytylmas, baqytqa toly boldy desem, artyq aitpaspyn. Jany júmsaq, jaysang edi. Enbekqorlyghyna qayran qalatynmyn. Kóp oqityn, bir miynót bos uaqyty bolmaytyn. Bir adamnyng boyynan tabyla bermes tamasha qasiyetter Esbolghannyng boyynda bar edi. Sodan da bolar, teatrda istey jýrip, QazMU-dyng filologiya fakulitetin bitirdi. Ádebiyetti janynday jaqsy kóretin. Kóp audarmalar jasady. Yaroslav Gashekting «Soldat Shveykting basynan keshkenderin» audaryp, radiogha inssenirovka jasap, ózi oinady. Sodan teatrgha shygharsam dep armandaghan kýii ketti. Sh.Aytmatovtyng «Qosh bol, Gýlsarysyna» da inssenirovka jasap, sahnagha dayyndap jýretin. Keyinnen búl dýniyeni Chapay Zúlqashevtan súrap aldym. Jezqazghandaghy Janat Qajiyev te alyp edi. Bәlkim, jigitterding oilaghandary da bar shyghar.

Ánuar marqúm ekeui ómirde de, ónerde de júp jazbay ótti. Óz qatarlarynan ýirene otyryp, ýiretushi de boldy. Qamshy saldyrmas jýirikter edi. Biz Bayan (Ánuardyng әieli) ekeumiz ýshin ekeui ýlken mektep edi. Sóitken eki tarlankók birining artynan biri ketti ghoy. Ólgennen song olay edi, búlay edi dep jatamyz ghoy. Esbolghan kózi tirisinde de sol qúrmetke ie bolghan adam. Óz túrghylastary da әli kýnge bizding ataghymyz joghary bolghanymen, Esbolghan da sol biyiktegi әrtis dep otyrady. Tapqyr edi. Ol әrbir róldi oinaghanda qiynnan qiystyryp, jol tauyp ketetin. Sondyqtan da, oghan obrazgha enu, ashu asa qiyngha sogha bermeytin. Tabighy shyghatyn. Áueli keyipkerdi әbden zertteytin. Key-keyde bir rólderge kónili tolmaghan әriptesterining mynau Esbolghannyng róli ghoy dep otyratyny da sondyqtan edi. Qazir Esbolghan oinaghan shygharmalar teledidardan berilip jatyr. Sonau alghash betimizdi ashqan «Abaydyn» ózinde oinaghan qanshama marghasqalardyng qazir talayy joq. Árqaysysy tangha әngimeleseng tausylmaytyn әlem ghoy. Esbolghannyng baqyty da sol - ýsh birdey úly - Shynghys, Múhtar, Narlan erjetip, әke armanyn jalghap otyr.

Qúdaygha shýkir, osynday altyn asyqtay úldary barda әke aty ólmek emes, janghyra beredi ghoy. Desek te, bar ghúmyryn ónerge adal arnaghan, kórermenin riyasyz sendirip ótken, kýlse shyn kýlip, jylasa shyn jylap, bar bolmys-bitimimen óz biyiginde qalghan Esbolghan esimin este qaldyru jaghy tiyisti oryndar tarapynan qoldau tapsa deymin. Kónildi kýpti etetini osy, bolmasa Esbolghan el esinde, jýreginde qalghan adam ghoy.

Kózi tirisinde «halyq әrtisi» ataghyn almay ketkenine Esbolghan kinәli emes shyghar. Bireuge ataq erte keledi, bireuge kesh keledi. Búl beyopa ómir kimning bar malyn týgendep ketuge mýmkindik berip jatyr. Býgin bar, erteng joqsyn. Bizdinshe, әrtis, ómirining songhy kýnine deyin túrghan ýige mәrmәr taqta qoida parasattylyq tanytu qajet. Eger keshegi Shәmshi dýniyeden ótkenge deyin oghan ataq berilmese, ol túrghan ýige taqta qoyylmas pa edi?! Zannyn, qatyp qalghan tәrtipting ayasyna da syimaytyn úghymdar bolady. Ol halyqtyng talantqa taghzymy, qúrmeti. Birneshe uaqyttan beri qazaq teledidarynyng altyn qorynan E.Jaysanbaev týsken telespektakli men sahna qoyylymdarynyng berilip jatuy da tekten-tek emes. Endeshe, tiyisti oryndar osy mәselege asa bayyppen nazar saluy qajet. Esbolghan talantynyng aldynda әli kýnge taghzym etetin myndardyng biri jogharyda sóz bolghan aghamyz ekenin de tekten-tek aityp otyrghan joqpyz.

Shýkir, Esbolghandy halqy biledi. Bilmese bir basqa, әriyne. Endeshe, hal-qadirimizshe qúrmet kórsetu de paryz.

«Almaty aqshamy» gazeti