(2019 jyldyng jastar jyly bolyp jariyalanuy orayynda) 

Osyndan on jyl búryn «Býgingi jana esimder ertengi jaryq júldyzdar» atty maqala jazyp, jastar poeziyasy jayynda tolghanys jasappyn.

On jyl az uaqyt emes, jas ósti, jarly bayydy. Tarihtyng syndarly belesi әdebiyet atty auyr jýkti arqalaghan top-top qalamgerlerdi, tom-tom shygharmalardy ómirge әkeldi. Aldy baqilyq bolsa, songhy tolqyn izin basty. Zamana kýiining shuaqty sәtterinde jarqyrap, jaynap jýrgenderi de az emes. Shabyty tasyrqap, shanaghy kóringender de bar shyghar. Áriyne, talghar talant, talmas talap, erinbes enbek erte me kesh pe óz jemisin beredi. Jýzden ozyp jýirik shyghady, mynnan shauyp túlpar shyghady.

Ádebiyetti saraptaushy oily oqyrmandar men jastar qauymyna sabaq bolsyn degen niyetpen sol kezdegi oy tolghanysynan tughan baghamdy qysqa da, núsqa tújyryp, eske sala ketudi jón kórip otyrmyn.

Úlarbek Dәley haqynda

Jol jorghaday tógilgen әsem joldar esinizge eriksiz Kýltegin tastaryn oqugha, jyraulardyng jana ýnin estuge jeteleydi. Týrkining úrpaghy tiri eken ghoy dep Allanyzgha tәube qylasyz.

Tek syrtqy súlulyq qana emes, últtyq ruh, tereng pәlsәpa, ishki úran qamshynyng órimindey jymdasyp jatyr. Qaytalau, balandyq, jalang elikteushilik emes, qalyptasqan aqynnyng auyzdyqsyz jyryna qúlaq týrip, talantyna tamsanyp otyrghandaymyz.

Bauyrjan Qaraghyzúly haqynda

Bauyrjan Qaraghyzúly jyrlarynan da jastyqqa tәn asaulyq pen poeziyagha tәn jana ekpin birden bayqalady. Bauyrjannyng Maghjangha arnap jazghan «Aqyn ruhymen syrlasu» óleni sonyng ýlken mysaly.

Sar tap bolghan sanamyzgha aq boranymen – bostandyq jelimen anyray kelgen jas aqyn keshegi әz agha – Maghjanmen syrlasyp, ol ansaghan azattyq tanynyng arayyn, elining egemendigin, halqynyng qaysarlyghyn emirene jyrlaydy.

Múrathan Shoqan, Erlan Núrdyhan, Miras Asan haqynda

Býgingi jastar jyryna ýnilgende Múrathan Shoqan, Erlan Núrdyhan, Miras Asan siyaqty asau jyrdy auyzdyqtaghan ekpindi lep tәtti jyrymen tamsantyp jýr. Ásirese qazaq ólenine ózgeshe boyau, ózindik ýn sinirgen Erlan jyrynyng eleni ózgeshe.

Erlan qonyr dalanyng bir bólshegine ainalyp, súlu týnning qoynyna óz erkinshe sýngiydi. Jasandylyqsyz dala úlynyng tilimen tógile jóneledi. Óz bolmysymen, boyamasyz, bóten sózsiz, qamshynyng órimindey júmyr jyrgha bas iymey amalynyz joq...

Qop-qonyr әuen, qonyr ýn, dombyranyng ishegine, qobyzdyng kómeyine jasyrynghan saghynysh, múng bәri de kónilge qonymdy jýrekti shymyrlata til qatady. Alystan, alty qyrdyng astynan talyp jetken osy ýn býgingi qazaq poeziyasynyng jasyl baghyn ay núrynday aimalap, kiyeli qúsynday sýiedi. Múqaghalidyng múnly jyry Erlangha ainalyp basqasha tolqidy.

Múrat Shaymaranúly haqynda

... Aqyn ózi ústanghan osy joldy býgingi poeziyamen qabystyryp, ary qaray damytyp eshkimge úqsamaytyn jana bir baghytqa qaray bet búrady. Búl baghyt shyghys shayyrlaryn ýlgi etip bastaldy desekte, ózi eliktegen túlghalardyng qúshaghyna qúlay ketetin jalang tabynushylyqtan mýldemge aulaq. Endigi jerde Múrat bolyp qana jyr tolghaydy. Al beyneleu jaghynda qarapayym, jasandylyqtan, zorlanudan ada. Erkin tógilgen.

Múrat jyrynyng taghy bir ereksheligi әr óleninde ózining jarqyraghan tana-monshaghy bar. Júrt jauyr qylghan sóz emes, terennen sýzip alghan injudey taza joldar jii kezigip otyrady. Ana tilining qaymaghyn qalqyp, qajetinshe kósiledi.

Demek, Múrattyng aqyndyq asau shabyttyng arghymaghyn taqymyna basa bilgen tanymal aqyndardyng birine ainalghanyn moyyndau kerek. Jas jaghynan qaraghanda «jas aqyn» bolma­ghany­men poeziyagha ózindik betpen kelip, «shyghysqa qayta til bitirgen», ghazaldardy janghyryqtyryp, jastardy qanattandyryp jýrgen Múrat aqyndy attap ótu mýmkin emes.

Jas aqyndar shoghyry

... Jattandy teoriyashyldardyng postmodernizmdik ýlgisine de keletin, oqyrmannyng da súranysyna jauap bere alatyn qanshama qalamgerler bar.

... Osy jaghynan qaraghanda jastar poeziyasynda Aqberen Elgezek, Erlan Jýnis, Ardaq Núrghazy, Toqtarәli Tanjaryq, Úlarbek Núrghalym, Quanysh Dәley, Gýlmanat Áuelhan, Yqylas Ojay, Yrysbek Dәbey, Serik Boqan, Azamat Tasqaraúly siyaqty izdenis ýstindegi bir top jas aqyn sol bir sony soqpaqtargha týren salghysy keletindigimen quantady.

Aqberen Elgezek haqynda

Ózin tynymsyz izdenis ýstinde kórsetetin Aqberen jyry kóbinde júmbaq syrlargha oranyp, ony ózine ghana tәn ózgeshe boyaumen berudi maqsat etetin siyaqty.

Aqberenning taghy bir ereksheligi óz oiyn syldyr sózden kóri oqigha nemese suretpen jetkizuge tyrysatyndyghy.

Qúmardyng shóbin tistedim

Qúmyrsqasha oilanyp…

Jusandy iyiskep aiyqtym,

Jymighan gýlder ishinen…, – degen tәtti de sәtti joldar jәy ghana suret bolmastan ózinding filosofiyasymen kókiregindi jyly aghynymen juyp ótedi.

Erlan Jýnisúly haqynda

Býgingi jas әdebiyetting taza ókilderining biri, eshkimge úqsaghysy kelmey «odaghaylau» jýrgen Erlan Jýnisúlynyng da aitary men bereri az emes.

Erlan jyrlaryn oqyp otyryp esinizge Mayakovskiy, Omarghazy Aytan keledi eken. .. Erlan atalghan eki danany da qaytalamay, biraq, janasha janghyrtyp jastar poeziyasynda jana beyne jasap, taghy bir býiirimizdi jamaghan eken.

Erlannyng «Dialogtar», «Kedey» sekildi kóptegen ólenderi de az jazsada saz jazghysy keletin Erlansha jazghandyghymen qúndy. Onyng qalamynan tughan әr bir dýniyege bey-jay qaramaytynymyzdy bildirsek, býgingi poeziyagha tәn tynysty tolyq mengergen jana zaman aqyny ekenine de kóz júma almaymyz. Erlan jyrynda oilylyqqa, terendikke bet búru bar.

Azamat Tasqaraúly  haqynda

Poeziyagha jastyqqa tәn jalynmen, ólenge, ónerge tәn ózgeshe­likpen kelgen endigi bir jas aqyn Azamat Tasqaraúly. Aty tanymal bolmaghanymen ólenderin tebirenbey oqu, baghalamau mýmkin emes.

Azamattan jana poeziyanyng tuyn kóteretin myqty aqyn shyghuy әbden mýmkin. Qarym-qayraty, sóz súlulyghy, kómeskilenip jatqan ishki iyrimderi  sony bayqatady jәne sendiredi.

Úlarbek Núrghalymúly haqynda

Óz boyynda bar ózgeshe talantymen kózge týsip jýrgen endigi bir jas aqyn Úlarbek Núrghalymúly.

Úlarbekting «Jylqylar», «Altay. Qys. Saghynysh», «Kók­serek», «Qanghyles», «Songhy auyl», «Qazaqy Nauryz» ólenderin oqysaq, onda jýrekti jaryp shyqqan saghynysh, qazaqy qara domalyq auyl úlynyng taugha qarap úlyghan bóltiriktey bógenayly jyryna tanday qaqpau, sýiinbeu mýmkin emes ekenin bilemiz. Eger Ú.Núrghalym siyrek jazghannan kóri ýzbey talpynyp, jalyqpay jattygha berse onyng arghy jaghynda jatqan qomaqty halyqtyq qor men qara ólendi qamyrsha iylegen sheberligi kómbelerden ghana kórinetin aqyn bolar edi degen oigha әkeledi.

Taghy bir shoghyr

Qazaqqa ólen, ólenge aqyn kóptik etpeydi. Býgingi jas poeziyamyzda dәl qazir auzymyzgha týspey otyrghan talay aqyn bar. Sol topqa qayta qayrylsaq – Álibek Shegebay, Dәuren Berikqajy, Bilisbek Ábdirazaq, Almat IYsәdil, Adalbek Ahmәdi, Sayat Qamshyger, Serik Seyitman, Asanqadyr Isabek, Maghiza Qúnapiya, Qúralay Omar, Erghaly Baqash, Erkin Isahan, Baltabek Núrghali, Shúghayyp Aqynúly...esimderi eske oralady.

Shalghaylap jýrgen jas aqyndar haqynda

Býgingi poeziyamyzda bizding qolymyz jetpegen, jyrlaryn oqu mýmkindigine ie bola almaghan talay aqynnyng bar ekendiginde de shýbә joq. Ásirese Astana men Almatydan shalghaylau jýrgen kóp aqyngha bizding qolymyz, bizge olardyng qoly jetpey jatady. Baqytgýl Babash, Ruslan Núrbay, Almas Temirbay, Quanysh Medeubaev sekildi jas aqyndar sonyng bir ghana mysaly.

Mine, búlar mening 2010 jyly jaryq kórgen «Jalghyzdyng ýni» – Syn-zertteu maqalalary men syr-súhbattar ( Almaty, «Aqotau» baspasy, 2010j) kitabymdaghy «Býgingi jana esimder ertengi jaryq júldyzdar» atty kólemdi maqalamnan alynghan ýzindiler ghana. Sol kezding jәne býgingi kýnning kózimen qaraghanda shyn aittyq pa, aghat kettik pe ony tarih iyesi – zerdeli oqyrman ózi aitady. Degenmende, býgingi qazaq poeziyasy haqyndaghy, sonyng ishinde jastar shygharmashylyghy jayyndaghy syn-zertteulerding azdyghy taghy da eske týsip, kónildi qúlazytady.

Jastardan kýterimizding kóp ekeni siyaqty, alda kele jatqan jastar jylynan da kýterimiz kóp. Jalpy qogham, әleumettik jәne basqa salalar tónireginde ghana emes, kele jatqan jana jyldyng jastardyng da naghyz shygharmashylyq jyly boluyn ýmit etemiz.

Ásirese, qalam ústaghan qauym ghasyrlar óliarasynan keyin atqa qonghan alqaly top – jas buyngha jalghaytyn ghasyrlyq mindetin, qaryzy men paryzyn úmytpauy tiyis!

Jәdy Shәkenúly

Jazushy

Qazaqstan jazushylar odaghynyn,

Euraziya jazushylar odaghynyng mýshesi.

Halyqaralyq Shynghyshan akademiyasynyng akademiygi

Abai.kz