Oralda ýlken dau tughyzghan Isatay-Mahambet eskertkishining orny turaly halyqtyng  úsynys-talaptaryn aityp, oblys әkimi A.Kólginovke hat arqyly, al oblystyq mәdeniyet basqarmasynyng basshysy Q.Músaghaliyevke  tikeley jolyghyp jetkizdim. Kezdesu barysynda basqarma basshysy: «ólkemizding ziyaly qauymynyng qatysuymen  BQO tarihiy-mәdeny múralaryn, tarih jәne mәdeniyet eskertkishterin qorghau mәseleleri boyynsha oblystyq komissiyasy «Isatay men Mahambet» kompozisiyasy Oral qalasynyng ontýstik qaqpasyna, yaghny Europa men Aziya qúrylyghynyng toghysqan jerinde ornatudy sheshipti. Olardyng aituyna qaraghanda eskertkishti osy jerge ornatsa, sayabaqpen abattandyrugha jәne avtotúraq jasaugha mýmkindik beredi-mis.  "Búl júmystar biregey keshen retinde jergilikti halyqtyng demalys ornyna ainalatynyna senimdimiz» dedi Mәdeniyet basshysy.

IYә,  joba mýsining ainalasyna  demalys baghy bolady dep kompiutermen halyqtyng suretin, demalys ornynyng kartinkasyn keltirip, salyp qoyghansyzdar.  Endi qaranyz, qu aidalagha kim barady, el barmaytyn jerge әkimshilik qarajat shashyp, demalys ornyn salmaytyny anyq. Óitkeni, halyq kóp shoghyrlanghan qalanyn  shaghyn audandarynda  әli de demalys oryndary joq. Oral qalasynyn  eng basty danghylyndaghy oblys әkimdigi men qala әkimdigining ghimaratynyn  dәl qarsy  aldyndaghy  úly aqynymyz Abay Qúnanbaevting eskertkishining ózi keyde tazartylmay, mýsin basynda qústar sanghyrynan  aghal-jaghal bolyp  túrady.  Eger siz aitqanday qu aidalagha Isatay-Mahambet eskertkishi ornatylsa,  resmy týrde maqtanyshpen ashyp, әkimdik ózderine sayasy úpay jinaghannan keyin eshkim ol jerge jolamay  qos batyr mýsini  shang tozangha  jәne qústyng sanghyryna әbden kómilip qalatyny sózsiz» dep jauap berdim.

Halyqpen esh kezdespesten, olardyng  oy-pikirin bilmesten nemese әleumettik jelide batyrlardyng túratyn ornyn esh talqylamastan, tek  ózderining jeke oi-pikirin bildirgen jәne qos batyrdyng mýsinderin qúr dalagha ornatugha kelisken  komissiya mýsheleri kim ekenin bildim. Alayda ýlken jastaryn syilap, el-júrt aldynda bedelderi týspesin degen maqsatpen últtyq mýddedegi myna әreketterin óz arlaryna tapsyryp,  aty-jónderin jazbaudy úighardym.

«Halyq qamyn kózdegen qaharman, azattyq ýshin alysqan  aybyndy qos batyrymyz  Isatay-Mahambet eskertkishin  aydalagha ornatugha kelisken komissiyanyng  mýsheleri shyn mәnisinde halyq ziyalylary ma?» degen saualgha jauap izdep  elimizge tanymal sayasatker, memleket jәne qogham qayratkeri,  ghalym Amanjol  Zeynullinge jolyghyp oi-pikirin bilgen edim.

1991 jyly qyrkýiek aiynda  Oral kazaktary Resey tәjine qyzmet etkenderine 400 jyl toluyn atap ótpekshi bolghanda, olargha qarsy beybit miting úiymdastyryp, kazaktardyng mysyn basugha atsalysqan,  oblystaghy «Azat» qozghalysynyng kóshbasshysy  bolghan  70 jasqa tayap qalghan Amanjol aghamyz sәl auyrynqyrap qalghan eken.  Dәrigerler әzirge kózine kóp týsirmeu ýshin gazet-jurnal oqugha jәne komputerde otyrmaugha  kenes beripti. Sol sebepti aghamyz songhy uaqyttaghy  Isatay-Mahambet eskertkishine  qatysty dauly mәsele turaly habarsyz eken.  Amandyq bilisken son, aghamyz «al qaysar bala, eldegi, oblystaghy sayasiy-qoghamdyq  janalyqtaryndy  aytyp otyr» dedi.  Myna últtyq mәseleni estimegesin, aduyndy últshyl  azamatqa búl kelensiz jaghdaydy aitu, ata-anasynyng  qaraly habaryn estirtkenmen  birdey ekenin óte jaqsy biletinmin.  Úzaq kidirinkirep baryp, «Amanjol agha, 27 jyl ishinde salynbaghan Isatay-Mahambet eskertkishin oblys әkimdigi men mәdeniyet basqarmasy  ónirimizdin  ziyalylar qauymy qatysqan  komissiya sheshimimen  Podstepnoy auyly manyna salmaqshy»  dedim. Kónil qoshy bolmay,  jastyqqa qisayyp jatqan  azatshyl  aghamyz,  «qalaysha,  kimder, ne degen súmdyq dep,  kózinen namys  oty úshqyndap, men otyrghan divangha kelip jayghasyp,  noutbugyn alyp  Isatay-Mahambet eskertkishine qatysty  jazylghan barlyq maqalalardy, әleumettik jelidegi júrttyn  narazylyqtaryn  oqyp shyqty.

«Podstepnoe nesi, búl aidala,  tipti Oral qalasyna kirmeydi, Terekti audanyna qarasty jer, sonda qalamyzgha eki batyrymyzgha oryn tappaghandary ma?  Ákimder-basshylardyng  myna әreketteri masqara ghoy, myna jaghday batyrlardyng aruaqtaryn qorlau»  dep aibattana týsti.

"Komissiya qúramyndaghy jergilikti jerding ziyalylary  osylay ortaq kelisimge kelip  sheshken eken" dep edim,  "esimderin aitshy, olar kimder?" dep  súrady.  Jobany jәne eskertkishting ornyn birauyzdan qoldaghan komissiya mýshelerining aty-jónderin aityp berdim. Oral qalasy әkimining orynbasary jәne kóp jyl oblystyq mәslihatynyng deputaty bolghanda  últyq mәseleni kóterip, qalanyng kóshe ataularyn eshkimnen qaymyqpay  qazaqshylandyrghan jәne  últtyq qúndylyqtaghy ataular  men alash ziyalylarynyn, últ  ardaqtylarynyng esimderin  bergizdirgen,  ana tilimizding damuyna eren ýlesin qosyp kelgen Amanjol Zeynulin aghamyz: «Inim-au,  aityp otyrghan adamdaryndy ziyaly dep kim aitty, mynauyng  tek basshylyqta bolghan adamdar  ghoy.  Olaryng jergilikti jerde  últtyq mәsele boyynsha ne tyndyrypty?. Eger olar halyqshyl, últjandy bolsa, mynaday qadamgha barmas edi,  qazaqtyng azattyghy men erkindikting simvoly bolghan qos batyrymyzdy  aidalagha quyp jibermes edi ghoy.  Osy әreketterining ózi olardyng ziyaly emes, halyqqa ziyandy ekenin naqty dәleldep beredi dep buyrqana  sóiledi.

«Talghat inim, qajet bolsa, osy sózderimdi dәleldeyin, bir dóngelek ýstel úiymdastyr, osy komissiya mýshelerin shaqyr, ózderine de ziyandy ekenderin aityp bereyin» dep tótesin aitty batyl aghamyz. Sonda deymin-au, mәdeniyet basqarmasynyng basshysy kimderdi ziyaly dep otyr, onyng ózi ziyaly degen sózding maghynasyn tolyq týsine me eken?

«Ereuli atqa er salyp, egeuli nayza qolgha alyp» qylysh sermegen, elining azattyghy jolynda qúrban bolghan qos batyrymyz Isatay Taymanúly men Mahambet Ótemisúlyna arnalghan eskertkishti qalamyzdyng «Jana Orda» shaghyn audanyndaghy Túnghysh Preziydent alanyna  ornatu kerek jәne soghan atsalysam dedi Amanjol aghamyz әngime sonynda.

Talghat Qatauov, qogham belsendisi

Abai.kz