Beysenbi, 16 Mamyr 2024
Janalyqtar 4809 0 pikir 20 Nauryz, 2011 saghat 08:27

Elvin Toffler. Bolashaqtyng soqqysy

Siz tanerteng kózinizdi ashqanda úzaq jyldan beri ómir sýrip kele jatqan әleminizding ózgergenin kóresiz. Ýirenshikti bolghan jәitting bәri óte az uaqyt ishinde mýldem ózgerip ketken. Aytalyq, ótken jyly ghana osy kýn úly mereke sanalatyn. Siz kógildir ekran aldynda otyryp, merekelik sherudi tamashalaghansyz. Dostarynyz qonyrau shalyp, týrli-týsti qúttyqtau hattaryn alghansyz. Búl kýn siz ýshin әli de mereke sanalady. Biraq eshkim qonyrau shalyp, qúttyqtaghan joq. Mereke syrttay qaraghan adamgha ghana ómir sýrip túrghan sekildi. Al, is jýzinde eshkim toylamaydy. Onda onyng keregi ne?

Siz tanerteng kózinizdi ashqanda úzaq jyldan beri ómir sýrip kele jatqan әleminizding ózgergenin kóresiz. Ýirenshikti bolghan jәitting bәri óte az uaqyt ishinde mýldem ózgerip ketken. Aytalyq, ótken jyly ghana osy kýn úly mereke sanalatyn. Siz kógildir ekran aldynda otyryp, merekelik sherudi tamashalaghansyz. Dostarynyz qonyrau shalyp, týrli-týsti qúttyqtau hattaryn alghansyz. Búl kýn siz ýshin әli de mereke sanalady. Biraq eshkim qonyrau shalyp, qúttyqtaghan joq. Mereke syrttay qaraghan adamgha ghana ómir sýrip túrghan sekildi. Al, is jýzinde eshkim toylamaydy. Onda onyng keregi ne?

Siz dýkenge baryp, ondaghy baghanyng sharyqtap ketkenine qayran qalasyz. Joq, býgingi kýnning mereke emes ekendigine kóndiguge bolar, al múnday baghagha!.. Kim oilaghan, juanyng bir bumasy... Nemese vazelinning bir qútysy... Shamasy, alda synaq búdan da kóp bolghandyqtan, kelisu kerek te shyghar. Biraq janynyz múnday ózgeriske boy ýiretip ýlgermeydi. Álem sizge dúshpan sekildi kórinip, týsiniksizdigimen ýreylendiredi...
Ózi meken etetin kenistigi kenetten tarylyp ketkenin sezgen qasqyr infarkt alady eken. Al, kenetten ózge últ ókilderi jayghasqandyqtan kórshi audangha bara almaytynyn bilgen adamgha ne boluy mýmkin? Barlyq qúndylyq birden ózgerip ketti. Múghalim key kezde balagha ne aitaryn bilmeydi - uaqyt ózgergen. Ghalym qoghamdyq dәrejesin joghaltqanyna qynjylady. Sәl uaqyt búrynghy bolashaghy bar mekeme qyzmetkeri kýtpegen jerden júmyssyz qalady. Ýsh ret marapattalghan qyzyl shyrayly diyrektor óz ornyma qaytyp keletin shygharmyn dep ýmittenedi. Alayda, ýmitting ózi týgesilip barady...
Adamzat balasy - ózining әser etui jaghynan qaterli dertke ten, búryn bayqalmaghan psihologiyalyq kýige dushar bolyp otyr. Búl auru - «futuroshok», yaghny «bolashaqtyng soqqysy» dep atalady. Adamzat - jer asty baylyghynyng týgesilgendiginen, atom energiyasy baqylaudan shyghyp ketkendikten nemese tabighattyng búzyluynan ólmeui mýmkin. Olar psihologiyalyq auyrlyqty kótere almaghandyqtan óledi...
Búl - basyna ózgerister seli tóngen kezde adamdar qanday kýige tap bolatyny jayly, yaghni, biz bolashaqqa qalay ýirenisemiz nemese ýirenispeytinimiz turaly kitap. Bolashaq jayly kóp jazyldy. Mening bolashaq әlem turaly jazylghan kóptegen kitaptarymda qatqyl saryn basym. Al búl better ertengi kýnning júmsaq jaghyna arnalghan. Búghan qosa búl kitap - biz ertengi kýnge qalay bara jatqanymyz turaly bayandaydy. Dostyq pen otbasylyq ómirding bolashaghy zertteledi. Týrli jana búqaralyq mәdeniyet men ómir sýru daghdylary qarastyrylady. Kitaptaghy sekildi, ómirde de múnyng bәrin qazirgi kezdegi eng kýshti ózgerister tasqyny biriktiredi. Búl tasqyn dәstýrli instituttardy tónkerip, qúndylyqtardy qozghaltyp, tamyrymyzdy qúrghatady. Ózgeris - bizding ómirimizge bolashaqty engizetin prosess. Sondyqtan oghan tek úly tarihy kórinis dep qana qaramay, ony sezinetin, ómir sýrip otyrghan túlghalar tarapynan da múqiyat qarau manyzdy. Bizding uaqytymyzda ózgeristerding shapshandauy - ózinshe bir apatty kýshke ainalyp otyr. Búl kýshting ózindik psihologiyalyq, sonday-aq әleumettik zardaptary bar. Kitap - eger de adam óz isindegi jәne tútas qoghamdaghy ózgeristerding jyldamdyghyn baqylaugha aludy tez ýirenbeytin bolsa, jappay beyimdilik keri ketetinin senimdi týrde dәleldeydi.
1965 jyly «Horizon» basylymynda jariyalanghan maqalamda men - túlghalardyng boyynda óte az uaqyt ishinde asa ýlken ózgeris tudyratyn býldirushi stress pen baghyttan adasushylyqty beyneleu ýshin, alghash ret «bolashaqtyng soqqysy» degen termindi qoldandym. Búl iydeyagha qúmartqandyqtan, kelesi bes jylymdy uniyversiytetterge, zertteu ortalyqtaryna, zerthanalar men ýkimettik agenttikterge barumen, sansyz maqala men ghylymy bayandama oqumen, bolashaq pen ózgeristerding týrli aspektilerimen ainalysatyn jýzdegen sarapshymen әngimelesumen ótkizdim. Nobeli syilyghynyng iyegerleri, hippiyler, psihiatrlar, dәrigerler, biznesmender, kәsiby futurologtar, filosoftar jәne bilim salasyndaghy mamandar - «ózgeriske», «beyimdeluge» qatysty óz pikirlerin, bolashaqqa qatysty ýreylerin bildirdi. Osy tәjiriybening arqasynda men ózimdi mazalaghan jayttyng eki qorytyndysyn shyghardym.
Birinshiden, «bolashaqtyng soqqysy» - bolar-bolmas әleuetti qauip emes, eresek adamdardyng barlyghy auyratyn naqty dert ekendigi belgili boldy. Búl psihobiologiyalyq kýidi medisinalyq, psihiatrlyq termindermen týsindiruge bolady. Búl - ózgeristing auruy.
Ekinshiden, men - qoghamdy keng kólemdi ózgeriske shaqyryp, bizdi sol «ózgeriske dayyndaytyndardyn» is jýzinde beyimdelgishtik turaly óte az biletindigine kózim jetkende abyrjityn boldym. Salmaqty ziyatkerler «ózgeriske baghyttalghan bilim» nemese «adamdardy bolashaqqa dayarlau» turaly batyl atqan bolady. Biraq, shynyna kelgende, biz múny qalay jýzege asyru kerektigi turaly týk te bilmeymiz. Jyldam ózgerip jatqan qoghamda ómir sýrip otyrghandyqtan, búl problemalardyng sheshimin taba almaymyz.
Qazirgi psihologtar men sayasatkerler ózgeriske degen keybir túlghalar men toptar kórsetetin syrtqy irrasionaldy qarsylyqqa abdyrap qalady. Bólimdi qayta jasaqtaghysy kelgen korporasiya basshysy, jana әdis qoldanghysy kelgen oqytushy, óz qalasyndaghy beybit nәsildik integrasiyagha úmtylghan mer - barlyghy da osynday ishtey qarsylyqqa tap bolady. Qalay desek te, biz múnyng qaydan shyqqany turaly az bilemiz.
Múnday jaghdayda búl kitaptyng maqsaty - bolashaqpen kelisimge keluge jәrdemdesu. Yaghni, bizding týsinigimizdi terendete otyryp, jeke jәne әleumettik ózgeristerding barlyghyna da ózgeler sekildi jauap qata biluge kómektesu. Osydan baryp búdan beyimdilikting jana, jalpy teoriyasy shyghady.
Ol sonday-aq jii bayqala bermeytin, biraq manyzdy aiyrmashylyqqa nazar audarady. «Ózgeristing әseri» salasyndaghy zertteulerde ózgeristing jyldamdyghyna emes, sol ózgeris bizdi qayda aparady degenge kóbirek basymdyq beriledi. Al búl kitapta men ózgeristing jyldamdyghy - onyng baghytyna qaraghanda әldeqayda manyzdyraq ekendigin kórsetuge tyrysamyn. Búl fakt moyyndalmasa, beyimdilikti tanu talpynysynyng eshqaysysy jemisti bola almaydy. Ózgeristing mazmúnyn aiqyndaytyn kez-kelgen әreket osyny basshylyqqa aluy kerek.
Uiliyam Ogbern ózining ataqty «mәdeny artta qalushylyq» teoriyasymen qoghamnyng týrli bóliginde oryn alatyn ózgeristing tenespegen jyldamdyghynan әleumettik stress qalay tuatynyn kórsetip berdi. Bolashaqtyng soqqysynyng tújyrymdamasy men odan shyghatyn beyimdilik teoriyasy - týrli bóliktegi ózgeristerding jyldamdyghy arasynda ghana emes, orta ózgerisining jyldamdyghy men adamzat әserining shektelgen jyldamdyghy arasynda da tepe-tendik bolu mindetti ekendigin aiqyn dәleldeydi. Óitpegen kýnde, bolashaq soqqysynyng sebebi - olardyng arasyndaghy úlghayghan jikke ainalary sózsiz.
HHI ghasyrda qarapayym, jýike jýiesi qalypty milliondaghan adam bolashaqpen shapshang qaqtyghysqa týsedi. Álemdegi eng bay jәne tehnikalyq damyghan elderding azamaty bolghan olardyng kóbisi - bizding zamanymyzgha tәn ózgeristerding talaptaryna ýlken enbekpen ilesip otyrady. Olar ýshin bolashaq óte tez keledi.
Batys qoghamy songhy ýsh jýz jylda ózgeris tasqynynyng astynda qaldy. Búl tasqyn qazir kýsh jinap jatqangha úqsaydy. Ol sóitip ózgerister joghary damyghan elder arqyly aitarlyqtay yqpal etetin bolady. Sonday-aq, ol ózgerister on eki jasar balany eresek adamday, elu jasar egde kisini on eki jasar baladay kórsetetin tanqalarlyq jandardy dýniyege әkeldi.
Qazir bizge qol jetpeytin bolyp kórinetin nәrsening kóbisi keyde kaleydoskop sekildi bolyp kórinetin ózgeristerding jyldamdyghymen qarasaq, týkke túrmay qalar edi. Óitkeni, ózgeristerding shapshandauy tek óndiris pen elderge ghana soqqy bolmaydy. Búl - bizding jeke ómirimizge terendey enip, ruhany tepe-tendigimizdi búzyp, psihologiyalyq aurugha úshyratyp, jana qauippen betpe-bet keltirip, jana bir rólde oinaugha mәjbýr etetin naqty kýsh. Búl jana aurudy «bolashaqtyng soqqysy» dep ataugha bolady. Onyng belgileri men sebepterin bilu kóp nәrseni týsinuge kómektesedi.
«Bolashaqtyng soqqysy» termiynine paralleli «mәdeniyetting soqqysy» termiyni de jalpy qoldanysqa ene bastady. Mәdeniyetting soqqysy - eshteneden beygham sayahatshy jana bir jerge kelip týskende, sol jerdegi ózge mәdeniyetting sayahatshygha etetin yqpaly. (Ghalamdyq Korpustyng eriktileri búl yqpaldy Borneo men Braziliyada sezingen. Marko Polo da búdan Kataiyde zardap shekken bolsa kerek). Yaghny mәdeniyetting soqqysy - sayahatshy kenetten «iyә» degen sóz «joq» degendi bildiretin, kelisilgen baghanyng ainalasynda kelissózder jýrgiziletin, qabyldau bólmesinde kýtu qorlyq bolyp eseptelmeytin, kýlki - ashudy bildiretin jerge tap bolghanda bastan keshetin kýi. Búl soqqy qarym-qatynastargha syzat týsirip, jaghdaydy erkine baghyndyrudan aiyryp, aqiqatty qate týsinuge alyp keledi. Soghan qaramastan, «mәdeniyetting soqqysy» ózine qaraghanda salmaqty dert «bolashaqtyng soqqysyna» qaraghanda әldeqayda «júmsaghyraq». «Bolashaqtyng soqqysy» - bas ainaldyrarlyq adasugha bastaytyn, bolashaqtyng merziminen búryn kelu oqighasy. Ol ertengi kýnning eng qaterli auruy boluy әbden mýmkin.
Siz bolashaqtyng soqqysyn «Index Medicus-tan» nemese qanday da bir psihologiyalyq auytqular anyqtamalyghynan taba almaysyz. Biraq, onymen kýresude ontayly qadam jasalmasa, milliondaghan adam joghary dәrejede baghytynan adasyp, óz ortasymen tiyimdi baylanys jasaugha qabiletsiz bola bermek. Eger biz týsinip, búl dertti emdemesek, qazirgi ómirden kórip otyrghanymyzday, keleshek ómirimizde betpe-bet keletinimiz - qanaghattanbaushylyq, jappay jýike auruy, tiyimsizdik pen keninen qanat jayghan zorlyq-zombylyq bolady.
Bolashaqtyng soqqysy - qoghamdaghy óte jyldamdap bara jatqan ózgeris qarqynynyng ónimi. Ol eski mәdeniyetke jana mәdeniyetti әkelip tanghanda tuyndaydy. Bylay qaraghanda mәdeniyetting soqqysyna kelinkireydi. Biraq oghan qaraghanda әldeghayda jaman. Óitkeni, ghalamdyq Korpustyng qatysushylary (eski sayahatshylardyng kópshiligi) ózderi shyqqan mәdeniyet olar ol jerge qayta oralghanda da ómir sýrip túratynyn biledi. Al bolashaqtyng soqqysyna úshyraghan adam múny bilmeydi.
Túlghany óz mәdeniyetining tamyrynan aiyryp, kenetten óz ortasynan uaqyt, kenistik, enbek, mahabbat, tósek qatynasy, din jәne basqa da qúndylyqtar jónindegi týsinigi aitarlyqtay ózgeshe ortagha ornalastyryp, ózine birshama tanys әleumettik kórinisin qayta kóruge degen ýmitin ýzseniz, onyng oryn auystyrghandaghy qayghy-qasireti eselene týspek. Múnyng ýstine búl jana mәdeniyetting ózi túraqty haosta bolatyn bolyp, eng jamany - onyng qúndylyqtary toqtausyz ózgerip otyratyn bolsa, shatasu sezimi odan әri kýsheye bermek.

<!--pagebreak-->

Endi tek jeke túlgha ghana emes, tútas qogham, ózining eng әlsiz, әldeqayda aqylsyz, әldeqayda aqylgha syiymsyz mýshelerimen qosa tútas bir úrpaq osy bir jana ómirge ótip ketti delik. Sonda ne bolady deysiz ghoy? Nәtiyjesinde - jappay shatasushylyq, keng kólemdegi bolashaqtyng soqqysy bolmaq.
Mine, adam balasynyng aldynan ashylyp otyrghan keleshekting kórinisi osynday. Ózgerister bizdi qar kóshkinindey basyp qalayyn dep túr, al eng soraqysy adamdardyng kópshiliginde onymen kýresetin dәrmen joq...
...Superindustrialdy qoghamgha ayaq basqan kezde biz jyldamdyq prosesin saraptap, uaqytshalyq týsinigin qarastyrugha tiyistimiz. Eger jyldamdyq jana әleumettik kýsh bolsa, uaqytshalyq - onyng psihologiyalyq paralleli. Qazirgi adamnyng minez-qúlyghyndaghy onyng rólin týsinbeyinshe, bizding barlyq jeke teoriyamyz ben psihologiyamyz qazirgi zamanghy talapqa jauap bere almaydy. Psihologiya - uaqytshalyq týsiniginsiz asa manyzdy qúbylystarmen sanasa almaydy. Ózimizdi qorshaghan ortagha degen qarym-qatynasymyzdy ózgerte otyryp, ózgeristerding qanatyn kenge jayyp, olardyng qarqynyn jyldamdata kelip biz ótkenimizben at qúiryghyn bir-aq kesistik. Biz oilau jýiesinin, qabyldaudyn, beyimdeluding eski әdisterinen ózimizdi bólip aldyq. Biz sahnany óte jana qoghamgha bosatyp, endi soghan úmtylyp jatyrmyz. Búl adamnyng beyimdeluge mýmkindigi turaly súraq tughyzady: ol búl jana qoghamda qalay ómir sýredi? Ol qoghamnyng búiryqtaryna kóndige ala ma? Kóndige almaghan kýnde, ony ózgerte ala ma?
Búl súraqtargha jauap beruge tyryspastan búryn, bir-birimen tyghyz baylanysty jyldamdyq jәne uaqytshalyq degen eki kýshke basa nazar audarghanymyz jón. Biz olardyng bizding ómirimiz ben psihologiyamyzdan jana, beytanys formalardy jasay otyryp, ómir sýruding týrin qalay ózgertetinin biluimiz kerek. Biz olardyng qalay jәne nege bizdi ómirde birinshi ret jarylystyq әleueti bar bolashaqtyng soqqysymen betpe-bet qoyyp otyrghanyn týsinu qajet.
Ózgeristerding shapshang jýrip jatqandyghyn qaydan bilemiz? Óitkeni, ózgeristerdi ólsheytin arnayy tәsil joq qoy. Qúrylymy ýrey tughyzatyn ghalamda ózgeristerding esepsiz ilegi bir uaqytta bolady. Kózge kórinbeytin virustan bastap, alyp galaktikagha deyingi barlyq «zattar» - negizinde zattar emes, prosesster. Ózgeristi ólsheytin qozghalmaytyn nýkte joq. Endeshe ózgeris degenimiz jay salystyrmaly týrde ghana. Sonday-aq, ózgeris teng ólshemdi de emes. Eger de barlyq prosess birdey jyldamdyqpen shapshandap nemese bayaulasa, ózgeristi baqylau mýmkin bolmas edi. Alayda, bolashaq - qazirgi shaqqa әrtýrli jyldamdyqpen keledi. Múnday jaghdayda týrli prosesterding jyldamdyghyn olardyng óristeuine qarap salystyrugha bolady. Mysaly, biz biologiyalyq evolusiyagha qaraghanda, mәdeny jәne әleumettik evolusiya óte jyldam jýretininen habardarmyz.
Sol ispetti keybir qoghamdardyng ózgelerge qaraghanda tehnologiyalyq jәne ekonomikalyq jaghynan jyldam auysatynymen de tanyspyz. Sonday-aq biz sol qoghamnyng týrli salalary ózgeruding әr basqa jyldamdyghyn kórsetetinin, ony Uiliyam Ogbern «mәdeny artta qalushylyq» dep ataghanyn da bilemiz. Ózgeristing dәl sol olpy-solpy sipaty ghana ony ólsheuge mýmkindik beredi.
Alayda bizge asa qatty aiyrmashylyghy bar prosesterdi salystyru ýshin bir belgi kerek bolady. Ol belgi - uaqyt bolmaq. Uaqytsyz ózgeristing maghynasy joq. Jәne uaqyt ta ózgeris bolmasa toqtap qalghan bolar edi. Uaqytty oqighalar ótetin aralyq ólshem dep alsaq bolady. Aqshanyng almany, apelisindi baghalaugha mýmkindik bergeni sekildi, uaqyt ta bizge úqsas emes prosesterdi salystyru mýmkindigin úsynady.
Jer betining túrghyndary nәsildik, diny jәne iydeologiyalyq belgilerine qaray ghana emes, key jaghdayda uaqytqa qaray da bólinedi. Jer sharynyng qazirgi halqyn zerttey otyryp biz - myng jyl búrynghyday anshylyq jәne terimshilikpen kýn kóretin azdaghan toptyng baryna kóz jetkizemiz. Ózge kópshilik ang aulau men jemis-jiydek teruge emes, auyl sharuashylyghyna sýienedi. Kóbinese jýzdegen jyldar búrynghy atalary qalay ómir sýrgen bolsa, olar da solay ómir sýredi. Osy eki top qosylyp, Jer planetasy túrghyndarynyng 70 payyzyn qúraydy. Búlar - ótken ómirding adamdary.
Jer halqynyng 25 payyzdan astamy óndiristik damyghan elderde ghúmyr keshedi. Olar qazirgi zaman talabyna say ómir sýredi. Olardy jappay bilim alghan HH ghasyrdyng birinshi ónimi deuge bolady. Yaghni, qazirgi uaqyttyng adamy.
Planeta halqynyng qalghan 2-3 payyzyn ótken ómirding adamyna, ne bolmasa qazirgi uaqyttyng adamyna jatqyza almaysyn. Óitkeni, mәdeny jәne tehnologiyalyq ózgeristerding basty ortalyqtary Santa-Monikada (Kaliforniya), Kembridjde (Massachusets), Niu-Yorkte, London men Tokioda ómir sýrip jatqan milliondaghan erkek pen әieldi bolashaqta ómir sýrip jatyr dep aitugha bolady. Búlar ózderi bayqamastan ózgelerding erteng sýretin ómirin qazir sýrip jatyr. Olar qazir jer sharynyng bar bolghany birneshe payyzyn qúraghanymen, bolashaqtyng halyqaralyq últynyng qúramyn jasaqtap jatyr. Olar superindustrialdy qoghamnyng azabynda dýniyege kelip jatqan alghashqy әlemdik azamattar, adamzattyng barlaushylary.
Olardy ózgelerden ne erekshelendiredi? Áriyne, olar kópshilikke qaraghanda bayyraq, sauatty, jinaqy. Sonday-aq olar kóp jasaydy. Biraq bolashaqtyng adamdaryn ereksheleytin negizgi belgi - olardyng jana, shapshandatylghan ómirding qarqynyna týskendigi. Olar ainalasyndaghy ózgelerge qaraghanda «jyldamyraq ómir sýredi». Keybireuleri osynday joghary jyldamdyqty ómirding qarqynyna tәueldi. Olar ýnemi sol kýide jýrgendi qalaydy jәne búl qarqyn bayaulasa alandap, jaysyzdyq sezinedi ne bolmasa aua tarylyp, qysylghanday kýy keshedi.
Áleumettik jәne psihologiyalyq ózgerister turasyndaghy bizding teoriyalyq oi-pikirimizding kóp bóligi - salystyrmaly týrde ornyqty qogham-daghy adamnyng shyn beynesin bere alghanymen, shynayy, qazirgi qoghamdaghy adamnyng beynesi - ótken ómirdin, osy uaqyttyn, bolashaqtyng adamynyng arasyndaghy negizgi aiyrmashylyq esepke alynbaytyndyqtan búrmalan-ghan, әri tolyq emes. Búl aiyrmashylyq «uaqytshalyq» degen úghymmen bagha-lanady.
Uaqytshalyq - kýndelikti ómirdegi jana «qysqalyq». Ol túraqsyzdyq sezimin tudyrady. Filosoftar men dintanushylar adamnyng túraqsyz ekenin әrghashan este ústap otyrghany dausyz. Osy úly úghymda uaqytshalyq - ýnemi ómirding bóligi bolghan. Biraq qazir túraqsyzdyq sezimi әldeqayda ótkir de, teren.
Biz «bolashaqtyng soqqysy» dep ataghan nәrseni toqtatyp, ómir sýru ýshin túlgha búrynghygha qaraghanda sheksiz beyimdelgish jәne bilgish boluy kerek. Oghan búdan qútyludyng mýldem jana tәsilderin izdegen jón. Olay bolmaghan kýnde onyng - din, últ, birlik, otbasy nemese mamandyq sekildi barlyq kóne tamyrlary ózgeristing doly ekpinining astynda shatasatyny anyq. Alayda, ol múny istemesten búryn - jyldamdyqtyng әseri onyng jeke ómirine tiyip, ómir sýru qalyptylyghyn ózgertui mýmkin ekendigin de úghugha tiyis. Basqasha aitqanda ol zattardyng uaqytshalyghyn, ótkinshiligin týsinui qajet...
...Dәl qazirgi uaqytta adamzattyng jolyndaghy shapshandyq planetadaghy barlyq evolusiyalyq prosessterding kiltine ainaldy. Ózge týrlerding evolusiyalyq dengeyi men baghyty, olardyng ómir sýrui - adamdardyng qabyldaghan sheshimine baylanysty. Alayda adamnyng ózining ómir sýruine kepildik beretin evolusiyalyq prosesting ózine tәn eshtenesi joq.
Búryndary әleumettik evolusiyanyng satylaryna baylanysty adamdardyng sanasy oqighalardy boljay almasa da, baqylap otyratyn edi. Ózgerister bayau jýrgendikten, adamdar oghan beysanalyqpen beyimdele alatyn. Al qazir ol mýmkin emes. Gendi ózgertu, jana týrler shygharu, planetalardy qonystandyru jәne jer halqynyng sanyn azaytu tәrizdi biylikter qolyna tiygendikten, adamzat qazir evolusiyanyng ózin sanaly baqylaugha aluy kerek. Bolashaq soqqysynan qasha otyryp, ózgeris tolqyndarynyng arasymen algha úmtyla otyryp evolusiyany basqarugha mindetti. Bolashaqqa qarsy kóterilis jasau aqylgha syiymsyz. Onyng ornyna adam balasy osy tarihy kezden bastap bolashaqty boljap, ózi jasaghany abzal.
Sonymen әleumettik futurizmning songhy talaby - tehnokratiyadan «asyp ótip» ony әldeqayda gumandy, әldeqayda demokratiyaly josparmen auystyru ghana emes, evolusiyalyq prosesting ózin sanaly adamzattyq basqarugha baghyndyru bolyp otyr. Búl - adamzattyng ózgerister prosesin baghyndyratyn nemese qúrityn tarihy sәti. Osy sәtte ol evolusiyanyng ne qúrbandyghyna, ne qojayynyna ainalady.
Múnday kýshti shaqyru bizden ózgeriske tang qalarlyq jana, әldeqayda tiyimdi ýn qatudy talap etedi. Búl kitap ózining basty әreket etushi túlghasy sekildi ózgeriske úshyrady. Ózgeristerdi retteuge shaqyra otyryp ol - qosymsha revolusiyalyq tolyqtyrular engizudi úsynady. Búl asa aqylgha syiymsyz emes te sekildi. Adamdar ýshin ózgerister alghash manyzdy bolghany sekildi, qazir de manyzdy. Ózgeris degenimizding ózi - ómir. Biraq adamnyng fizikalyq qorghanyshyn ghana emes, onyng sheshim qabyldau prosesin joyatyn doly, basqarusyz, auyzdyqsyz shapshandatylghan ózgerister - onyng ómirine ziyandy.
Sondyqtan evolusiyalyq taghdyrymyzdy biylemesten, gumanistik bolashaq qúrmastan búrynghy bizding birinshi jәne asa manyzdy mindetimiz - milliondaghan adamdy bolashaqtyng soqqysyna úshyrau qauip-qaterimen betpe-bet keltiretin shapshandyqty toqtatu. Búghan qosa, ainalysugha tiyisti soghys, ekologiya, rasizm, baylar jәne kedeyler arasyndaghy alshaqtyq, jastardyng kóterilisi sekildi problemalarmen kýresti kýsheytu.
Búl aqylgha syiymsyz ósim men jәne tarihtyng qaterli dertimen kýresuding onay joly joq. Sonday-aq, ónege bola almaytyn bolashaqtyng soqqysy sekildi aurudan emdeytin siqyrly dәri de joq. Men problemany sheshuding birneshe jolyn úsyndym. Ózge de tәsilderin tabugha bolady. Alayda, búl kitaptyng basty maqsaty - diagnoz qoi. Al diagnoz - em-domgha sebepshi bolady. Óitkeni biz problemany dóp basyp tappay, ózimizge kómektese almaymyz ghoy.
Búl kitap adamgha qajetti sanany belgili bir dәrejede qalyptastyrugha kómektesip, ózgeristerdi baqylaugha alyp, óz evolusiyasyn basqarugha jәrdemdesse, óz ýdesinen shyqqany.

Yqshamdap audarghan: Núraddin Sadyq

«Ýsh qiyan» gazeti

0 pikir

Ýzdik materialdar

Qúiylsyn kóshing

Bas gazet oralmandargha nege shýilikti?

Álimjan Áshimúly 2094
Ádebiyet

«Solay emes pe?»

Ghabbas Qabyshúly 2513
Qogham

Dos kóp pe, dúshpan kóp pe?

Ábdirashit Bәkirúly 2180
El ishi...

Últtyq biregeylenu: Qandastardyng róli qanday?

Omarәli Ádilbekúly 1617