nemese Pavlodardyng atyn ózgertu turaly

«Kerýki» – Ýkitay Qahan 98 jasqa tolyp dýniyeden ozady. Eltiris Qahannyn arghy dәuirlerdegi Úly Babasy.

«Kerýki» Qahandy eli, «Ýkitay» Qahan dep ataghan. Qazir búl Qahandy «Ýkash Ata» - dep ataydy. Ýkitay Qahan biylik qúryp túrghan kezinde óz ainalasyna temir, altyn, kýmis jәne neshe týrli oi-órnekterdi biletin ústa-zergerlerdi jinaydy. Ýkitay Qahan: «Bir elde temirding basqa bir týrin oilap tauypty» – dep estise, tez arada elshi jiberip sol temirding ózin bolmasa ainymaghan basqa ýlgisin alyp keluge pәrmen bergen. Berse jolynan, bermese qolynan tartyp alghan. «Temir soghysyn» jariyalaghan. «Mening rúqsatymsyz pәrmenim jetetin jerde ústalar óz oiyn, ónerin kórsetpey júmys istemesin!» – dep qatang ýkim shygharghan.

«Ýkitay» Qahannan Er Dәuit, Shaymerden, Súrmergen tuylady. Osy ýsh úlynyng ishinde ústalyq óner Er Dәuitke ghana qonghan. Er Dәuitten eki úl tuylady, olar Oqjezdi, Tósbolat. Osy ekeuinen keyingi dәuirlerde Otyz eki Ordaly «Qúty Bash» – Kishi jýzder taraghan.
Kózining tirisinde tereng qúdyq qazdyryp, ishki qabyrghasyn qayraq tastan órgizip, temirden jasalynghan qaru nemese basqa búiym bolsyn arqangha baylap osy qúdyqqa tastaydy. Osy istelingen zatty qayta tartyp alghanda, temiri mayyspay, tastyng qajaghan izderi týspese, sol zat óte sapaly әri qymbat baghalanghan. Osynday zattar istegen ústagha: «Zerker» - degen at bergen. Zerkerlerdi ekige bólip, mynanday ataqtar bergen: «Dula», «Bulat», «Zúlmart», «Ekýsh», «Ýlge», «Qyla» - dep.

Eng kýshti ústa «Zerkerlerge»: «Zúlmart», «Bulat», «Dula»–degen ataq berse, al bylaysha kýndelikti túrmys – salttaghy qúraldardy isteytin ústalardy: «Ekýsh», «Ýlge», «Qyla» – dep ataghan.

Kerýki, Ýkasha, Ýkishaman, Ýkitay Qahan – dep tarihta aitady, biraq osynyng barlyghy bir adamnyng aty, sheni, ataghy.

«Kerýki» – azan shaqyryp qoyghan aty. «Ýkasha» - qús úiqyly, «Ýkishaman» - qaruly, qaysar, qayratty, birbetkey, «Ýkitay» – «bәrin kóredi, bәrin estiydi, aldau qiyn» - degen.

Kerýki, Ýkitay Qahan úzyn syrnaydy oilap tauyp, búl sazdy aspapqa «Kerney» - degen at qoysa, halyq «Kerneydin» zor ýnin tyndap «Jarqúlaq» - degen at qoyady. Búl syrnaydyng ýnin jau kele jatqanda dabyl kóterip shygharsa, al toy-dumandarda sazdy da, arqalandyra oinaghan. Búl syrnaydy jarshylar ústaghan, kóbinese biyik tóbelerde túrghan. Onday tóbelerde túratyn jarshylardyng shaghyn kepeleri de bolghan.

Týsindirme: Ýkitay Qahannyng tuylghan jeri qazirgi Pavlodar qalasynyng ornynda. Búl jerde ejelgi Saq Babalarymyzdyng dәuirinde shahar – qalalar bolghan. Búl jerdegi eldi mekendi ejelgi zamandardan beri Babalarymyz «Kerýki» - dep ataghan. Keyingi dәuirlerde til saltymyzgha baylanysty Kereku dep atalyp ketken. Búl Qahan qanday temir ústasa da ony bir iske ainaldyrmay qoymaytyn jәne óte qaruly, bir betkey adam bolghan. Al ziraty qazirgi Týrkistan men Kentau qalasyna jaqyn jerde.

«Kerney» - qazaqtyng ejelgi sazdy aspaby. Qazir búl aspapty aitystarda qoldanyp jýr. Qazaqtyng Últ aspaptar orkestrlerine ornyn tauyp qoldana bilse, erekshe sazdy әser berip, tyndaghan adamdy, әsirese qany qazaqty arqalandyryp jiberer.

Keyingi zamandarda Ata tarihatymyzdy 20 ret ózgertken zar zamandardyng kesirinen Ýkitay Qahandy, dinbúzarlar ózderine telip ab, ony araptan kelgen din taratushy baptardyng biri dep týsindirip keledi. Biraq jalghandyq úzaqqa barmay kiyeli shejirelerimiz tabylyp jatyr, endigi jerde Tekti Babalarymyz birinen song biri jaryqqa shygha bermek!
Babalardyng jandary jannatta bolsyn!

Inshalla! Alla Jar bolsyn!

Eskertu: Búl maghlúmattar Sypyra shejireshi Áliasqar Bayghútúlynyng múralarynan alynghan.

Ilesbek Bayjanov

Qazaqstan Jurnalister Odaghynyng mýshesi

Shymkent

Abai.kz